شدت و سختی نزول وحی

ترجمه و شرح حدیث (5) صحیح بخاری

عَنِ ابْنِ عَبَّاسٍ فِی قَوْلِهِ تَعَالَى: {لاَ تُحَرِّکْ بِهِ لِسَانَکَ لِتَعْجَلَ بِهِ} [القیامة: 16] قَالَ: کَانَ رَسُولُ اللَّهِ صَلَّى اللهُ عَلَیْهِ وَسَلَّمَ یُعَالِجُ مِنَ التَّنْزِیلِ شِدَّةً، وَکَانَ مِمَّا یُحَرِّکُ شَفَتَیْهِ - فَقَالَ ابْنُ عَبَّاسٍ: فَأَنَا أُحَرِّکُهُمَا لَکُمْ کَمَا کَانَ رَسُولُ اللَّهِ صَلَّى اللهُ عَلَیْهِ وَسَلَّمَ یُحَرِّکُهُمَا، وَقَالَ سَعِیدٌ: أَنَا أُحَرِّکُهُمَا کَمَا رَأَیْتُ ابْنَ عَبَّاسٍ یُحَرِّکُهُمَا، فَحَرَّکَ شَفَتَیْهِ - فَأَنْزَلَ اللَّهُ تَعَالَى: {لاَ تُحَرِّکْ بِهِ لِسَانَکَ لِتَعْجَلَ بِهِ إِنَّ عَلَیْنَا جَمْعَهُ وَقُرْآنَهُ} [القیامة: 17] قَالَ: جَمْعُهُ لَکَ فِی صَدْرِکَ وَتَقْرَأَهُ: {فَإِذَا قَرَأْنَاهُ فَاتَّبِعْ قُرْآنَهُ} [القیامة: 18] قَالَ: فَاسْتَمِعْ لَهُ وَأَنْصِتْ: {ثُمَّ إِنَّ عَلَیْنَا بَیَانَهُ} [القیامة: 19] ثُمَّ إِنَّ عَلَیْنَا أَنْ تَقْرَأَهُ، فَکَانَ رَسُولُ اللَّهِ صَلَّى اللهُ عَلَیْهِ وَسَلَّمَ بَعْدَ ذَلِکَ إِذَا أَتَاهُ جِبْرِیلُ اسْتَمَعَ فَإِذَا انْطَلَقَ جِبْرِیلُ قَرَأَهُ النَّبِیُّ صَلَّى اللهُ عَلَیْهِ وَسَلَّمَ کَمَا قَرَأَهُ.

کلمات مشکل حدیث :

لاَ تُحَرِّکْ : حرکت مده .

 بِهِ : با آن .

لِسَانَکَ  : زبان تو .

لِتَعْجَلَ بِهِ : تا با آن عجله نمائی .

یُعَالِجُ : برداشت می کرد، تحمل می کرد.

مِنَ التَّنْزِیلِ : از نزول آیات قرآنی.

 شِدَّةً : سختی ، مشکلات.

مِمَّا : از آنچه .

یُحَرِّکُ : حرکت می دهد.

شَفَتَیْهِ : دو لبش .

أُحَرِّکُهُمَا : من آن دو را حرکت می دهم .

لَکُمْ : برایتان .

کَمَا : همچنان ، همانگونه .

فَحَرَّکَ : پس حرکت داد.

صَدْرِکَ : سینه تو .

تَقْرَأَهُ : آن را می خواند .

فَاسْتَمِعْ لَهُ  : پس برایش گوش ده .

أَنْصِتْ : سکوت کن، خاموش باش .

ترجمه حدیث : ابن عباس رضی الله عنهما در مورد آیات {لا تُحَرِّکْ بِهِ لِسَانَکَ لِتَعْجَلَ بِهِ ......} می گوید: رسول الله صلى الله علیه وآله وسلم بودند که هنگام نزول وحی، مشقت فراوانی را متحمل می شدند. و این بدان خاطر بود که لب هایشان را(برتکرار و خواندن آیات قرآنی) تکان می دادند. ابن عباس رضی الله عنهما می گوید: من نیز لب هایم را همانگونه که رسول الله صلى الله علیه وآله وسلم تکان می دادند، تکان می دهم (تا به شما نشان دهم که رسول الله صلى الله علیه وآله وسلم چگونه لب هایشان را تکان می دادند) .و سپس (یکی از راویان حدیث به نام) سعید (که شاگرد ابن عباس رضی الله عنه است) می گوید : من هم دو لبم را تکان می دهم همانگونه که دیدم ابن عباس (رضی الله عنه) دو لبش تکان دادند (سپس روای حدیث می گوید که سعید نیز) دو لبش را تکان دادند.

 (ابن عباس رضی الله عنه می گوید) : آنگاه، الله متعال (این آیات) را نازل نمود:

{لاَ تُحَرِّکْ بِهِ لِسَانَکَ لِتَعْجَلَ بِهِ إِنَّ عَلَیْنَا جَمْعَهُ وَقُرْآنَهُ}[القیامة: 17]  

(ابن عباس رضی الله عنه) می گوید : یعنی : ما قرآن را در سینه تو جمع می کنیم و تو می توانی (بعد از رفتن جبرئیل) بخوانی .

{فَإِذَا قَرَأْنَاهُ فَاتَّبِعْ قُرْآنَهُ} [القیامة: 18]

(ابن عباس رضی الله عنه) می گوید : یعنی : پس برایش گوش کن و ساکت باش .

{ثُمَّ إِنَّ عَلَیْنَا بَیَانَهُ} [القیامة: 19]

 (ابن عباس رضی الله عنه) می گوید : یعنی :  سپس برما است که آن را (در ذهنت نگه داشته تا آن را ) بخوانی .

(ابن عباس رضی الله عنه) می گوید : بعد از (نزول) این (آیات)، رسول الله صلی الله علیه و آله وسلم بودند که هرگاه جبرئیل وحی می آورد، نخست گوش فرا می دادند و چون جبرئیل (علیه السلام) می رفتند ، پیامبر صلی الله علیه و آله وسلم آن (آیات) را آنگونه که می خواندند که (جبرئیل) برایشان خوانده بودند.

مسائل و احکام حدیث :

1- رسول الله صلى الله علیه وآله وسلم در اوائل همراه با گوش دادن به جبرئیل علیه السلام خود نیز آیات قرآنی را می خواندند و تکرار می کردند.

2 - خواندن توأم با گوش دادن بر رسول الله صلی الله علیه و آله وسلم بسیار سخت بود زیرا در یک وقت هم دقیق شنیدن و هم دقیق تکرار کردن و حفظ کردن کاربسیار مشکلی است .

3- رسول الله صلی الله علیه و آله وسلم بخاطر این تکرار می کردند و می خواندند که مبادا که آیات را فراموش کنند .

4- بعد از نزول آیات (لاَ تُحَرِّکْ بِهِ لِسَانَکَ لِتَعْجَلَ بِهِ إِنَّ عَلَیْنَا جَمْعَهُ وَقُرْآنَهُ......) دیگر رسول الله صلی الله علیه و آله وسلم همراه با جبرئیل علیه السلام تکرار نمی کردند بلکه سکوت نموده گوش می دادند .

5 - الله متعال به رسول الله صلی الله علیه و آله وسلم آن قدر حافظه قوی عنایت نموده بودند که با یکبار شنیدن آیات قرآن از جبرئیل علیه السلام آنها را کاملا حفظ می نمودند.