ترجمه و شرح حدیث (10) صحیح بخاری
عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ عَمْرٍو رَضِیَ اللَّهُ عَنْهُمَا، عَنِ النَّبِیِّ صَلَّى اللهُ عَلَیْهِ وَسَلَّمَ قَالَ: المُسْلِمُ مَنْ سَلِمَ المُسْلِمُونَ مِنْ لِسَانِهِ وَیَدِهِ، وَالمُهَاجِرُ مَنْ هَجَرَ مَا نَهَى اللَّهُ عَنْهُ.
کلمات مشکل حدیث :
المُسْلِمُ : مسلمان .
مَنْ : کسی که .
سَلِمَ : سالم ماند .
المُسْلِمُونَ : مسلمانان .
لِسَانِهِ : زبانش ، زبان او .
یَدِهِ : دستش ، دست او .
المُهَاجِرُ : هجرت کننده ، ترک کننده .
هَجَرَ : ترک نمود .
مَا نَهَى اللَّهُ : آنچه الله ممانعت نموده است.
عَنْهُ : از آن .
ترجمه حدیث : مسلمان (واقعی) کسی است که مسلمانان (دیگر) از زبانش و دستش سالم (و در امان) بمانند، و مهاجر (واقعی) کسی است که هر آنچه الله (متعال) از آن ممانعت نموده است آنها را ترک و رها کند .
مسائل و احکام حدیث :
1- حفظ نمودن زبان از آزار دادن مسلمانان با آن؛ برای تکمیلی اسلام ضروری است.
2- حفظ دستان از آزار دادن مسلمانان با آنها؛ برای تکمیلی اسلام ضروری است .
3 - محافظت و کنترل نمودن زبان از هر نوع سخن ممنوع در شریعت ؛ شعبه ای از شعبه های اسلام است .
4 - محافظت و کنترل نمودن دستان از هر کار ممنوعی در دین ؛ شعبه ای از شعبه های اسلام است .
5- در حفاظت زبان و دستان هر آنچه باعث آزرده خاطری و اذیتی یک مسلمان گردد شامل می شود .
7- کسانی که با زبان و یا دست مسلمانان را آزار و اذیت می کنند اسلام آنان ناقص است .
8- دو نوع هجرت وجود دارد :
1- ترک وطن برای حفظ ایمان.
2 - ترک گناهان .
9- مهاجر دو نوع است :
1 - کسی که برای رضای الله و حفظ ایمان؛ وطنش را ترک می کند و به سرزمین غربت هجرت می کند.
2 - کسی که برای رضای الله گناهان و تمام آنچه الله متعال در اسلام ممانعت نموده است را ترک می کند.
لذا مهاجرواقعی آن است که تؤام با ترک وطن برای حفظ ایمان ؛ گناهان را نیز ترک کند .
ترجمه و شرح حدیث (9)صحیح بخاری
عَنْ أَبِی هُرَیْرَةَ رَضِیَ اللَّهُ عَنْهُ، عَنِ النَّبِیِّ صَلَّى اللهُ عَلَیْهِ وَسَلَّمَ قَالَ «الإِیمَانُ بِضْعٌ وَسِتُّونَ شُعْبَةً، وَالحَیَاءُ شُعْبَةٌ مِنَ الإِیمَانِ»
کلمات مشکل حدیث :
الإِیمَانُ : ایمان، دین اسلام.
بِضْعٌ : چند، اند، به عدد سه تا به نه گفته می شود .
سِتُّونَ : شصت .
شُعْبَةً : شعبه،تکه ، شاخه، حصه .
الحَیَاءُ : حیا، شرم .
ترجمه حدیث : ابوهریره رضی الله عنه روایت نمودند که پیامبر صلی الله علیه و آله وسلم فرمودند: ایمان شصت و اندی شعبه دارد و حیا شعبه ای از ایمان است .
مسائل و احکام حدیث :
احکام و مسائل زیر از این حدیث گرفته می شود :
1 - ایمان دارای شعبه ها و حصه های مختلفی می باشد .
2 - ایمان هفتاد و اندی شعبه دارد .
3 - حیا شعبه ای از ایمان است .
تعریف ایمان : ایمان در لغت به معنای تصدیق و یقین قلبی است و در اصطلاح شریعت: ایمان همان عمل است خواه عمل زبان باشد و یا عمل قلب و جوارح باشد ، ناگفته نماند که برخی از اعمال از ارکان اصلی ایمان اند و برخی دیگر ازتکمله و تتمه ایمان می باشند .
تعریف حیا : به خلق و عادتی گویند که باعث رهائی کارها زشت و عدم کوتاهی در اجرای حق و اوامر شرع گردد.
تبصره ای در باره حدیث : در صحیح مسلم حدیث شماره (35) این حدیث آمده (الْإِیمَانُ بِضْعٌ وَسَبْعُونَ شُعْبَةً) یعنی : ایمان هفتاد و اندی شعبه دارد، نا گفته نماند که روایت صحیح مسلم دقیق تر و درست تراست.
ترجمه و شرح حدیث (8) صحیح بخاری
عَنِ ابْنِ عُمَرَ، رَضِیَ اللَّهُ عَنْهُمَا قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صَلَّى اللهُ عَلَیْهِ وَسَلَّمَ " بُنِیَ الإِسْلاَمُ عَلَى خَمْسٍ: شَهَادَةِ أَنْ لاَ إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ وَأَنَّ مُحَمَّدًا رَسُولُ اللَّهِ، وَإِقَامِ الصَّلاَةِ، وَإِیتَاءِ الزَّکَاةِ، وَالحَجِّ، وَصَوْمِ رَمَضَانَ "
کلمات مشکل حدیث :
بُنِیَ : ساخته شده است، بنا شده است .
الإِسْلاَمُ : دین اسلام ، واسلام یعنی تسلیم شدن در مقابل دستورات الله و رسول .
خَمْسٍ : پنج .
شَهَادَةِ : گواهی دادن .
اللَّهُ : معبود به حق .
رَسُولُ اللَّهِ : فرستاده الله ، پیامبرالله .
إِقَامِ الصَّلاَةِ : برپائی نماز .
إِیتَاءِ الزَّکَاةِ : پرداخت کازت .
الحَجِّ : حج .
صَوْمِ رَمَضَانَ : روزه رمضان .
ترجمه : از ابن عمر رضی الله عنهما روایت است که رسول الله صلى الله علیه وآله وسلم فرمودند : اسلام بر پنج (چیز) بنا شده است: (1) گواهی دادن براینکه بجز الله دیگرمعبود به حقی وجود ندارد ومحمد (صلى الله علیه وآله وسلم) رسول الله است، (2) برپائی نماز،(3) پرداخت زکات، (4) )ادای) حج، (5) روزه گرفتن رمضان .
مسائل و احکام حدیث :
1 - احکام اسلام دو نوع است :
(أ) - احکام و اعمالی که ازارکان اسلام اند.
(ب) - احکام واعمالی که ازارکان اسلام نیستند.
2 - ارکان اسلام پنج اند .
3- کلمه توحید اولین و مهم ترین رکن اسلامی است که بدون آن فرد وارد اسلام نمی کردد و این رکن اسلام با زبان اداء می شود .
2 - نماز یکی دیگر از ارکان اسلام است که روزی پنج بار انجام می شود .
3 - زکات رکنی از ارکان اسلام است که بر اموال خاص و بر افراد ثروتمند واجب است .
4 - حج بیت الله رکنی از ارکان اسلام است که بر افرادی که توان رفتن دارند واجب است .
5- روزه رکن دیگری از اسلام است که در سالی یک ماه که همان رمضان باشد فرض است .
ترجمه و شرح حدیث (7) صحیح بخاری
عَنِ عَبْد اللَّهِ بْنَ عَبَّاسٍ، أَنَّ أَبَا سُفْیَانَ بْنَ حَرْبٍ أَخْبَرَهُ: أَنَّ هِرَقْلَ أَرْسَلَ إِلَیْهِ فِی رَکْبٍ مِنْ قُرَیْشٍ، وَکَانُوا تُجَّارًا بِالشَّأْمِ فِی المُدَّةِ الَّتِی کَانَ رَسُولُ اللَّهِ صَلَّى اللهُ عَلَیْهِ وَسَلَّمَ مَادَّ فِیهَا أَبَا سُفْیَانَ وَکُفَّارَ قُرَیْشٍ، فَأَتَوْهُ وَهُمْ بِإِیلِیَاءَ، فَدَعَاهُمْ فِی مَجْلِسِهِ، وَحَوْلَهُ عُظَمَاءُ الرُّومِ، ثُمَّ دَعَاهُمْ وَدَعَا بِتَرْجُمَانِهِ، فَقَالَ: أَیُّکُمْ أَقْرَبُ نَسَبًا بِهَذَا الرَّجُلِ الَّذِی یَزْعُمُ أَنَّهُ نَبِیٌّ؟ فَقَالَ أَبُو سُفْیَانَ: فَقُلْتُ أَنَا أَقْرَبُهُمْ نَسَبًا، فَقَالَ: أَدْنُوهُ مِنِّی، وَقَرِّبُوا أَصْحَابَهُ فَاجْعَلُوهُمْ عِنْدَ ظَهْرِهِ، ثُمَّ قَالَ لِتَرْجُمَانِهِ: قُلْ لَهُمْ إِنِّی سَائِلٌ هَذَا عَنْ هَذَا الرَّجُلِ، فَإِنْ کَذَبَنِی فَکَذِّبُوهُ. فَوَاللَّهِ لَوْلاَ الحَیَاءُ مِنْ أَنْ یَأْثِرُوا عَلَیَّ کَذِبًا لَکَذَبْتُ عَنْهُ. ثُمَّ کَانَ أَوَّلَ مَا سَأَلَنِی عَنْهُ أَنْ قَالَ: کَیْفَ نَسَبُهُ فِیکُمْ؟ قُلْتُ: هُوَ فِینَا ذُو نَسَبٍ، قَالَ: فَهَلْ قَالَ هَذَا القَوْلَ مِنْکُمْ أَحَدٌ قَطُّ قَبْلَهُ؟ قُلْتُ: لاَ. قَالَ: فَهَلْ کَانَ مِنْ آبَائِهِ مِنْ مَلِکٍ؟ قُلْتُ: لاَ.قَالَ: فَأَشْرَافُ النَّاسِ یَتَّبِعُونَهُ أَمْ ضُعَفَاؤُهُمْ؟ فَقُلْتُ بَلْ ضُعَفَاؤُهُمْ. قَالَ: أَیَزِیدُونَ أَمْ یَنْقُصُونَ؟ قُلْتُ: بَلْ یَزِیدُونَ. قَالَ: فَهَلْ یَرْتَدُّ أَحَدٌ مِنْهُمْ سَخْطَةً لِدِینِهِ بَعْدَ أَنْ یَدْخُلَ فِیهِ؟ قُلْتُ: لاَ. قَالَ: فَهَلْ کُنْتُمْ تَتَّهِمُونَهُ بِالکَذِبِ قَبْلَ أَنْ یَقُولَ مَا قَالَ؟ قُلْتُ: لاَ. قَالَ: فَهَلْ یَغْدِرُ؟ قُلْتُ: لاَ، وَنَحْنُ مِنْهُ فِی مُدَّةٍ لاَ نَدْرِی مَا هُوَ فَاعِلٌ فِیهَا، قَالَ: وَلَمْ تُمْکِنِّی کَلِمَةٌ أُدْخِلُ فِیهَا شَیْئًا غَیْرُ هَذِهِ الکَلِمَةِ، قَالَ: فَهَلْ قَاتَلْتُمُوهُ؟ قُلْتُ: نَعَمْ. قَالَ: فَکَیْفَ کَانَ قِتَالُکُمْ إِیَّاهُ؟ قُلْتُ: الحَرْبُ بَیْنَنَا وَبَیْنَهُ سِجَالٌ، یَنَالُ مِنَّا وَنَنَالُ مِنْهُ. قَالَ: مَاذَا یَأْمُرُکُمْ؟ قُلْتُ: یَقُولُ: اعْبُدُوا اللَّهَ وَحْدَهُ وَلاَ تُشْرِکُوا بِهِ شَیْئًا، وَاتْرُکُوا مَا یَقُولُ آبَاؤُکُمْ، وَیَأْمُرُنَا بِالصَّلاَةِ وَالزَّکَاةِ وَالصِّدْقِ وَالعَفَافِ وَالصِّلَةِ. فَقَالَ لِلتَّرْجُمَانِ: قُلْ لَهُ: سَأَلْتُکَ عَنْ نَسَبِهِ فَذَکَرْتَ أَنَّهُ فِیکُمْ ذُو نَسَبٍ، فَکَذَلِکَ الرُّسُلُ تُبْعَثُ فِی نَسَبِ قَوْمِهَا. وَسَأَلْتُکَ هَلْ قَالَ أَحَدٌ مِنْکُمْ هَذَا القَوْلَ، فَذَکَرْتَ أَنْ لاَ، فَقُلْتُ: لَوْ کَانَ أَحَدٌ قَالَ هَذَا القَوْلَ قَبْلَهُ، لَقُلْتُ رَجُلٌ یَأْتَسِی بِقَوْلٍ قِیلَ قَبْلَهُ. وَسَأَلْتُکَ هَلْ کَانَ مِنْ آبَائِهِ مِنْ مَلِکٍ، فَذَکَرْتَ أَنْ لاَ، قُلْتُ فَلَوْ کَانَ مِنْ آبَائِهِ مِنْ مَلِکٍ، قُلْتُ رَجُلٌ یَطْلُبُ مُلْکَ أَبِیهِ، وَسَأَلْتُکَ، هَلْ کُنْتُمْ تَتَّهِمُونَهُ بِالکَذِبِ قَبْلَ أَنْ یَقُولَ مَا قَالَ، فَذَکَرْتَ أَنْ لاَ، فَقَدْ أَعْرِفُ أَنَّهُ لَمْ یَکُنْ لِیَذَرَ الکَذِبَ عَلَى النَّاسِ وَیَکْذِبَ عَلَى اللَّهِ. وَسَأَلْتُکَ أَشْرَافُ النَّاسِ اتَّبَعُوهُ أَمْ ضُعَفَاؤُهُمْ، فَذَکَرْتَ أَنَّ ضُعَفَاءَهُمُ اتَّبَعُوهُ، وَهُمْ أَتْبَاعُ الرُّسُلِ. وَسَأَلْتُکَ أَیَزِیدُونَ أَمْ یَنْقُصُونَ، فَذَکَرْتَ أَنَّهُمْ یَزِیدُونَ، وَکَذَلِکَ أَمْرُ الإِیمَانِ حَتَّى یَتِمَّ. وَسَأَلْتُکَ أَیَرْتَدُّ أَحَدٌ سَخْطَةً لِدِینِهِ بَعْدَ أَنْ یَدْخُلَ فِیهِ، فَذَکَرْتَ أَنْ لاَ، وَکَذَلِکَ الإِیمَانُ حِینَ تُخَالِطُ بَشَاشَتُهُ القُلُوبَ. وَسَأَلْتُکَ هَلْ یَغْدِرُ، فَذَکَرْتَ أَنْ لاَ، وَکَذَلِکَ الرُّسُلُ لاَ تَغْدِرُ. وَسَأَلْتُکَ بِمَا یَأْمُرُکُمْ، فَذَکَرْتَ أَنَّهُ یَأْمُرُکُمْ أَنْ تَعْبُدُوا اللَّهَ وَلاَ تُشْرِکُوا بِهِ شَیْئًا، وَیَنْهَاکُمْ عَنْ عِبَادَةِ الأَوْثَانِ، وَیَأْمُرُکُمْ بِالصَّلاَةِ وَالصِّدْقِ وَالعَفَافِ، فَإِنْ کَانَ مَا تَقُولُ حَقًّا فَسَیَمْلِکُ مَوْضِعَ قَدَمَیَّ هَاتَیْنِ، وَقَدْ کُنْتُ أَعْلَمُ أَنَّهُ خَارِجٌ، لَمْ أَکُنْ أَظُنُّ أَنَّهُ مِنْکُمْ، فَلَوْ أَنِّی أَعْلَمُ أَنِّی أَخْلُصُ إِلَیْهِ لَتَجَشَّمْتُ لِقَاءَهُ، وَلَوْ کُنْتُ عِنْدَهُ لَغَسَلْتُ عَنْ قَدَمِهِ. ثُمَّ دَعَا بِکِتَابِ رَسُولِ اللَّهِ صَلَّى اللهُ عَلَیْهِ وَسَلَّمَ الَّذِی بَعَثَ بِهِ دِحْیَةُ إِلَى عَظِیمِ بُصْرَى، فَدَفَعَهُ إِلَى هِرَقْلَ، فَقَرَأَهُ فَإِذَا فِیهِ " بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِیمِ، مِنْ مُحَمَّدٍ عَبْدِ اللَّهِ وَرَسُولِهِ إِلَى هِرَقْلَ عَظِیمِ الرُّومِ: سَلاَمٌ عَلَى مَنِ اتَّبَعَ الهُدَى، أَمَّا بَعْدُ، فَإِنِّی أَدْعُوکَ بِدِعَایَةِ الإِسْلاَمِ، أَسْلِمْ تَسْلَمْ، یُؤْتِکَ اللَّهُ أَجْرَکَ مَرَّتَیْنِ، فَإِنْ تَوَلَّیْتَ فَإِنَّ عَلَیْکَ إِثْمَ الأَرِیسِیِّینَ " وَ {یَا أَهْلَ الکِتَابِ تَعَالَوْا إِلَى کَلِمَةٍ سَوَاءٍ بَیْنَنَا وَبَیْنَکُمْ أَنْ لاَ نَعْبُدَ إِلَّا اللَّهَ وَلاَ نُشْرِکَ بِهِ شَیْئًا وَلاَ یَتَّخِذَ بَعْضُنَا بَعْضًا أَرْبَابًا مِنْ دُونِ اللَّهِ فَإِنْ تَوَلَّوْا فَقُولُوا اشْهَدُوا بِأَنَّا مُسْلِمُونَ}
قَالَ أَبُو سُفْیَانَ : فَلَمَّا قَالَ مَا قَالَ، وَفَرَغَ مِنْ قِرَاءَةِ الکِتَابِ، کَثُرَ عِنْدَهُ الصَّخَبُ وَارْتَفَعَتِ الأَصْوَاتُ وَأُخْرِجْنَا، فَقُلْتُ لِأَصْحَابِی حِینَ أُخْرِجْنَا: لَقَدْ أَمِرَ أَمْرُ ابْنِ أَبِی کَبْشَةَ، إِنَّهُ یَخَافُهُ مَلِکُ بَنِی الأَصْفَرِ. فَمَا زِلْتُ مُوقِنًا أَنَّهُ سَیَظْهَرُ حَتَّى أَدْخَلَ اللَّهُ عَلَیَّ الإِسْلاَمَ. وَکَانَ ابْنُ النَّاظُورِ، صَاحِبُ إِیلِیَاءَ وَهِرَقْلَ، سُقُفًّا عَلَى نَصَارَى الشَّأْمِ یُحَدِّثُ أَنَّ هِرَقْلَ حِینَ قَدِمَ إِیلِیَاءَ، أَصْبَحَ یَوْمًا خَبِیثَ النَّفْسِ، فَقَالَ بَعْضُ بَطَارِقَتِهِ: قَدِ اسْتَنْکَرْنَا هَیْئَتَکَ، قَالَ ابْنُ النَّاظُورِ: وَکَانَ هِرَقْلُ حَزَّاءً یَنْظُرُ فِی النُّجُومِ، فَقَالَ لَهُمْ حِینَ سَأَلُوهُ: إِنِّی رَأَیْتُ اللَّیْلَةَ حِینَ نَظَرْتُ فِی النُّجُومِ مَلِکَ الخِتَانِ قَدْ ظَهَرَ، فَمَنْ یَخْتَتِنُ مِنْ هَذِهِ الأُمَّةِ؟
قَالُوا: لَیْسَ یَخْتَتِنُ إِلَّا الیَهُودُ، فَلاَ یُهِمَّنَّکَ شَأْنُهُمْ، وَاکْتُبْ إِلَى مَدَایِنِ مُلْکِکَ، فَیَقْتُلُوا مَنْ فِیهِمْ مِنَ الیَهُودِ. فَبَیْنَمَا هُمْ عَلَى أَمْرِهِمْ، أُتِیَ هِرَقْلُ بِرَجُلٍ أَرْسَلَ بِهِ مَلِکُ غَسَّانَ یُخْبِرُ عَنْ خَبَرِ رَسُولِ اللَّهِ صَلَّى اللهُ عَلَیْهِ وَسَلَّمَ، فَلَمَّا اسْتَخْبَرَهُ هِرَقْلُ قَالَ: اذْهَبُوا فَانْظُرُوا أَمُخْتَتِنٌ هُوَ أَمْ لاَ، فَنَظَرُوا إِلَیْهِ، فَحَدَّثُوهُ أَنَّهُ مُخْتَتِنٌ، وَسَأَلَهُ عَنِ العَرَبِ، فَقَالَ: هُمْ یَخْتَتِنُونَ، فَقَالَ هِرَقْلُ: هَذَا مُلْکُ هَذِهِ الأُمَّةِ قَدْ ظَهَرَ. ثُمَّ کَتَبَ هِرَقْلُ إِلَى صَاحِبٍ لَهُ بِرُومِیَةَ، وَکَانَ نَظِیرَهُ فِی العِلْمِ، وَسَارَ هِرَقْلُ إِلَى حِمْصَ، فَلَمْ یَرِمْ حِمْصَ حَتَّى أَتَاهُ کِتَابٌ مِنْ صَاحِبِهِ یُوَافِقُ رَأْیَ هِرَقْلَ عَلَى خُرُوجِ النَّبِیِّ صَلَّى اللهُ عَلَیْهِ وَسَلَّمَ، وَأَنَّهُ نَبِیٌّ، فَأَذِنَ هِرَقْلُ لِعُظَمَاءِ الرُّومِ فِی دَسْکَرَةٍ لَهُ بِحِمْصَ، ثُمَّ أَمَرَ بِأَبْوَابِهَا فَغُلِّقَتْ، ثُمَّ اطَّلَعَ فَقَالَ: یَا مَعْشَرَ الرُّومِ، هَلْ لَکُمْ فِی الفَلاَحِ وَالرُّشْدِ، وَأَنْ یَثْبُتَ مُلْکُکُمْ، فَتُبَایِعُوا هَذَا النَّبِیَّ؟ فَحَاصُوا حَیْصَةَ حُمُرِ الوَحْشِ إِلَى الأَبْوَابِ، فَوَجَدُوهَا قَدْ غُلِّقَتْ، فَلَمَّا رَأَى هِرَقْلُ نَفْرَتَهُمْ، وَأَیِسَ مِنَ الإِیمَانِ، قَالَ: رُدُّوهُمْ عَلَیَّ، وَقَالَ: إِنِّی قُلْتُ مَقَالَتِی آنِفًا أَخْتَبِرُ بِهَا شِدَّتَکُمْ عَلَى دِینِکُمْ، فَقَدْ رَأَیْتُ، فَسَجَدُوا لَهُ وَرَضُوا عَنْهُ، فَکَانَ ذَلِکَ آخِرَ شَأْنِ هِرَقْلَ .
ترجمه : ابن عباس (رضی الله عنه) می گوید: همانا ابو سفیان بن حرب،(رضی الله عنه) به ایشان چنین خبر داده است : همانا هرقل (پادشاه روم) فردی را به نزد ایشان فرستاد که همراه گروه از قریش که تجار بوده و در شام بسر می بردند، به نزد او بیایند؛ (ابن عباس رضی الله عنه می گوید ) این جریان در زمانی رخ داده است که رسول الله صلی الله علیه و آله وسلم با ابوسفیان و کفار قریش (صلح نامه ای به مدت ده سال در حدیبیه امضاء نموده بودند) آنها به نزد او رفتند و در حالی او در بیت المقدس بود آنها را در مجلسش فراخواند و در حالی که بزرگان وسرانِ روم نیز در اطرافش بودند. سپس هرقل، مترجمِ خود را فراخواند، وسپس(خطاب به ابوسفیان و همراهانش) گفت : کدام یک از شما با این مردی که گمان می کند که همانا او پیامبر است از لحاظ خویشاوندی نزدیک تر است ؟ ابوسفیان می گوید: من گفتم : من از(دیگران) از نظر نسب به او نزدیک ترین اینها هستم. هرقل (به افرادش ) گفت: او را به من نزدیک کنید، وهمراهانش را نزدیک نموده وآنها درپشت سر او قراردهید، سپس، به مترجم خود گفت: به همراهان او بگو: همانا من از این فرد در باره این مردی (که مدعی نبوت است) سؤال کننده ام، لذا اگر این فرد به من دروغ گفت، او را تکذیب کنید. (ابوسفیان می گوید) : سوگند به الله اگر ازشرم این نبودی که دروغی را از من نقل کنند ، حتماً من؛ علیه ( پیامبر صلى الله علیه وآله وسلم) دروغ می گفتم. سپس هرقل اولین چیزی که در باره پیامبر(صلی الله علیه و آله وسلم) ازمن پرسید این بود که نسب این (فرد مدعی نبوت) درمیانتان چگونه است؟ گفتم: او در میان ما، از نسب با لایی برخوردار است. سپس، پرسید: آیا پیش از این غیر از او، کسی دیگر از میان شما این سخن (ادعای نبوت) را زده است؟ گفتم: خیر. گفت : آیا از پدرانش کسی پادشاه بوده ؟ گفتم : خیر .گفت: آیا اَشراف وبزرگان مردم از وی پیروی می کنند ویا ضعیفان آنها ؟ گفتم: بلکه ضعیفان آنها. (هرقل) گفت: آیا (پیروانش روز بروز) بیشتر می شوند یا کمترمی شوند؟ گفتم: بیشتر می شوند. (هرقل) پرسید: آیا یکی (ازافرادی که در دینش داخل گشته)، بخاطر ناپسند شمردن دینش بعد از این که درآن داخل می شود؛ مرتد هم می گردد ؟ گفتم: خیر. گفت : آیا شما بودید که او را متهم به دروغگوئی کنید پیش از اینکه بگوید آنچه که گفته است؟ گفتم : خیر . گفت : آیا او پیمان شکنی می کند؟ گفتم: خیر، ولی ما در حال حاضر با وی در دوران پیمان صلحی بسر می بریم وما نمی دانیم که او در این مدت چه خواهد کرد؟( ابوسفیان می گوید) : (هرقل) به من قدرت و فرصت نداد تا سخنی بجز این سخن (در گفتگویم با هرقل) برعلیه (پیامبرصلى الله علیه وآله وسلم) داخل نمایم ، (هرقل) گفت : آیا شما (تا به حال ) با وی جنگیده اید؟ گفتم: آری. گفت : جنگ شما با او چگونه بوده است ؟ گفتم: جنگ در میان ما و او گه گاهی است گاهی او به ضربه می زند(و برما پیروز می شود) وگاهی ما به او ضربه زده (وبراوپیروز می شویم). (هرقل) گفت : شما را به چه چیز دستور می دهد ؟ من گفتم : او می گوید: معبود به حق یکتا را عبادت کنید، وبه او چیزی را شرک میاورید، رها کنید آنچه که پدرانتان می گفتند، و ما را به (برپائی) نمار، (پرداخت) زکات ، راستگویی، پاکدامنی و برقراری روابط خویشاوندی دستور می هد. (ابوسفیان) می گوید: (بعد از این، هرقل ) به مترجم (خود) گفت: (به ابوسفیان بگو) : من از نسب او پرسیدم، تو بیان نمودی که او در میانتان دارای نسب (والائی) می باشد. (آری) این چنین پیامبران از والاترینِ نسب، در میان قوم خود، به پیامبری مبعوث می شوند. و از تو پرسیدم: آیا کسی از شما (قبلاً) این حرف (ادعای نبوت) را زده است ؟ تو بیان نموده ای که نه ، من (با خودم) گفتم : اگر کسی قبلاً از او این حرف( ادعای نبوت) را می زد ، من می گفتم : (او) مردی است که الگو می گیرد به گفته ای که پیش از او گفته شده است . و از توپرسیدم : آیا کسی از پدرانش پادشاه بوده است؟ تو بیان نمودی که خیر، من (با خودم) گفت: اگراز پدرانش کسی پادشاه بوده من می گفتم که مردی است که پادشاهی پدرش را می خواهد . وازتوپرسیدم که آیا شما بودید که او را قبل از اینکه بگوید آنچه را که گفته است ؛ متهم به دروغ گفتن نمایید؟ تو بیان نموده ای که خیر. من(این مطلب را) می دانم که او نبوده که دروغ گفتن بر مردم را رها کند و(سپس) بر الله دروغ بگوید. و از تو پرسیدم : آیا (تا به حال) اشراف مردم از او پیروی نموده اند یا ضعیفان آنها ؟ تو بیان نموده ای که (تا به حال) ضعیفان از او پیروی نموده اند. (آری) این نوع افراد پیروان(در اول وهله) پیامبران اند. و از تو پرسیدم : که آیا (پیروان او) اضافه می گردند و یا اینکه کم می گردند ؟ تو بیان نمودی که همانا آنها (روزبروز) زیاد می شوند. و جریان ایمان اینگونه است تا اینکه تکمیل گردد. و از تو پرسیدم : آیا کسی که بنا بر ناراضی از دینش بعد از این که در آن داخل شده (دوباره از آن بیرون شده) مرتد گشته است ؟ تو بیان نمودی که نه، زمانی که نور و شیرینی ایمان در دلها مخلوط می گردد (افراد) این گونه می شوند. و من از تو پرسیدم : آیا عهد شکنی می کند؟ تو بیان نمودی که خیر. (آری) پیامبران اینگونه اند که عهد شکنی نمی کنند. و من از تو پرسیدم : اوشما را به چه چیز دستور می دهد؟. تو بیان نمودی : که او به شما دستور می دهد تا اینکه الله عبادت و پرستش نمایید، و چیزی را به شرک نیاورید، و شما را ازپرستش و عبادت بت ها ممانعت می کند، وشما را به (برپائی) نماز، راستگویی، و پاکدامنی دستور می دهد، آگرآنچه تو می گوئی حق (و درست) باشد، او جای این دو پای مرا نیز (روزی) مالک خواهد گشت. و من قطعا بودم که می دانستم که ایشان ظهور کننده اند. اما نبودم که گمان کنم که همانا او از شما باشد. اگر من بطور یقین می دانستم که می توانم به او برسم (وبا او ملاقات کنم)، قطعا من خودم را برای ملاقات با او به خطر و مشقت می انداختم. واگر بنزدش می بودم پای (مبارکشان) را می شستم. سپس، (هرقل) نوشته ی رسول الله صلى الله علیه وآله وسلم همانی که به وسیلة دحیه کلبی به بزرگ بصری فرستاده بود (که به هرقل بدهد)، و او آن را برای هرقل فرستاده بود را خواست وقرائت نمود. ناگهان در آن نامه (چنین نوشته شده) بود: به نام معبود به حق بی نهایت مهربان و بی نهایت رحمتگر از جانب محمد بندالله و پیامبر او به هرقل بزرگ روم : سلام بر کسی که ازهدایت پیروی کند. اما بعد: همانا من ترا به دعوت اسلام فرا می خوانم. مسلمان شو سالم می مانی ، والله پاداش تو را دو بار می دهد. واگر پشت بگردانی، گناه رعیتها بر تو است. (ای اهل کتاب! بیایید بسوی سخنی که میان من وشما برابر است. (و آن ) اینکه: بجز الله، کسی را نپرستیم وچیزی با وی شریک نگردانیم. وبرخی ما برخ دیگری را پروردگارهایی علاوه از الله نگیرد. اگر پشت گرداندند ، بگویید: (ای اهل کتاب!) گواه باشید که همانا ما مسلمانیم) .
ابوسفیان می گوید: پس از اینکه هرقل، گفت آنچه که گفت واز خواندن نامه فارغ شد، در نزدش سر و صدا شده و آوزاها بلند شد. وما را از آنجا بیرون کردند. من زمانی که ما را بیرون نمودند به یارانم گفتم: توجه کردید جریان ابن ابی کبشه چه قدر بزرگ و مهم گشته است که پادشاه فرزندان زرد پوست نیز از آن می ترسد. (ابوسفیان می گوید: من از آن زمان) همیشه بر این یقین بودم که رسول الله (صلى الله علیه وآله وسلم) بر(دشمناش) غالب خواهد گشت (و دینش نمایان خواهد شد)، تا اینکه الله اسلام را برمن داخل نمود (و من مشرف به اسلام شدم).
وابن ناطور؛ که فرماندار بیت المقدس و پاپ نصرانی های شام؛ و از دوستان هرقل بود، حکایت می کند که: هرقل زمانی که به بیت المقدس آمده بود، یک روزصبحدم با چهره ایی آشفته و پریشان از خواب برخاست. برخی از نزدیکان و اهل مشورتش، به وی گفتند: ما تو را پریشان وناراحت می بینیم؟ ابن ناطور میگوید: هرقل که در کَهانت، مهارت داشت وخود را غیب دان می دانست وبرای بیان غیب گوئی ستاره بینی می کرد، زمانی که آنها از او (در باره این آشفته خاطری) پرسیدند به آنها گفت: دیشب که به ستاره ها نظر انداختم، به این نتیجه رسیدم که پادشاه (ورهبر) ملتی که ختنه می کند، ظهور کرده است ، چه کسانی از این ملت ختنه می کنند. (حاضران) گفتند: بجز یهود، کسی دیگر ختنه نمی کند. وجریان آنها ترا به غم و اندوه وا مدارد، به تمام شهرهای مملکت خود بنویس ( و دستورده) تا اینکه هریهودی که در آنهاست بکشند. آنها در همین بحث وگفتگو بودند که شخصی که آن را پادشاه غسان فرستاده بود، به نزد هرقل آورده شد. این شخص، درباره رسول الله صلى الله علیه وآله وسلم خبر داد. زمانی که هرقل از او این جریان را پرسید (به افرادش) گفت که این فرد را ببرید و نگاه کنید که آیا او ختنه شده است یا اینکه نه، بعد از اینکه(مأموران) او را نگاه نمودند( و دیدند که ختنه شده است)، به هرقل گفتند: بلی، همانا او ختنه شده است. هرقل از آن شخص، پرسید: آیا عربها ختنه می کنند؟ (وی پاسخ داد: بلی) آنها (نیز) ختنه می کنند، سپس هرقل گفت: پادشاه این امت است همینی است که ظهور نموده است. وسپس به یکی از دوستان خود که در رومیه بود ودر علم همتا و هم ردیف او بود، نامه ای نوشت (واو را از تمام ماجرا آگاه کرد). وخودش به طرف حمص، براه افتاد. اما هنوز از حمص بیرون نرفته بود که پاسخ نامه از طرف دوستش رسید. ووی درباره ظهور رسول الله صلى الله علیه وآله وسلم،و اینکه ایشان پیامبر اند با اظهارات هرقل، اتفاق نظر داشت.
سپس هرقل بزرگان روم را در قصری که در حمص داشت، جمع نمود ودستور داد که دربهای آن را ببندند. درها بسته شد. سپس، هرقل برآن سرکشید و بنزدشان آمد وگفت: ای گروه رومی ها! آیا کامیابی و هدایت می خواهید و(دوست دارید که ) و پادشاهیتان برای شما ثابت و پایدار بماند؟ پس با این پیامبر، بیعت کنید. آنها (با شنیدن این سخن) ، مانند الاغ های وحشی بسوی دروازه ها فرار کردند اما دیدند که دروازه ها بسته شده است. وقتی هرقل، تنفرآنان را از ایمان آوردن مشاهده کرد ومأیوس شد، گفت: تا آنان را بنزد من بازگردانید. (وقتی همه باز گشتند، هرقل خطاب به آنان) گفت: همانا (هدف) من ازاین سخنانی که الآن برایتان گفتم (این بود تا)، محکم بودن شما را بر دینتان را آزمایش نمایم. که هم اکنون آن را ملاحظه کردم. با شنیدن این سخن، مردم هرقل را سجده کردند واز او خشنود شدند. این بود پایان داستان هرقل.
مسائل و احکام حدیث :
از این حدیث مسائل و احکام زیراستنباط و استخراج می گردد :
1 - برای رسیدن به حق ؛ تحقیق در مسائل و اخبارضروری است.
2- کفار زمان رسول الله صلی الله علیه و آله وسلم دروغگوئی را عیب می دانستند .
3- ابوسفیان بن حرب رضی الله عنه از خویشاوند و اقوام رسول الله صلی الله علیه و آله وسلم بودند.
4- رسول الله صلی الله علیه و آله وسلم در میان قومشان از بهترین و والاترین نسب برخورداربودند.
5- تمام پیامبران از والاترینِ و بهترین نسب، در میان قوم خود برخوردار بودند.
6- در میان عربها قبل از رسول الله صلی الله علیه و آله وسلم پیامبری نیامده است .
7- از پدران و نیاکان رسول الله صلی الله علیه و آله وسلم کسی پادشاه نبوده است.
8 - رسول الله صلی الله علیه و آله وسلم پیش از پیامبری نیزدر میان عربها به راستگوئی و صداقت مشهور بوده اند .
9- پیروان پیامبران علیهم السلام در اول وهله و ابتداء دعوت افراد ضعیف اند.
10- پیروان حق روز بروز اضافه می شوند .
11- ایمان کم و اضاف می شود .
12- درزمان رسول الله صلی الله علیه و آله وسلم هیچ کس بنا بر ناراضی از دین اسلام؛ مرتد نگشته است.
13- تمام پیامبران علیهم السلام عهد شکنی نمی کردند.
14- برخی از اموری که رسول الله صلی الله علیه و آله وسلم مردم را به بدانها دعوت می دادند و در این حدیث آمده از قرار زیر است :
(1) توحید و یکتا پرستی .
(2) ترک شرک و بت پرستی.
(3) برپائی نماز.
(4) پرداخت زکات و صدقات.
(5) راستگوئی و صداقت.
(6) پاکدامنی .
(7) ترک تقلید از پدران .
15 - هرقل می دانست که روم یک روزی تحت تصرف حکومت اسلامی در خواهد آمد .
16 - هرقل قبلا می دانست که رسول الله صلی الله علیه و آله وسلم ظهور می کند و مبعوث می شود .
17 - هرقل فکر می کرد که شاید رسول الله صلی الله علیه و آله وسلم غیر عرب باشد .
18- هرقل بعد از گفتگوبا ابوسفیان رضی الله عنه به این حقیقت دست یافت که رسول الله صلی الله علیه و آله وسلم ادعای نبوّتش درست است .
19- هرقل بعد از گفتگوی با ابوسفیان رضی الله عنه مشتاق دیدار پیامبرصلی الله علیه و آله وسلم گشتند.
20 - هرقل نسبت به رسول الله صلی الله علیه و آله وسلم در اول اظهار محبت نمودند .
21- یکی از روشهای دعوت بصورت نوشتاری است .
22- روش نامه نویسی اسلامی اینگونه است :
(1) اول بسم الله الرحمن الرحیم نوشتن .
(2) نویسنده نامش را بنویسد همانند این که رسول الله صلی الله علیه و آله وسلم نوشتند (از محمد بن عبد الله ...)
(3) نوشتن نام و یا لقب فردی که برای او نامه نوشته می شود همانند اینکه رسول الله صلی الله علیه و آله وسلم نوشتن (به هرقل...)
(4) نوشتن الفاظ محترمانه برای فردی که به او نامه نوشته می شود همانند اینکه رسول الله صلی الله علیه و آله وسلم (بزرگ روم ..)
(5) نوشتن سلام حالا اگر فردی که به او نامه نوشته می شود، کافری باشد باید(السلام علی من اتبع الهدی) و اگر مسلمانی باشد (السلام علیکم و رحمه الله و برکاته ) باید نوشت .
(6) بعد از سلام (اما بعد) نوشتن .
(7) اصل مطلب مورد نظر را نوشتن .
23 - یکی از عادت عربها در دوران جاهلیت طعنه زنی به برخی از آباء و اجداد گم نام و کم شهرت افراد بوده است همانند اینکه به رسول الله صلی الله علیه و آله وسلم می گفتند : ابن ابی کبشه .
24 - ابوسفیان بعد از این گفتگوی با هرقل به پیروزی اسلام در آینده پی برد .
26- ابوسفیان رضی الله عنه در آخر مسلمان شد .
27- هرقل پادشاه روم، عالم به دین نصرانیت ، کاهن، و منجّم بود .
28 - در زمان بعثت رسول الله صلی الله علیه و آله وسلم نصرانیها خود را ختنه نمی کردند .
29- در زمان بعثت رسول الله صلی الله علیه و آله وسلم یهود خود را ختنه می کردند .
30- پیش از آمدن اسلام ختنه نمودن در میان عربها مروج بوده است .
31- هرقل اول خواست اسلام را بپذیرد و حتی ملتش را دعوت به پذیرش اسلام داد ولی چون دید بزرگان حکومتش مخالفت کردند حیله گری و سیاست بازی نمود .
ترجمه و شرح حدیث (6) صحیح بخاری
عَنِ ابْنِ عَبَّاسٍ، قَالَ: «کَانَ رَسُولُ اللَّهِ صَلَّى اللهُ عَلَیْهِ وَسَلَّمَ أَجْوَدَ النَّاسِ، وَکَانَ أَجْوَدُ مَا یَکُونُ فِی رَمَضَانَ حِینَ یَلْقَاهُ جِبْرِیلُ، وَکَانَ یَلْقَاهُ فِی کُلِّ لَیْلَةٍ مِنْ رَمَضَانَ فَیُدَارِسُهُ القُرْآنَ، فَلَرَسُولُ اللَّهِ صَلَّى اللهُ عَلَیْهِ وَسَلَّمَ أَجْوَدُ بِالخَیْرِ مِنَ الرِّیحِ المُرْسَلَةِ».
کلمات مشکل حدیث :
أَجْوَدَ النَّاسِ : سخاوتمندترین مردم .
حِینَ یَلْقَاهُ : زمانی که با ایشان ملاقات می نمود .
فِی کُلِّ لَیْلَةٍ : در هرشبی .
فَیُدَارِسُهُ القُرْآنَ : پس قرآن را تکرار می نمود.
الرِّیحِ المُرْسَلَةِ : باد روان .
ترجمه : ابن عباس (رضی الله عنهما) می گوید: رسول الله صلى الله علیه وآله وسلم سخاوتمندترین مردم بودند. وسخاوتمندتر از هر وقت، زمانی بود که در (ماه) رمضان، با جبرئیل (علیه السلام) ملاقات می نمودند. جبرئیل (علیه السلام) در هر شبی (از شب های) رمضان، قرآن را (با رسول الله صلى الله علیه وآله وسلم) تکرار می نمودند. ورسول الله صلى الله علیه وآله وسلم درخیر ونیکی، از بادهای روان (نیز) سخاوتمند تربودند.
مسائل و احکام حدیث :
1- رسول الله صلى الله علیه وآله وسلم سخاوتمندترین مردم بودند.
2 - رسول الله صلی الله علیه و آله وسلم زمانی که با جبرئیل علیه السلام ملاقات می نمودند از هروقتی دیگربیشترسخاوتمندتر می شدند.
3- جبرئیل علیه السلام در هر شبی از شب های رمضان، با ورسول الله صلى الله علیه وآله وسلم ملاقات نموده و قرآن را تکرار می کردند.
4- رسول الله صلى الله علیه وآله وسلم درخیر ونیکی، از بادهای روان نیز سخاوتمند تربودند.
ترجمه و شرح حدیث (5) صحیح بخاری
عَنِ ابْنِ عَبَّاسٍ فِی قَوْلِهِ تَعَالَى: {لاَ تُحَرِّکْ بِهِ لِسَانَکَ لِتَعْجَلَ بِهِ} [القیامة: 16] قَالَ: کَانَ رَسُولُ اللَّهِ صَلَّى اللهُ عَلَیْهِ وَسَلَّمَ یُعَالِجُ مِنَ التَّنْزِیلِ شِدَّةً، وَکَانَ مِمَّا یُحَرِّکُ شَفَتَیْهِ - فَقَالَ ابْنُ عَبَّاسٍ: فَأَنَا أُحَرِّکُهُمَا لَکُمْ کَمَا کَانَ رَسُولُ اللَّهِ صَلَّى اللهُ عَلَیْهِ وَسَلَّمَ یُحَرِّکُهُمَا، وَقَالَ سَعِیدٌ: أَنَا أُحَرِّکُهُمَا کَمَا رَأَیْتُ ابْنَ عَبَّاسٍ یُحَرِّکُهُمَا، فَحَرَّکَ شَفَتَیْهِ - فَأَنْزَلَ اللَّهُ تَعَالَى: {لاَ تُحَرِّکْ بِهِ لِسَانَکَ لِتَعْجَلَ بِهِ إِنَّ عَلَیْنَا جَمْعَهُ وَقُرْآنَهُ} [القیامة: 17] قَالَ: جَمْعُهُ لَکَ فِی صَدْرِکَ وَتَقْرَأَهُ: {فَإِذَا قَرَأْنَاهُ فَاتَّبِعْ قُرْآنَهُ} [القیامة: 18] قَالَ: فَاسْتَمِعْ لَهُ وَأَنْصِتْ: {ثُمَّ إِنَّ عَلَیْنَا بَیَانَهُ} [القیامة: 19] ثُمَّ إِنَّ عَلَیْنَا أَنْ تَقْرَأَهُ، فَکَانَ رَسُولُ اللَّهِ صَلَّى اللهُ عَلَیْهِ وَسَلَّمَ بَعْدَ ذَلِکَ إِذَا أَتَاهُ جِبْرِیلُ اسْتَمَعَ فَإِذَا انْطَلَقَ جِبْرِیلُ قَرَأَهُ النَّبِیُّ صَلَّى اللهُ عَلَیْهِ وَسَلَّمَ کَمَا قَرَأَهُ.
کلمات مشکل حدیث :
لاَ تُحَرِّکْ : حرکت مده .
بِهِ : با آن .
لِسَانَکَ : زبان تو .
لِتَعْجَلَ بِهِ : تا با آن عجله نمائی .
یُعَالِجُ : برداشت می کرد، تحمل می کرد.
مِنَ التَّنْزِیلِ : از نزول آیات قرآنی.
شِدَّةً : سختی ، مشکلات.
مِمَّا : از آنچه .
یُحَرِّکُ : حرکت می دهد.
شَفَتَیْهِ : دو لبش .
أُحَرِّکُهُمَا : من آن دو را حرکت می دهم .
لَکُمْ : برایتان .
کَمَا : همچنان ، همانگونه .
فَحَرَّکَ : پس حرکت داد.
صَدْرِکَ : سینه تو .
تَقْرَأَهُ : آن را می خواند .
فَاسْتَمِعْ لَهُ : پس برایش گوش ده .
أَنْصِتْ : سکوت کن، خاموش باش .
ترجمه حدیث : ابن عباس رضی الله عنهما در مورد آیات {لا تُحَرِّکْ بِهِ لِسَانَکَ لِتَعْجَلَ بِهِ ......} می گوید: رسول الله صلى الله علیه وآله وسلم بودند که هنگام نزول وحی، مشقت فراوانی را متحمل می شدند. و این بدان خاطر بود که لب هایشان را(برتکرار و خواندن آیات قرآنی) تکان می دادند. ابن عباس رضی الله عنهما می گوید: من نیز لب هایم را همانگونه که رسول الله صلى الله علیه وآله وسلم تکان می دادند، تکان می دهم (تا به شما نشان دهم که رسول الله صلى الله علیه وآله وسلم چگونه لب هایشان را تکان می دادند) .و سپس (یکی از راویان حدیث به نام) سعید (که شاگرد ابن عباس رضی الله عنه است) می گوید : من هم دو لبم را تکان می دهم همانگونه که دیدم ابن عباس (رضی الله عنه) دو لبش تکان دادند (سپس روای حدیث می گوید که سعید نیز) دو لبش را تکان دادند.
(ابن عباس رضی الله عنه می گوید) : آنگاه، الله متعال (این آیات) را نازل نمود:
{لاَ تُحَرِّکْ بِهِ لِسَانَکَ لِتَعْجَلَ بِهِ إِنَّ عَلَیْنَا جَمْعَهُ وَقُرْآنَهُ}[القیامة: 17]
(ابن عباس رضی الله عنه) می گوید : یعنی : ما قرآن را در سینه تو جمع می کنیم و تو می توانی (بعد از رفتن جبرئیل) بخوانی .
{فَإِذَا قَرَأْنَاهُ فَاتَّبِعْ قُرْآنَهُ} [القیامة: 18]
(ابن عباس رضی الله عنه) می گوید : یعنی : پس برایش گوش کن و ساکت باش .
{ثُمَّ إِنَّ عَلَیْنَا بَیَانَهُ} [القیامة: 19]
(ابن عباس رضی الله عنه) می گوید : یعنی : سپس برما است که آن را (در ذهنت نگه داشته تا آن را ) بخوانی .
(ابن عباس رضی الله عنه) می گوید : بعد از (نزول) این (آیات)، رسول الله صلی الله علیه و آله وسلم بودند که هرگاه جبرئیل وحی می آورد، نخست گوش فرا می دادند و چون جبرئیل (علیه السلام) می رفتند ، پیامبر صلی الله علیه و آله وسلم آن (آیات) را آنگونه که می خواندند که (جبرئیل) برایشان خوانده بودند.
مسائل و احکام حدیث :
1- رسول الله صلى الله علیه وآله وسلم در اوائل همراه با گوش دادن به جبرئیل علیه السلام خود نیز آیات قرآنی را می خواندند و تکرار می کردند.
2 - خواندن توأم با گوش دادن بر رسول الله صلی الله علیه و آله وسلم بسیار سخت بود زیرا در یک وقت هم دقیق شنیدن و هم دقیق تکرار کردن و حفظ کردن کاربسیار مشکلی است .
3- رسول الله صلی الله علیه و آله وسلم بخاطر این تکرار می کردند و می خواندند که مبادا که آیات را فراموش کنند .
4- بعد از نزول آیات (لاَ تُحَرِّکْ بِهِ لِسَانَکَ لِتَعْجَلَ بِهِ إِنَّ عَلَیْنَا جَمْعَهُ وَقُرْآنَهُ......) دیگر رسول الله صلی الله علیه و آله وسلم همراه با جبرئیل علیه السلام تکرار نمی کردند بلکه سکوت نموده گوش می دادند .
5 - الله متعال به رسول الله صلی الله علیه و آله وسلم آن قدر حافظه قوی عنایت نموده بودند که با یکبار شنیدن آیات قرآن از جبرئیل علیه السلام آنها را کاملا حفظ می نمودند.
ترجمه و شرح حدیث (4) صحیح بخاری
قَالَ جَابِرَ بْنَ عَبْدِ اللَّهِ الأَنْصَارِیَّ: وَهُوَ یُحَدِّثُ عَنْ فَتْرَةِ الوَحْیِ فَقَالَ فِی حَدِیثِهِ: " بَیْنَا أَنَا أَمْشِی إِذْ سَمِعْتُ صَوْتًا مِنَ السَّمَاءِ، فَرَفَعْتُ بَصَرِی، فَإِذَا المَلَکُ الَّذِی جَاءَنِی بِحِرَاءٍ جَالِسٌ عَلَى کُرْسِیٍّ بَیْنَ السَّمَاءِ وَالأَرْضِ، فَرُعِبْتُ مِنْهُ، فَرَجَعْتُ فَقُلْتُ: زَمِّلُونِی زَمِّلُونِی " فَأَنْزَلَ اللَّهُ تَعَالَى: {یَا أَیُّهَا المُدَّثِّرُ. قُمْ فَأَنْذِرْ} [المدثر: 2] إِلَى قَوْلِهِ {وَالرُّجْزَ فَاهْجُرْ} [المدثر: 5]. فَحَمِیَ الوَحْیُ .
کلمات مشکل حدیث :
هُو : او .
یُحَدِّثُ : سخن می گفت .
عَنْ : از .
فَتْرَةِ الوَحْیِ : دوران انقطاع وحی .
فِی : در .
حَدِیثِهِ : سخنش .
بَیْنَا : در حالی که .
أَنَا : من .
أَمْشِی : پیاده می روم .
إِذْ : ناگهان .
سَمِعْتُ : شنیدم .
صَوْتًا : آوازی .
مِنَ السَّمَاءِ : از آسمان .
فَرَفَعْتُ : پس بلند نمودم .
بَصَرِی : چشم من ، دید من .
جَالِسٌ : نشسته .
عَلَى کُرْسِیٍّ : بر صندلی .
بَیْنَ السَّمَاءِ وَالأَرْضِ : در میان آسمان و زمین .
فَرُعِبْتُ مِنْهُ : بعد از او ترسیدم .
فَرَجَعْتُ : بعد برگشتم .
زَمِّلُونِی : مرا بپوشانید .
یَا أَیُّهَا : آهای ، ای .
المُدَّثِّرُ : چادر پوش .
قُمْ : بلند شو ، بپا خیر.
فَأَنْذِرْ : پس بترسان ، پس بیم بده .
الرُّجْزَ : پلیدی ، بت پرستی .
فَاهْجُرْ: پس ترک کن ، پس رها کن .
فَحَمِیَ الوَحْیُ : سپس وحی پی در پی آمد .
ترجمه حدیث : جابر بن عبدالله انصاری رضی الله عنهما روایت نمودند که رسول الله صلى الله علیه وآله وسلم - در حالی که درباره دوران انقطاع وحی سخن می گفتند، فرمودند: در حالی که من پیاده روی می کردم ، نگهان صدایی از آسمان شنیدم، پس نگاهم را (به سوی آن بلند) نمودم، دیدم همان فرشته ای است که در غار حرا بنزد من آمده بود. اوروی صندلی که میان زمین وآسمان قرار دارد، نشسته است. از او ترسیدم. (به خانه) برگشتم وگفتم: مرا با چادری بپوشانید ،مرا با چادری بپوشانید.آنگاه الله متعال (آیات)، {یَا أَیُّهَا المُدَّثِّرُ. قُمْ فَأَنْذِرْ} [المدثر: 2] تا به این گفته {وَالرُّجْزَ فَاهْجُرْ} [المدثر: 5]. را نازل نمودند، یعنی : ای چادر پوش بپا خیز و سپس (مردم را از عذاب الهی) بترسان و بیم ده (تا این گفته الله) و پلیدی ها وبت ها را رها کن .
بعد از این، پی در پی، وحی نازل گشت.
مسائل و احکام حدیث :
1 - بعد از نزول آیات اولیه سوره علق مدت کوتاهی نزول وحی بر رسول الله صلی الله علیه و آله وسلم قطع شده بود .
2 - اولین آیاتی که بعد از آیات اولیه سوره علق بر رسول الله صلی الله علیه و آله وسلم نازل شده است آیات اولیه سوره مدثر می باشد.
3- دومین باری که رسول الله صلی الله علیه و آله وسلم جبرئیل علیه السلام را دیده است قبل از نزول آیات اولیه سوره مدثر می باشد.
4 - فرشته ها می توانند در فضا در میان زمین و آسمان بر چیزی بنشینند.
5 - بعد از نزول آیات اولیه سوره مدثر دیگر دوران انقطاع وحی نبوده است بلکه بصورت پی در پی بر رسول الله صلی الله علیه و آله وسلم وحی نازل می شده است .
6 - فرشته ها نیز آواز و صدا دارند .
7 - حتی پیامبران علیهم السلام ترسی طبیعی دارند و برای آنها اتفاق می افتاده است .
8 - در اوائل دوران نزول وحی از دیدن جبرئیل بر رسول الله صلی الله علیه و آله وسلم ترس طاری می شده است .
ترجمه و شرح حدیث (3) صحیح بخاری
عَنْ عَائِشَةَ أُمِّ المُؤْمِنِینَ أَنَّهَا قَالَتْ: أَوَّلُ مَا بُدِئَ بِهِ رَسُولُ اللَّهِ صَلَّى اللهُ عَلَیْهِ وَسَلَّمَ مِنَ الوَحْیِ الرُّؤْیَا الصَّالِحَةُ فِی النَّوْمِ، فَکَانَ لاَ یَرَى رُؤْیَا إِلَّا جَاءَتْ مِثْلَ فَلَقِ الصُّبْحِ، ثُمَّ حُبِّبَ إِلَیْهِ الخَلاَءُ، وَکَانَ یَخْلُو بِغَارِ حِرَاءٍ فَیَتَحَنَّثُ فِیهِ - وَهُوَ التَّعَبُّدُ - اللَّیَالِیَ ذَوَاتِ العَدَدِ قَبْلَ أَنْ یَنْزِعَ إِلَى أَهْلِهِ، وَیَتَزَوَّدُ لِذَلِکَ، ثُمَّ یَرْجِعُ إِلَى خَدِیجَةَ فَیَتَزَوَّدُ لِمِثْلِهَا، حَتَّى جَاءَهُ الحَقُّ وَهُوَ فِی غَارِ حِرَاءٍ، فَجَاءَهُ المَلَکُ فَقَالَ: اقْرَأْ، قَالَ: «مَا أَنَا بِقَارِئٍ»، قَالَ: " فَأَخَذَنِی فَغَطَّنِی حَتَّى بَلَغَ مِنِّی الجَهْدَ ثُمَّ أَرْسَلَنِی، فَقَالَ: اقْرَأْ، قُلْتُ: مَا أَنَا بِقَارِئٍ، فَأَخَذَنِی فَغَطَّنِی الثَّانِیَةَ حَتَّى بَلَغَ مِنِّی الجَهْدَ ثُمَّ أَرْسَلَنِی، فَقَالَ: اقْرَأْ، فَقُلْتُ: مَا أَنَا بِقَارِئٍ، فَأَخَذَنِی فَغَطَّنِی الثَّالِثَةَ ثُمَّ أَرْسَلَنِی، فَقَالَ: {اقْرَأْ بِاسْمِ رَبِّکَ الَّذِی خَلَقَ. خَلَقَ الإِنْسَانَ مِنْ عَلَقٍ. اقْرَأْ وَرَبُّکَ الأَکْرَمُ} [العلق: 2] " فَرَجَعَ بِهَا رَسُولُ اللَّهِ صَلَّى اللهُ عَلَیْهِ وَسَلَّمَ یَرْجُفُ فُؤَادُهُ، فَدَخَلَ عَلَى خَدِیجَةَ بِنْتِ خُوَیْلِدٍ رَضِیَ اللَّهُ عَنْهَا، فَقَالَ: «زَمِّلُونِی زَمِّلُونِی» فَزَمَّلُوهُ حَتَّى ذَهَبَ عَنْهُ الرَّوْعُ، فَقَالَ لِخَدِیجَةَ وَأَخْبَرَهَا الخَبَرَ: «لَقَدْ خَشِیتُ عَلَى نَفْسِی» فَقَالَتْ خَدِیجَةُ: کَلَّا وَاللَّهِ مَا یُخْزِیکَ اللَّهُ أَبَدًا، إِنَّکَ لَتَصِلُ الرَّحِمَ، وَتَحْمِلُ الکَلَّ، وَتَکْسِبُ المَعْدُومَ، وَتَقْرِی الضَّیْفَ، وَتُعِینُ عَلَى نَوَائِبِ الحَقِّ، فَانْطَلَقَتْ بِهِ خَدِیجَةُ حَتَّى أَتَتْ بِهِ وَرَقَةَ بْنَ نَوْفَلِ بْنِ أَسَدِ بْنِ عَبْدِ العُزَّى ابْنَ عَمِّ خَدِیجَةَ وَکَانَ امْرَأً تَنَصَّرَ فِی الجَاهِلِیَّةِ، وَکَانَ یَکْتُبُ الکِتَابَ العِبْرَانِیَّ، فَیَکْتُبُ مِنَ الإِنْجِیلِ بِالعِبْرَانِیَّةِ مَا شَاءَ اللَّهُ أَنْ یَکْتُبَ، وَکَانَ شَیْخًا کَبِیرًا قَدْ عَمِیَ، فَقَالَتْ لَهُ خَدِیجَةُ: یَا ابْنَ عَمِّ، اسْمَعْ مِنَ ابْنِ أَخِیکَ، فَقَالَ لَهُ وَرَقَةُ: یَا ابْنَ أَخِی مَاذَا تَرَى؟ فَأَخْبَرَهُ رَسُولُ اللَّهِ صَلَّى اللهُ عَلَیْهِ وَسَلَّمَ خَبَرَ مَا رَأَى، فَقَالَ لَهُ وَرَقَةُ: هَذَا النَّامُوسُ الَّذِی نَزَّلَ اللَّهُ عَلَى مُوسَى، یَا لَیْتَنِی فِیهَا جَذَعًا، لَیْتَنِی أَکُونُ حَیًّا إِذْ یُخْرِجُکَ قَوْمُکَ، فَقَالَ رَسُولُ اللَّهِ صَلَّى اللهُ عَلَیْهِ وَسَلَّمَ: «أَوَ مُخْرِجِیَّ هُمْ»، قَالَ: نَعَمْ، لَمْ یَأْتِ رَجُلٌ قَطُّ بِمِثْلِ مَا جِئْتَ بِهِ إِلَّا عُودِیَ، وَإِنْ یُدْرِکْنِی یَوْمُکَ أَنْصُرْکَ نَصْرًا مُؤَزَّرًا. ثُمَّ لَمْ یَنْشَبْ وَرَقَةُ أَنْ تُوُفِّیَ، وَفَتَرَ الوَحْیُ.
کلمات مشکل حدیث :
بُدِئَ : شروع شد ، ابتداء شد .
الوَحْیِ : وحی .
الرُّؤْیَا الصَّالِحَةُ : خواب های نیک .
فِی النَّوْمِ : در خواب .
فَلَقِ الصُّبْحِ : شگاف صبح ، روشنی صبح .
ثُمَّ : سپس .
حُبِّبَ إِلَیْهِ الخَلاَءُ : خلوت گزینی و تنها نشینی برایش محبوب قرار داده شد .
کَانَ : بود .
یَخْلُو بِغَارِ حِرَاءٍ : در عار حرا خلوت می گزید و تنها می شد .
فَیَتَحَنَّثُ : پس ترک گناه می کرد، پس عبادت می کرد.
اللَّیَالِیَ : شب ها .
ذَوَاتِ العَدَدِ : متعدد.
یَنْزِعَ : باز می گردد.
أَهْلِهِ : خانواده اش.
یَتَزَوَّدُ : توشه می گیرد، غذا با خودش می برد.
یَرْجِعُ : باز می گردد.
جَاءَهُ الحَقُّ : حق به نزدش آمد ، وحی بر او نازل شد.
اقْرَأْ : با خوان .
مَا أَنَا بِقَارِئٍ : من خواننده نیستم ، من نمی دانم چه بخوانم .
فَأَخَذَنِی : پس مرا گرفت .
فَغَطَّنِی : پس مرا فشار داد ، پس مرا پوشاند.
حَتَّى : تا اینکه .
بَلَغَ : رسید .
مِنِّی : از من .
الجَهْدَ : توان و طاقت، تلاش.
أَرْسَلَنِی : مرا رها نمود، مرا فرستاد.
عَلَقٍ : تکه خون .
رَبُّکَ : پرودگار تو .
الأَکْرَمُ : بهترین ، گرامیترین.
یَرْجُفُ : می لرزید .
فُؤَادُهُ : دلش ، قلبش.
فَدَخَلَ : پس داخل شد، پس وارد شد.
زَمِّلُونِی : مرا بپوشانید .
فَزَمَّلُوهُ : پس او را پوشاندند.
ذَهَبَ عَنْهُ : از او دور شد، از او رفت.
الرَّوْعُ : ترس .
أَخْبَرَهَا الخَبَرَ: او را از آن جریان با خبر نمود ،آن خبررا برایش گفت .
لَقَدْ خَشِیتُ : من قطعا ترسیدم .
عَلَى نَفْسِی : برجان خودم ، برخودم .
کَلَّا : هرگز این گونه نیست .
وَاللَّهِ : سوگند به الله، قسم به الله .
مَا یُخْزِیکَ اللَّهُ : الله ترا رسوا نمی کند، الله ترا خار و ذلیل نمی کند .
أَبَدًا : هرگز.
تَصِلُ الرَّحِمَ : روابط خویشاوندی بر قرار می کنی، صله ارحام برقرارمی نمائی .
تَحْمِلُ الکَلَّ : بارسنگین به دوش می کشی، باردیگران را بدوش می کشی.
تَکْسِبُ المَعْدُومَ : فقیر را کمک می کنی ، نادار را می دهی .
تَقْرِی الضَّیْفَ: مهمان نوازی می کنی .
تُعِینُ : کمک می کنی .
نَوَائِبِ: مشکلات ، سختی ها.
فَانْطَلَقَتْ بِهِ خَدِیجَةُ : پس خدیجه او را برد .
أَتَتْ بِهِ : با او رفت .
ابْنَ عَمِّ : پسر عمو .
امْرَأً : شخص، فرد.
تَنَصَّرَ : نصاری گشته بود، به دین عیسی علیه السلام گرویده بود.
فِی الجَاهِلِیَّةِ : در دوران نادانی؛ یعنی دور قبل از اسلام .
یَکْتُبُ : می نویسد.
الکِتَابَ العِبْرَانِیَّ : نوشتن به زبان عربی.
مِنَ الإِنْجِیلِ : از انجیل ؛ همان کتابی که بر عیسی علیه السلام نازل شده است .
بِالعِبْرَانِیَّةِ : به زبان عبری .
مَا شَاءَ اللَّهُ : آنچه الله بخواهد.
شَیْخًا : پیر مرد.
کَبِیرًا : بزرگ ، مسنّ.
عَمِیَ : کور گشته است .
اسْمَعْ : بشنو، گوش کن .
مِنَ : از .
ابْنِ أَخِیکَ : پسر بردارت .
یَا ابْنَ أَخِی : ای پسر برادر من .
مَاذَا تَرَى؟ : چه می بینی ؟
فَأَخْبَرَهُ : پس به اوخبرداد، پس او را خبردار نمود.
مَا رَأَى : آنچه دیده بود، آنچه دیده است .
هَذَا : این .
النَّامُوسُ : صاحب راز خیر و خوبی مراد فرشته وحی جبرئیل است .
الَّذِی : آن کس، کسی که .
نَزَّلَ اللَّهُ : الله فروفرستاده است، الله نازل نموده است .
یَا لَیْتَنِی : ای کاش من .
فِیهَا : در آن .
جَذَعًا : جوان .
حَیًّا : زنده .
إِذْ یُخْرِجُکَ : زمانی که ترا بیرون می کنند .
قَوْمُکَ : قوم تو .
أَوَ مُخْرِجِیَّ هُمْ : آیا آن بیرون کننده من اند.
نَعَمْ : بله .
لَمْ یَأْتِ : نیامده است.
قَطُّ : هرگز.
بِمِثْلِ : همانند.
مَا جِئْتَ بِهِ : آنچه تو آن را آوردی.
إِلَّا : مگر
عُودِیَ: با او دشمنی شده است .
وَإِنْ یُدْرِکْنِی : واگر مرا آن زمانه دریابد یعنی تا آن وقت زنده باشم .
یَوْمُکَ : روز تو .
أَنْصُرْکَ : ترا یاری می کنم .
نَصْرًا مُؤَزَّرًا: یاری و نصرت قوی .
لَمْ یَنْشَبْ : طولی نکشید.
أَنْ تُوُفِّیَ : اینکه وفات نمود، اینکه مرد .
فَتَرَ الوَحْیُ : وحی قطع شد ، وحی نازل نگشت .
ترجمه: روایت است که عایشه مادر مسلمانان رضی الله عنها فرمودند: اولین چیزی که از وحی بر رسول الله صلى الله علیه وآله وسلم شروع و ابتدا شد خوابها ی نیکی بودند که در خواب می دیدند. و رسول الله صلى الله علیه وآله وسلم بودند که هیچ خوابی نمی دیدند مگراینکه مانند روشنی صبح، تحقق پیدا می کرد، سپس (از جانب الله) عزلت وتنها نشینی به نزد ایشان محبوب و پسندیده قرار داده شد، وبودند که درغار حراء تنها نشینی می نمودند. و چندین شبانه روز بدون اینکه به نزد خانواده خویش بازگردند، در آنجا عبادت می کرد وبرای این مدت توشه بر می داشتند. سپس به نزد خدیجه رضی الله عنها باز می گشتند و سپس برای (روزهای ) همانند (روزهای) گذشته توشه می بردند. تا اینکه در حالی که ایشان در غار حراء بودند، حق بنزدشان آمد، فرشته (وحی جبرئیل علیه الله) به نزد ایشان آمده وبعد (خطاب به ایشان) گفتند: بخوان. (رسول الله صلى الله علیه وآله وسلم) فرمودند: من که خواننده نیستم . (رسول الله صلى الله علیه وآله وسلم) فرمودند: سپس (آن فرشته) مرا در بغل گرفت و فشار داد تا اینکه توانم به پایان رسید وبعد مرا رها کرد وگفت: بخوان. گفتم: من که خواننده نیستم. (فرشته) برای بار دوم مرا در بغل گرفت و(آن قدر) فشارم داد تا اینکه توانم بپایان رسید و بعد مرا رها کرد وگفت: بخوان. گفتم: من که خواننده نیستم . (رسول الله صلى الله علیه وآله وسلم) فرمودند: برای بار سوم (آن فرشته) مرا در بغل گرفته و فشار دادند تا اینکه توان من به پایان رسید و سپس مرا رها کرد وگفت: (بخوان بنام پروردگارت، همانی که انسان را ازخون بسته آفرید. بخوان بنام گرامیترین پرودگار خودت) بعد از آن، رسول الله صلى الله علیه و آله وسلم با (حفظ) آن (آیات) ودر حالی که قلبش می لرزید (از غار حراء) بنزد خدیجه رضی الله عنها بازگشت وگفت: مرابپوشانید، مرا بپوشانید.(حاضرین) ایشان را پوشانیدند تا اینکه ترس از ایشان دورگشت. سپس، ماجرا را برای خدیجه بازگو نمود وفرمود: من نسبت به جان خود، احساس خطرنمودم.
خدیجه رضی الله عنها گفت: سوگند به الله هرگز الله تو را خار و ذلیل نمی گرداند، زیرا شما پای بند صله رحم هستی، مشکلات دیگران را بر دوش می کشی ومستمندان را کمک می کنی، از مهمانان پذیرایی می نمایی و حق را در زمان مشکلات آن یاری می کنید.
بعد از آن، خدیجه رضی الله عنها او را نزد ورقه پسر نوفل پسر اسد پسر عبد العزی که پسر عموی خدیجه بود برد. ورقه مردی بود که در دوران جاهلیت نصرانی گشته بود، و نوشتن به زبان عبری می دانست وانجیل را به آن اندازه ای که الله می خواست به زبان عبری می نوشت. وبزرگسال ونابینا بود. خدیجه به وی گفت: ای پسر عمو! از برادرزاده ات (محمد) بشنو (که چه می گوید)، ورقه خطاب به (رسول الله صلى الله علیه وآله وسلم) گفت: ای برادر زاده! بگو چه می بینی؟ رسول الله صلى الله علیه وآله وسلم - آنچه را که دیده بود بیان نمود. ورقه به ایشان گفت: این همان صاحب راز نیکی است که الله (او را) بر موسی فرو فرستاد. ای کاش! من جوان می بودم، ای کاش که من زنده می بودم در آن زمانی که قوم تو ترا از شهر بیرون می کنند. رسول الله صلى الله علیه وآله وسلم فرمودند: آیا آنان بیرون کنندگان من هستند؟! (ورقه) گفت: آری. هیچ مردی هر گز همانند آنچه تو آورده ای نیاورده است مگر این که با او دشمنی شده است. اگر زمان تو مرا دریابد (ومن تا آن زمان، زنده بمانم) با تمام توان، تو را کمک خواهم کرد.(راوی می گوید) سپس طولی نکشید که ورقه در گذشت و نزول وحی نیز برای مدت معینی قطع شد.
مسائل و احکام حدیث :
از این حدیث مسائل و احکام زیادی ثابت می گردد که از قرار زیرمی باشند :
1- خواب رسول الله صلى الله علیه وآله وسلم وحی می باشد .
2- اولین نوع وحی بر پیامبر صلی الله علیه و آله وسلم بصورت خواب بوده است .
3- خواب های پیامبرصلی الله علیه و آله وسلم همه بوقوع می پیوستند.
4- الله متعال قبل ازنبّوت عزلت وتنها نشینی به نزد پیامبرصلی الله علیه و آله وسلم محبوب و پسندیده قرار داده بودند.
5- مکان عزلت و تنها نشینی رسول الله صلی الله علیه و آله وسلم قبل از نبوت غار حراء بوده است.
6- خدیجه رضی الله عنها قبل از نبوت با الله صلی الله علیه و آله وسلم ازدواج نمودند و همسر ایشان بودند.
7- فرشته وحی جبرئیل علیه السلام اولین بار با رسول الله صلی الله علیه و آله وسلم در غار حراء ملاقات نمودند .
8- در غار حراء گفتگوئی برای اولین در میان رسول الله صلی الله علیه و آله وسلم و جبرئیل علیه السلام صورت گرفت.
9- جبرئیل علیه السلام سه بار رسول الله صلی الله علیه و آله وسلم را در بغل گرفتند و فشار دادند تا اینکه رسول الله صلی الله علیه و آله وسلم را وادار به خواندن نمایند .
10 - آیات اولیه سوره علق اولین آیاتی بودند که بر رسول الله صلی الله علیه و آله وسلم نازل شدند.
11 - رسول الله صلى الله علیه و آله وسلم آیات اولیه سوره علق را که جبرئیل علیه السلام بر ایشان خوانده بودند حفظ نمودند.
12- رسول الله صلی الله علیه و آله وسلم از آنچه در غار حراء برایشان اتفاق افتاده بود ترسیده بودند .
13- ترس طبیعی ایرادی ندارد .
14- خانه مکان و خانواده افرادی اند که انسان زمان پریشانی بدانجا پناه می برد .
15- مرد زمانی که احساس خطرنماید زن و همسرش باید او را دل داری دهد .
16 - رسول الله صلی الله علیه و آله وسلم قبل از اینکه به پیامبری برسند دارای صفات نیک زیر بودند:
1- پایبند صله ارحام بودند.
2- مشکلات دیگران را بر دوش می کشیدند.
3- به مستمندان کمک می کردند.
4- مهمان نواز بودند.
5- در زمان مشکلات یار و یاور حق بودند.
17- ورقه بن نوفل رضی الله عنه پسر عموی خدیجه رضی الله عنها بودند.
18- ورقه بن نوفل رضی الله عنه در دوران جاهلیت نصرانی گشته بودند.
19 - ورقه بن نوفل رضی الله عنه با سواد بودند و خواندن و نوشتن به دو زبان عربی و عبری را می دانستند.
20- ورقه بن نوفل رضی الله عنه نبوت پیامبر بزرگوار اسلام صلی الله علیه و آله وسلم را تأیید نمودند و وعده یاری نمودن دادند .
21- ورقه بن نوفل رضی الله عنه پیش از آشکاری نبوت رسول الله صلی الله علیه و آله وسلم وفات نمودند.
22- جایز است که بعنوان احترام برای فردی پسربرادرگفت وگرچه آن فرد پسر برادرواقعی انسان هم نباشد .
23- جبرئیل صاحب راز خیر و خوبی پیامبران علیهم السلام بوده است .
24- انبیاء و اهل حق همیشه دشمن داشته ،دارند و خواهند داشت .
25- اخراج انبیاء علیهم السلام و اهل حق از وطن ؛ توسط اهل باطل و مشرکین رسم قدیمی است که تا به حال هم در دنیا مروج است .
26- با حق و اهل آن همیشه از جانب اهل باطل و شرک دشمنی شده است .
ترجمه وشرح حدیث (2)صحیح بخاری
عَنْ عَائِشَةَ أُمِّ المُؤْمِنِینَ رَضِیَ اللَّهُ عَنْهَا، أَنَّ الحَارِثَ بْنَ هِشَامٍ رَضِیَ اللَّهُ عَنْهُ سَأَلَ رَسُولَ اللَّهِ صَلَّى اللهُ عَلَیْهِ وَسَلَّمَ فَقَالَ: یَا رَسُولَ اللَّهِ، کَیْفَ یَأْتِیکَ الوَحْیُ؟ فَقَالَ رَسُولُ اللَّهِ صَلَّى اللهُ عَلَیْهِ وَسَلَّمَ: «أَحْیَانًا یَأْتِینِی مِثْلَ صَلْصَلَةِ الجَرَسِ، وَهُوَ أَشَدُّهُ عَلَیَّ، فَیُفْصَمُ عَنِّی وَقَدْ وَعَیْتُ عَنْهُ مَا قَالَ، وَأَحْیَانًا یَتَمَثَّلُ لِیَ المَلَکُ رَجُلًا فَیُکَلِّمُنِی فَأَعِی مَا یَقُولُ» قَالَتْ عَائِشَةُ رَضِیَ اللَّهُ عَنْهَا: وَلَقَدْ رَأَیْتُهُ یَنْزِلُ عَلَیْهِ الوَحْیُ فِی الیَوْمِ الشَّدِیدِ البَرْدِ، فَیَفْصِمُ عَنْهُ وَإِنَّ جَبِینَهُ لَیَتَفَصَّدُ عَرَقًا.
کلمات مشکل حدیث :
صَلْصَلَةِ : آواز آهن زمانی که بر یکدیگر انداخته شود.
الجَرَسِ : زنگوله .
أَشَدُّهُ : سخت ترین آن .
عَلَیَّ : برمن .
فَیُفْصَمُ : پس قطع می شود .
عَنِّی : از من .
وَعَیْتُ : حفظ نمودم .
أَحْیَانًا : گه گاهی ، برخی اوقات .
یَتَمَثَّلُ : نمایان می گردد.
المَلَکُ : فرشته .
رَجُلًا : مردی .
فَیُکَلِّمُنِی : سپس با من سخن می گوید .
فَأَعِی : سپس من حفظ می کنم .
الیَوْمِ : امروز .
الشَّدِیدِ البَرْدِ : سردی و سرمای زیاد .
فَیَفْصِمُ عَنْهُ : از او قطع می شود .
جَبِینَهُ : پیشانی او .
لَیَتَفَصَّدُ عَرَقًا : (گویا) رگ قطع می شود و عرق فواره می زند.
ترجمه حدیث : عایشه مادر مسلمانان رضی الله عنها فرمودند: حارث پسر هشام رضی الله عنه از رسول الله صلی الله علیه و آله وسلم پرسیدند: و گفتند: ای رسول الله وحی چگونه برشما (فرود) می آید (و نازل می شود) ؟ رسول الله صلی الله علیه و آله وسلم فرمودند: گاهی (وحی بر) من (فرود) می آید که همانند آوازه زنگوله و صدای زنگ می باشد، و این (نوع نزول وحی) سخت ترین (نوع نزول وحی) بر من می باشد، و سپس (در حالی این صدای زنگ و آواز زنگوله) از من قطع می شود که من از آن (فرشته) آنچه (با این روش به من ) گفته است حفظ نموده ام، و گاهی فرشته (وحی جبرئیل) به شکل مردی برایم نمایان می گردد و سپس با من سخن می گویم وآنچه که او می گوید من حفظ می کنم .
عایشه رضی الله عنها فرمودند: من ایشان (یعنی : رسول الله صلی الله علیه و آله وسلم) را دیدم که بر ایشان در روز بسیار سردی وحی نازل می شود و در حالی که از پیشانی (مبارک) ایشان (همانند این که رگی قطع شده باشد) عرق زیاد می ریزد.
مسائل حدیث : از این حدیث مبارک مسائل و احکام ذیل فهمیده و استنباط می شود :
1 - بر رسول الله صلی الله علیه و آله وسلم با روش های مختلف نازل می شده است .
2 - گاهی وحی بشکل آواز زنگوله و صدای زنگی نازل می شده است .
3- گاهی جبرئیل علیه السلام فرشته وحی بشکل مردی به نزد رسول الله صلی الله علیه و آله وسلم آمده و آیات قرآن را بر ایشان تلاوت می نموده است.
4- رسول الله صلی الله علیه و آله وسلم بعد از نازل شدن هر آیه و سوره ای آن را حفظ می نمودند ؛ لذا اولین حافظ قرآن خود رسول الله صلی الله علیه و آله وسلم بودند.
5 - برخی از انواع نزول وحی بر رسول الله صلی الله علیه و آله وسلم آسان و برخی دیگر سخت تر بودند .
6- آنچه در این حدیث آمده برخی از روش های نزول وحی می باشد .
7 - فرشته ها خودشان را می توانند بشکل های مختلف در آورند .
8 - جبرئیل علیه السلام گاهی بشکل مردی به نزد رسول الله صلی الله علیه و آله وسلم ظاهر شده و وحی را می آوردند.
9 - رسول الله صلی الله علیه و آله وسلم زمانی که وحی بر ایشان نازل می شد زیاد عرق می کردند .
10 - هر کس چیزی را نمی داند باید ازکسی که می داند بپرسد همان گونه که حارث پسرهشام رضی الله عنه از رسول الله صلی الله علیه و آله وسلم در باره روش های مختلف نزول وحی پرسیدند .
حدیث (1) صحیح بخاری
عن عُمَرَ بْنَ الخَطَّابِ رَضِیَ اللَّهُ عَنْهُ قَالَ: سَمِعْتُ رَسُولَ اللَّهِ صَلَّى اللهُ عَلَیْهِ وَسَلَّمَ یَقُولُ: «إِنَّمَا الأَعْمَالُ بِالنِّیَّاتِ، وَإِنَّمَا لِکُلِّ امْرِئٍ مَا نَوَى، فَمَنْ کَانَتْ هِجْرَتُهُ إِلَى دُنْیَا یُصِیبُهَا، أَوْ إِلَى امْرَأَةٍ یَنْکِحُهَا، فَهِجْرَتُهُ إِلَى مَا هَاجَرَ إِلَیْهِ»
کلمات مشکل حدیث :
الأَعْمَالُ : کارها ، عمل ها و(اعمال) جمع (عمل) است.
النِّیَّاتِ : نیّت ها، اراده های دل و (نیّات) جمع (نیّة) است.
امْرَأَة : زن .
هِجْرَت: ترک وطن .
یَنْکِحُ : نکاح می کند، ازدواج می کند .
ترجمه حدیث: عمر بن خطاب رضی الله عنه فرمودند: من از رسول الله صلی الله علیه و آله وسلم شنیدم که می فرمایند: همانا دار و مدارکارها بر نیّت هاست و همانا برای هر فردی است آنچه را که نیّت نموده است لذا هرکس هجرتش بسوی دنیا بوده تا بدان برسد و یا اینکه بسوی زنی بوده تا با اوازدواج نماید پس هجرتش بسوی همان چیزی است که بدان سو هجرت نموده است .
مسائل حدیث :
از این حدیث شریف مسائل و احکام زیر فهمیده می شود :
1 - کارها و اعمال هر فردی به نیّت آن فرد بستگی دارد .
2- اگر دراعمال نیک ؛ نیّت خراب و غیر شرعی باشد آن اعمال خراب و باطل می گردند .
3 - اگر عمل و نیّت هر دو خوب و شرعی باشند آن وقت است که آن عمل مورد قبول شرع واقع می گردد.
4- در اینجا مناسب است معنای نیّت و مسائل مرتبط به آن ذکر شود :
نیّت یک کلمه عربی است که به معنای اراده دل می آید و هیچ ارتباطی با زبان ندارد ، و نیّت و عمل به چهارنوع با یکدیگر ارتباط و تعلق می گیرند:
1 - نیّت شرعی و خوب و برای رضای الله متعال و کار و عمل نیز شرعی همانند: نماز خواندن برای رضای الله متعال ، این نوع عمل مورد پسند الله متعال و مورد قبول شرع می باشد .
2 - نیّت شرعی و خوب ولی عمل غیر شرعی همانند: دزدی برای کمک نمودن به مستمندان و نیاز مندان، این عمل گناه و مورد خشم الهی واقع می گردد؛ ناگفته نماند که تمام بدعتهای را که عموم مسلمانان در عبادتهایشان انجام می دهند از همین نوع است .
3- نیّت غیر شرعی و بد ولی عمل شرعی و نیک همانند : خواندن نماز بصورت ریائی و خود نمائی ، ریاکاران این گونه عمل می کنند و در اینجا عمل نیک بنا بر نیّت بد ؛ بد شده و گناه محسوب می گردد ، هجرت بخاطر زن و دنیایی که در حدیث آمده از همین نوع می باشد .
4- نیّت بد و غیر شرعی و عمل نیز غیر شرعی همانند : دزدی برای خوردن مال مردم ، خلاف کاران و افراد شرورکارهای خلاف شرعشان از همین نوع می باشد، در اینجا افراد دو گناه با هم جمع نموده مرتک آن شده اند؛ یک نیّت غیر شرعی وبد ودومی عمل غیر شرعی وبد .
شناسنامه امام بخاری رحمه الله
نام : محمد .
کنیت : ابوعبد الله .
نام پدر : اسماعیل .
محل تولد : شهر بخاری که یکی از شهرهای خراسان قدیم بوده و در کشور ازبکستان کنونی قرار دارد.
تاریخ تولد : شوال سال (یکصد و نود و چهار) هجری قمری .
تاریخ وفات: شب عید الفطرسال (دویست و پنجاه و شش) هجری قمری .
محل وفات : روستای خرتنگ، شهرسمرقند؛ که ازخراسان قدیم بوده و درکشورازبکستان فعلی قرار دارد.
محل دفن : روستای خرتنگ، شهر سمرقند، کشورازبکستان .
مدت عمر : سیزده روز کمتر از (شصت و دو سال) .
محل ها و شهرهای تحصیلی امام بخاری رحمه الله
امام بخاری رحمه الله همانند سایرطلاب علوم دینی برای یادگیری علوم دینی علاوه از زادگاه خویش شهر بخاری به شهرها و مناطق دیگری نیز سفر نموده و در آنجاها نیزعمل دین حاصل نموده اند که آن شهرها و مناطق از قرار زیر می باشد:
1 - شهر بلخ .
2 - شهر مرو.
3 - شهر نیشابور .
4 - شهری ری .
5- شهر بغداد .
6 - شهره بصره .
7 - شهر کوفه .
8 - شهر مکه مکرمه .
9 - شهر مدینه منوره .
10- مصر .
11 - شام .
کتابهای امام بخاری رحمه الله
امام بخاری رحمه الله کتابهای مفید و متعددی به رشته تحریر در آوردند که از قرار زیر می باشند :
1- کتاب: الجامع المسند الصحیح المختصر من أمور رسول الله صلى الله علیه وسلم وسننه وأیامه. (مشهور به صحیح بخاری).
2 - التاریخ الکبیر.
3- التاریخ الأوسط .
4- التاریخ الصغیر .
5- الضعفاء الصغیر.
6 - التاریخ فی معرفة رواة الحدیث، و نقلة الآثار و السنن ، و تمییزثقاتهم من ضعفائهم، و تاریخ وفاتهم .
7- التواریخ و الأنساب .
8 - الأدب المفرد .
9 - رفع الیدین فی الصلاة.
10 - القراءة خلف الامام .
11 - خلق افعال العباد و الرد علی الجهمیة .
12- کتاب ( الکنی) .
13 - کتاب (العقیدة) یا ( التوحید) .
14- کتاب (أخبار الصفات) .
اقسام احادیث صحیح بخاری از نظرسند
احادیث صحیح بخاری از نظرسند بر دو قسم است :
1- مُسند یعنی احادیثی که دارای سند اند و با سند کامل روایت شده اند .
2- مُعلّق یعنی احادیثی که اصلا سند ندارند و یا اینکه از اول سند آنها یک و یا چند راوی افتاده است .
اقسام احادیث مُعلّق صحیح بخاری
احادیث مُعلّق صحیح بخاری بر دو قسم اند:
1 - احادیث مُعلّقی که با صیغه تمریض روایت شده اند و یا به عبارت دیگر احادیث مُعلّقی که با صیغه های مجهول القائل بیان و روایت شده اند همانند احادیث مُعلّقی که با الفاظی از قبیل (رُوی، قیل ، حُکی و امثال این الفاظ) روایت شده اند.
2 - احادیث مُعلّقی که با الفاظ معلوم القائل و صیغه های معلوم همانند : (رَوی ، قال، حَکی و امثال این الفاظ ) روایت شده اند.
احادیث ضعیف و معیوب صحیح بخاری
احادیث صحیح بخاری خواه از قسم مُسندش باشند و یا از قسم مُعلّقش بجز احادیثی محدود و انگشت شماری بقیه همه صحیح و یا حسن اند ولی احادیث بسیار اندک و انگشت شماری نیز از نوع ضعیف و معیوب در صحیح بخاری یافت می شود که علمای محقق همانند دارقطنی رحمه الله در کتاب (الالزامات و التتبع) خویش حدودا بر (218) حدیث که برخی آنها ازصحیح بخاری و برخی دیگراز صحیح مسلم اند را از نظر سندی و یا متنی مورد انتقاد قرار داده است، همانگونه که استادآلبانی رحمه الله نیزدر کتابها و نوشته های خویش به برخی از آنها اشاره نموده اند.
حکمت از تکرار احادیث در صحیح بخاری
امام بخاری رحمه الله بسیاری از احادیث را در کتاب صحیح بخاری بصورت تکراری ذکر و روایت می کند شاید در ذهن بسیاری از خوانند گان این کتاب ارزشمند این سوال مطرح شود که علت چیست ؟
در پاسخ بنده خدمت شما خوانندگان عزیز و گرامی عرض می کنم این کار امام بخاری رحمه الله دارای علل و حکمتهای متعددی است که می شود به مهمترین آنها در ذیل اشاره نمود:
1- استنباط احکام :
امام بخاری رحمه الله عموما احادیث را در کتاب صحیح بخاری برای استنباط و استخراج مسائل بصورت تکراری ذکر می کند و در هر جائی از آن حکمی را استنباط و استخراج می کند .
2- بیان الفاظ و متون مختلف و متفاوت یک حدیث :
حکمت دیگری که باعث این شده تا امام بخاری رحمه الله برخی از احادیث را در کتاب صحیح بخاری تکرار نماید متفاوت بودن الفاظ و متون برخی از احادیث است که از اساتید و سندهای مختلف بصورتهای مختلف شنیده و روایت نموده است لذا امام بخاری رحمه الله گاهی احادیث را تکرار می کند تا الفاظ و متون یک بصورت حدیث کامل و با الفاظ متفاوت ذکر شود.
3 - تقویت سندها و رفع تدلیس از راویان مدلّس :
گاهی امام بخاری رحمه الله یک حدیثی را با سندی روایت می کند که در آن راوی مدلّسی وجود دارد که حدیث را بصورت عنعنه روایت کرده و این نشان ضعف حدیث است لذا امام بخاری رحمه الله همین حدیث را در جای دیگری از کتاب صحیح بخاری با همین سند بصورت حدثنا از همین راوی روایت می کند و یا اینکه با سندی که در آن راوی مدلّسی وجود ندارد روایت می کند تا بدین طریق صحت متن را به اثبات برساند و یا عیب تدلیس را از راوی مدلّس بر طرف کند .
4- بیان اصل الفاظ حدیث :
گاهی امام بخاری رحمه الله یک حدیثی از سندی بصورت اختصار روایت نموده چون به همین گونه شنیده ولی همین حدیث را باسند دیگری که بصورت مطول شنیده آن را در جای دیگری از صحیح بخاری روایت می کند وبا این طریق اصل حدیث الفاظ آن دانسته و فهمیده می شود .