ترجمه و شرح حدیث (32) صحیح بخاری
عَنْ عَبْدِ اللَّهِ، قَالَ: لَمَّا نَزَلَتْ: {الَّذِینَ آمَنُوا وَلَمْ یَلْبِسُوا إِیمَانَهُمْ بِظُلْمٍ } [الأنعام: 82] قَالَ أَصْحَابُ رَسُولِ اللَّهِ صَلَّى اللهُ عَلَیْهِ وَسَلَّمَ: أَیُّنَا لَمْ یَظْلِمْ؟ فَأَنْزَلَ اللَّهُ عَزَّ وَجَلَّ: {إِنَّ الشِّرْکَ لَظُلْمٌ عَظِیمٌ } [لقمان: 13].
ترجمه : عبد الله (بن مسعود رضی الله عنه) فرمودند: زمانی که (آیه) {الَّذِینَ آمَنُوا وَلَمْ یَلْبِسُوا إِیمَانَهُمْ بِظُلْمٍ } (یعنی) : کسانی که ایمان آوردند و ایمانشان را با ظلمی مخلوط ننمودند، نازل شد، یاران رسول الله صلی الله علیه و آله وسلم فرمودند: کدام یک از ما مرتکب ظلم نمی گردد؟ پس الله با عزت و بزرگوار این (آیه) را نازل نمود: {إِنَّ الشِّرْکَ لَظُلْمٌ عَظِیمٌ } (یعنی) : شرک ظلم بسیار بزرگی است .
مسائل و احکام حدیث
مسائلی که از این حدیث گرفته می شود از قرار زیر است :
1 - هر گناه یک نوع ظلم است .
2 - شرک بزرگترین ظلم است .
3- صحابه رضی الله عنهم گاهی بنا بر برداشت از الفاظ دچار اشتباه می شدند .
4- صحابه رضی الله عنهم با رجوع به رسول الله صلی الله علیه و آله وسلم فهمشان نسبت به آیات قرآنی اصلاح می نمودند .
5 - بهترین روش تفسیری تفسیرآیه ای از قرآن به آیه دیگر است.
6 - ایمان بهمراه شرک بی فایده است و ایمان واقعی نیست .
7- ایمان بدون شرک در شریعت اعتبار داشته و ایمان واقعی محسوب می شود .
ترجمه و شرح حدیث (31) صحیح بخاری
عَنِ الأَحْنَفِ بْنِ قَیْسٍ، قَالَ: ذَهَبْتُ لِأَنْصُرَ هَذَا الرَّجُلَ، فَلَقِیَنِی أَبُو بَکْرَةَ فَقَالَ أَیْنَ تُرِیدُ؟ قُلْتُ: أَنْصُرُ هَذَا الرَّجُلَ، قَالَ: ارْجِعْ فَإِنِّی سَمِعْتُ رَسُولَ اللَّهِ صَلَّى اللهُ عَلَیْهِ وَسَلَّمَ یَقُولُ: إِذَا التَقَى المُسْلِمَانِ بِسَیْفَیْهِمَا فَالقَاتِلُ وَالمَقْتُولُ فِی النَّارِ، فَقُلْتُ یَا رَسُولَ اللَّهِ هَذَا القَاتِلُ فَمَا بَالُ المَقْتُولِ قَالَ: إِنَّهُ کَانَ حَرِیصًا عَلَى قَتْلِ صَاحِبِهِ.
ترجمه : احنف بن قیس (رحمه الله) فرمودند: من خواستم بروم تا این مرد (یعنی علی بن ابی طالب رضی الله عنه) را (در جنگ بر علیه مخالفینش) یاری کنم که مرا ابوبکره (رضی الله عنه) دیدند وگفتند : کجا می خواهی بروی؟ من گفتم : من می خواهم (بروم ) تا این مرد (یعنی علی بن ابی طالب رضی الله عنه) را (در جنگ بر علیه مخالفینش) یاری کنم (ایشان) فرمودند: برگرد همانا من از رسول الله صلی الله علیه و آله وسلم شنیدم که می فرمایند: آنگاه که دو مسلمان با دو شمشیرهایشان با یکدیگر روبرو شده (و در گیر می شوند، اگر کسی در این درگیری کشته شود) کشنده و کشته شده هر دو در آتش جهنم (خواهند رفت) پس من گفتم: ای رسول الله این که قاتل است (من می دانم که مستحق جهنم است) ولی این فردی که کشته شده چرا؟(به جهنم می رود، رسول الله صلی الله علیه و آله وسلم) فرمودند: همانا این فرد کشته شده نیز علاقه مند و حریص بر کشتن آن فردی بوده که با او درگیر شده است (ولی چون زورش نرسیده کشته شده است).
مسائل و احکام حدیث:
از حدیث بالا مطالب زیر فهمیده و گرفته می شود :
1 - علی بن ابی طالب رضی الله عنه در دوران خلافت خویش با برخی از صحابه ها همانند معاویه ،طلحه ، زبیر و برخی دیگر از صحابه رضی الله عنهم و برخی از تابعین درگیر شده و جنگ نموده اند.
2 - برخی از صحابه ها همانند ابوبکره رضی الله عنه و افراد دیگری در جنگهایی که در میان صحابه اتفاق افتاده بی طرف بودند و به هیچ یک از دو گروه شرکت نمی کردند زیرا این جنگ ها را فتنه می دانستند و می گفتند باید از فتنه دوری نمود .
3 - قاتل مستحق جهنم است و در قیامت به جهنم خواهد رفت چون عمل قتل که یکی از بزرگ ترین جرمهاست مرتکب شده است .
4 - مقتولی که قصد کشتن مسلمانی را داشته است ولی نتوانسته و برعکس خودش نیز کشته شده است این فرد نیز به جهنم خواهد رفت ، چون این نیت قتل داشته و در این راستا کوشش کرده ولی در تلاشش ناکام بوده بنا برهمین نیت و تلاش ، مستحق جهنم می گردد .
5- شبهات را باید از عالم آگاه پرسید .
6- علمای بزرگوار اسلام باید به شبهات پاسخ دهند.
7 - پاسخ به شبهات باید منطقی و مدلل باشد تا فردی که برایش شبهه شده قانع گشته و شبهه او برطرف گردد.
چند نکته بسیار مهم :
1 - تمام جنگ های صحابه ها با یکدیگر جنگ عقیدتی و دینی نبوده یعنی بخاطر تضاد عقیده با یکدیگر جنگ نمی کردند بلکه جنگهای سیاسی و اجتهادی بوده است.
2 - در تمام جنگ ها علی بن ابی طالب رضی الله عنه و دیگر صحابه همراهش برحق بوده اند و سایر صحابه رضی الله عنهم که با ایشان مخالف و در جنگ بودند دچار اشتباه اجتهادی شده بودند .
3 - به گفته عمر بن عبد العزیز رحمه الله : ما در آن جنگ ها نبودیم که دستان ما به خون صحابه رضی الله عنهم آلوده شود لذا امروزه زبان ما را با بدگوئی نسبت به آنها آلوده نکنیم .
4 - برای همه صحابه رضی الله عنهم دعای خیر کنیم و کار آنها را به الله متعال بسپاریم .
ترجمه و شرح حدیث (30) صحیح بخاری
عَنِ المَعْرُورِ بْنِ سُوَیْدٍ، قَالَ: لَقِیتُ أَبَا ذَرٍّ بِالرَّبَذَةِ، وَعَلَیْهِ حُلَّةٌ، وَعَلَى غُلاَمِهِ حُلَّةٌ، فَسَأَلْتُهُ عَنْ ذَلِکَ، فَقَالَ: إِنِّی سَابَبْتُ رَجُلًا فَعَیَّرْتُهُ بِأُمِّهِ، فَقَالَ لِی النَّبِیُّ صَلَّى اللهُ عَلَیْهِ وَسَلَّمَ: یَا أَبَا ذَرٍّ أَعَیَّرْتَهُ بِأُمِّهِ؟ إِنَّکَ امْرُؤٌ فِیکَ جَاهِلِیَّةٌ، إِخْوَانُکُمْ خَوَلُکُمْ، جَعَلَهُمُ اللَّهُ تَحْتَ أَیْدِیکُمْ، فَمَنْ کَانَ أَخُوهُ تَحْتَ یَدِهِ، فَلْیُطْعِمْهُ مِمَّا یَأْکُلُ، وَلْیُلْبِسْهُ مِمَّا یَلْبَسُ، وَلاَ تُکَلِّفُوهُمْ مَا یَغْلِبُهُمْ، فَإِنْ کَلَّفْتُمُوهُمْ فَأَعِینُوهُمْ.
ترجمه : معرور بن سوید (رحمه الله) روایت نموده که ایشان با ابوذر (غفاری رضی الله عنه) در ربذه ملاقات نمودند و در حالی که جامه ای بتن داشتند و غلام ایشان نیز جامه ای (همانند جامه ابوذر) بتن داشتند من (از ابوذر) علت این (برابری و همسانی در لباس پوشیدن) را پرسیدم ایشان فرمودند: همانا من (در زمان رسول الله صلی الله علیه و آله وسلم) مردی را دشنام ده و او را به مادرش طعنه داده (گفتم: ای بچه مادر سیاه، خبر به رسول الله صلی الله علیه و آله وسلم رسید)، سپس پیامبر صلی الله علیه و آله وسلم به من گفتند: ای ابوذر تو این فرد را به مادرش طعنه داده (او را تحقیر نموده ای)؟! واقعا که تو شخصی هستی که (تا به حال) در تو (عادات) دوران جاهلیت وجود دارد، این (برده ها) برادرانتان و خدمتگارانتان هستند که الله آنان را زیر دستانتان قرار داده است، پس (از این به بعد) هرکس برادر(دینی) او زیر دستش بود پس باید که از آنچه که خودش می خورد به او نیز بخوراند ، و از آنچه خودش می پوشد به او نیز بپوشاند، و شما آنان به انجام کارهایی مکلف نکنید که آن کارها آنان را مغلوب می کنند (و توان انجام آنها را ندارند) لذا اگر آنها را به چنین کارهایی مکلف نمودید پس آنها در انجام این کارها همکاری و تعاون نمایید .
مسائل و احکام حدیث:
مسائل و احکام زیر از این حدیث گرفته می شود :
1 - ابوذرغفاری رضی الله عنه یک زمانی در ربذه و بیرون از مدینه منوره زندگی می کردند.
2 - ابوذر غفاری رضی الله عنه همان نوع لباسی را می پوشیدند که به برده خویش نیز ازهمان نوع لباس می پوشاندند .
3- ابوذر غفاری رضی الله عنه در زمان رسول الله صلی الله علیه و آله وسلم با یکی از بردگان درگیر شده و به او طعنه زده و گفته بودند ای بچه مادرسیاه .
4 - طعنه زنی به دیگران از افعال و اعمال غیر اسلامی و رسوم جاهلیت است.
5- اسلام به غلام ها و برده ها توجه خاص داده و از هر نوع ظلوم و کوتاهی در حقوق آنان جلوگیری می نماید.
6- این دستور اسلام است که آقا باید از همان لباسی که می پوشد و یا غذائی می خورد به غلامان و برده گان خویش نیز بدهد.
7 - این دستور اسلام است که نباید آقایان کارهای سختی را که انجام آنها در توان غلامان و بردگان نیست به آنها بسپارند .
8- این دستور اسلام است که اگر آقا کارسختی را به غلامش سپرد باید او را در انجام آن کارتعاون و همکاری نماید .
9 - دین اسلام دین رحمت است و دینی است که بسیاری از رسوم جاهلیت و من جمله ظلم به بردگان را از بین برده است .
10- پیامبر بزرگوار اسلام صلی الله علیه و آله وسلم همیشه یار و یا ور قشرمظلوم جامعه بوده است .
ترجمه و شرح حدیث (29) صحیح بخاری
عَنِ ابْنِ عَبَّاسٍ، قَالَ: قَالَ النَّبِیُّ صَلَّى اللهُ عَلَیْهِ وَسَلَّمَ: أُرِیتُ النَّارَ فَإِذَا أَکْثَرُ أَهْلِهَا النِّسَاءُ، یَکْفُرْنَ قِیلَ: أَیَکْفُرْنَ بِاللَّهِ؟ قَالَ: یَکْفُرْنَ العَشِیرَ، وَیَکْفُرْنَ الإِحْسَانَ، لَوْ أَحْسَنْتَ إِلَى إِحْدَاهُنَّ الدَّهْرَ، ثُمَّ رَأَتْ مِنْکَ شَیْئًا، قَالَتْ: مَا رَأَیْتُ مِنْکَ خَیْرًا قَطُّ .
ترجمه : ابن عباس رضی الله عنه فرمودند: پیامبرصلی الله علیه و آله وسلم فرمودند: به من آتش (جهنم) نشان داده شد ناگهان دیدم که اکثرافراد (داخل) آن زنان اند ، (و این بدان سبب است که) کفر می کنند، گفته شد: آیا به الله کفر می ورزند؟ (رسول الله صلی الله علیه و آله وسلم) فرمودند: ناشکری به (شوهران که) همنشینان (آنها اند) می نمایند و نیکی (هایی که نسبت به آنها صورت می گیرد) را ناشکری می کنند، و اگر به یکی از آنان (یک) زمانه (و عمری) نیکی کنی و سپس از تو چیز(کوچک که مورد پسندش نباشد) به بیند، می گوید: هرگز از تو خوبی ندیدم .
مسائل و احکام حدیث
از حدیث بالا احکام و مسائل زیر فهمیده و استباط می شود :
1 - جهنم الآن موجود و خلق شده است .
2- رسول الله صلی الله علیه و آله وسلم جهنم را دیده اند .
3- اکثراهل جهنم زنان اند .
4- مهم ترین علتی که باعث رفتن زنان به جهنم می شود دو چیز است :
( أ ) ناشکری نسبت به کارهای نیکی که شوهران نسبت به آنان انجام می دهند .
( ب ) ناشکری هر نوع احسان و نیکی که نسبت به آنان انجام می شود .
5 - یکی از عادت نامناسب و غیر شرعی زنان این است که بزرگ ترین نیکی ها را بنا بر کوچک ترین بدی فراموش می کنند .
6- دروغگوئی در زنان نسبت به مردان زیادتر است.
ترجمه و شرح حدیث (28) صحیح بخاری
عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ عَمْرٍو، أَنَّ رَجُلًا سَأَلَ رَسُولَ اللَّهِ صَلَّى اللهُ عَلَیْهِ وَسَلَّمَ: أَیُّ الإِسْلاَمِ خَیْرٌ؟ قَالَ: تُطْعِمُ الطَّعَامَ، وَتَقْرَأُ السَّلاَمَ عَلَى مَنْ عَرَفْتَ وَمَنْ لَمْ تَعْرِفْ.
ترجمه : عبد الله بن عمرو رضی الله عنه روایت نمودند که مردی از رسول الله صلی الله علیه و آله وسلم پرسید کدام (شعبه از شعبه جات) اسلام بهترین است؟ (رسول الله صلی الله علیه و آله وسلم) فرمودند: (اینکه به مستحقان و نیازمندان) خوراک بخورانی و (اینکه) بر هر کسی که را شناختی و یا نشناختی سلام کنی .
مسائل و احکام حدیث
از حدیث بالا مسائل و احکام زیر گرفته می شود :
1 - عمل به برخی از شعبه جات اسلام نسبت به برخ دیگر برای برخی از افراد دارای اجر و ثواب بیشتری می باشد .
2 - برخی از شعبه جات اسلام از برخ دیگر برتری دارند .
3 - خوراک دادن به مستحقان و نیاز مندان از بهترین شعبه جات اسلام می باشد .
4 - سلام نمودن بر هر مسلمانی خواه آشنا باشد و یا غیر آشنا؛ از بهترین شعبه جات اسلامی است .
5- خوراک دادن به مسحتقان و سلام نمودن به هر مسلمانی اعم از آشنا و غیر آشنا دارای اجر و ثواب زیادی می باشد .
6 - اسلام توجه خاصی به نیاز مندان جامعه نموده است .
7- اسلام توجه خاصی به روابط اجتماعی و سلام و علیک نمودن به یکدیگر نموده است .
ترجمه و شرح حدیث (27) صحیح بخاری
عَنْ سَعْدٍ بْنِ أَبِی وَقَّاصٍ رَضِیَ اللَّهُ عَنْهُ، أَنَّ رَسُولَ اللَّهِ صَلَّى اللهُ عَلَیْهِ وَسَلَّمَ أَعْطَى رَهْطًا وَسَعْدٌ جَالِسٌ، فَتَرَکَ رَسُولُ اللَّهِ صَلَّى اللهُ عَلَیْهِ وَسَلَّمَ رَجُلًا هُوَ أَعْجَبُهُمْ إِلَیَّ، فَقُلْتُ: یَا رَسُولَ اللَّهِ مَا لَکَ عَنْ فُلاَنٍ فَوَاللَّهِ إِنِّی لَأَرَاهُ مُؤْمِنًا، فَقَالَ: أَوْ مُسْلِمًا فَسَکَتُّ قَلِیلًا، ثُمَّ غَلَبَنِی مَا أَعْلَمُ مِنْهُ، فَعُدْتُ لِمَقَالَتِی، فَقُلْتُ: مَا لَکَ عَنْ فُلاَنٍ؟ فَوَاللَّهِ إِنِّی لَأَرَاهُ مُؤْمِنًا، فَقَالَ: أَوْ مُسْلِمًا. ثُمَّ غَلَبَنِی مَا أَعْلَمُ مِنْهُ فَعُدْتُ لِمَقَالَتِی، وَعَادَ رَسُولُ اللَّهِ صَلَّى اللهُ عَلَیْهِ وَسَلَّمَ، ثُمَّ قَالَ: یَا سَعْدُ إِنِّی لَأُعْطِی الرَّجُلَ، وَغَیْرُهُ أَحَبُّ إِلَیَّ مِنْهُ، خَشْیَةَ أَنْ یَکُبَّهُ اللَّهُ فِی النَّارِ.
ترجمه : سعد بن ابی وقاص رضی الله عنه روایت نمودند که (روزی) رسول الله صلی الله علیه و آله وسلم به گروهی از افراد (مال) دادند و در حالی که (من) سعد (نیز) در آن مجلس نشسته بودم، پس رسول الله صلی الله علیه و آله وسلم مردی را رها کرده ( و به اومال ندادند) و در حالی که او پسندیده ترآنها در نزد من بود ، پس من گفتم : ای رسول الله چرا به فلانی (مال نمی دهی) سوگند به الله من او را مؤمن می بینم ، (رسول الله صلی الله علیه و آله وسلم) فرمودند: یا اینکه مسلمان است، پس من اندکی سکوت نمودم، سپس برمن غلبه نمود آنچه را که من نسبت به آن فرد می دانستم، لذا سخنم را دوباره بازگو نمودم، پس گفتم : چرا تو به فلانی چیزی نمی دهی؟ سوگند به الله من او را مؤمن می بینم،(رسول الله صلی الله علیه و آله وسلم) فرمودند: یا اینکه مسلمان است،(من اندکی سکوت نمودم) سپس برمن غلبه نمود آنچه را من نسبت به آن فرد می دانستم، لذا من سخنم را بار دیگر تکرار نمودم و رسول الله صلی الله علیه و آله وسلم (نیز) سخنشان را تکرار نمودند و سپس فرمودند: ای سعد همانا (گاهی) من به فردی (مال) می دهم و در حالی که غیر او نزد من محبوب تر است ، من از این ترس به او (مال) می دهم که مبادا (بخاطر نداشتن مال از دین برگشته و) الله او را سرنگون در آتش جهنم اندازد .
مسائل و احکام حدیث
از حدیث بالا مسائل و احکام زیر گرفته می شود :
1 - (مؤمن) در این حدیث به معنای مسلمانی است که از ته دل و قلبی و ظاهر و باطن اسلام را پذیرفته باشد و (مسلم) یعنی کسی که در ظاهر مسلمان باشد و از باطنش کسی خبر نداشته باشد .
2 - هدف پیامبر صلی الله علیه و آله وسلم در این حدیث این است که ما نباید بطور قطع و یقین بگوییم که فلانی ظاهر و باطنش خوب است و ایمانش درست است ما فقط باید ظاهر افراد را پذیرفته و باطن آنان را به الله بسپاریم و نسبت به باطن افراد بطور قطع و یقین سخن نگوییم .
3 - رسول الله صلی الله علیه و آله وسلم گاهی به افرادی که دارای ایمان قوی و درست بودند از بیت المال؛ مال و پول نمی دادند؛ چون مطئمن بودند که چنین افرادی نه بخاطر پول و مال ایمان آورده اند و نه هم بخاطر پول و مال از دین بر می گردند.
4- رسول الله صلی الله علیه و آله وسلم گاهی به افرادی که دارای ایمان ضعیف بودند از بیت المال؛ مال و پول می دادند چون می ترسیدند که مبادا چنین افرادی بخاطر پول و مال ایمان را از دست بدهند زیرا برخی از افراد جریانات پولی و مالی زود در عقیده و ایمان آنان تأثیر می گذارد.
5 - سوگند خوردن نسبت به مسأله ای که فرد یقین دارد جایز است و ایرادی ندارد.
6- دفاع نمودن از حقوق دیگران برای هر فردی لازم و ضروری است .
7- برطرف نمودن شبهات از افراد ضروری است .
8- مال یکی از راهها و سیله ها ی خدمت نمودن به اسلام و مسلمین است .
9- رسول الله صلی الله علیه و آله وسلم برخی از یارانشان را نسبت به برخی دیگر بیشتر دوست می داشتند .
10 - یکی از مصارف زکات و سایر صدقات افرادی اند که از نظر عقیدتی ضعیف اند و جریانات مالی در عقیده و ایمان آنها تأثیرگذار است.
11- سخنان و کارهای رسول الله صلی الله علیه و آله وسلم همه و همه دارای حکمت بودند خواه حکمت آنها برای ما ظاهر گردد یا اینکه مخفی بماند ، ما ملزم به پیروی از احادیث رسول الله صلی الله علیه و آله وسلم هستیم خواه حکمت آنها را بدانیم و یا ندانیم .
ترجمه و شرح حدیث (26) صحیح بخاری
عَنْ أَبِی هُرَیْرَةَ، أَنَّ رَسُولَ اللَّهِ صَلَّى اللهُ عَلَیْهِ وَسَلَّمَ سُئِلَ: أَیُّ العَمَلِ أَفْضَلُ؟ فَقَالَ: إِیمَانٌ بِاللَّهِ وَرَسُولِهِ. قِیلَ: ثُمَّ مَاذَا؟ قَالَ: الجِهَادُ فِی سَبِیلِ اللَّهِ قِیلَ: ثُمَّ مَاذَا؟ قَالَ: حَجٌّ مَبْرُورٌ.
ترجمه : ابوهریره رضی الله عنه روایت نمودند که (روزی) از رسول الله صلی الله علیه و آله وسلم پرسیده شد : کدام عمل بهترین است؟ (رسول الله صلی الله علیه و آله وسلم) فرمودند: ایمان (آوردن) به الله و پیامبرش (محمد صلی الله علیه و آله وسلم) . گفته شد : سپس کدام (عمل بهترین است) ؟ (رسول الله صلی الله علیه و آله وسلم) فرمودند: جهاد در راه الله . گفته شد : سپس کدام (عمل بهترین است) ؟ (رسول الله صلی الله علیه و آله وسلم) فرمودند: حجی که نیک (و برابر با شرع) انجام شده باشد .
مسائل و احکام حدیث
ازاین حدیث شریف احکام و مسائل زیر فهمیده می شود :
1 - تمام اعمال اسلامی از نظر اجر و ثواب یکسان نیستند برخی از اعمال از برخ دیگر از نظر اجر و ثواب بهتر و افضل تر اند .
2 - بهترین عمل در اسلام ایمان به الله متعال و ایمان به رسول الله صلی الله علیه و آله وسلم می باشد .
3 - جهاد در راه الله متعال از بهترین اعمال اسلامی است .
4 - حجی که نیک و برابر با شرع انجام شود از بهترین اعمال دینی است .
در اینجا بیان سه نکته ضروری است :
نکته اول: یکی از عادات نیک و خوب صحابه رضی الله عنهم این بود که ازرسول الله صلی الله علیه و آله وسلم در باره بهترین اعمال و همچنین درباره بدترین اعمال زیاد می پرسیدند تا از بد ترین و زشت ترین اعمال دوری و به بهترین و نیک ترین اعمال جامه عمل بپوشانند .
نکته دوم : شاید برای بسیاری این سوال مطرح شود که چرا در بسیاری از احادیث دیده می شود که از رسول الله صلی الله علیه و آله وسلم پرسیده می شود (بهترین عمل کدام است؟ ) ولی در هرجایی رسول الله صلی الله علیه و آله وسلم جوابی می دهند و در همه جا به یک پاسخ بسنده نمی کنند ؟
آری علما بزرگوار در جواب این سوال می گویند: این تفاوت در جواب دو علت اصلی دارد :
( أ ) هدف رسول الله صلی الله علیه وسلم این نیست که تنها همین اعمال بهترین اند بلکه هدف رسول الله صلی الله علیه و آله وسلم این است که این اعمالی که در جواب ذکر می شوند از بهترین اعمال اند که علاوه از اینها اعمال بهترین دیگری نیز وجود دارد .
( ب ) رسول الله صلی الله علیه و آله وسلم افراد را شناخته و برابر با نیاززمان و مکان و فرد جواب می دادند مثلا اگرکسی درخواندن نماز در اول وقت سستی می داشت از رسول الله صلی الله علیه و آله وسلم می پرسید کدام عمل بهترین است ؟ رسول الله صلی الله علیه و آله وسلم جواب می دادند که نماز سروقت خواندن بهترین عمل است، و اگر کسی در ایمانش سستی می بود و از رسول الله صلی الله علیه و آله وسلم می پرسید که کدام عمل بهترین است؟ ایشان در جواب می گفتند: ایمان به الله و رسولش بهترین عمل است ، به همین منوال رسول الله صلی الله علیه و آله وسلم نسبت به افراد و زمان و موقعیت ها جوابهای متفاوت و مناسبی را ارائه می دادند .
نکته سوم : مراد از جهاد در راه الله همان جهاد با کفار است و اینکه امروزه بسیاری به نام جهاد مسلمان کشی می کنند و یا اینکه جنگ و جدال در کشورهایی اسلامی براه انداخته و بدان نام مبارک جهاد می گذارند ، جهاد اسلامی نیست؛ زیرا رسول الله صلی الله علیه و آله وسلم فقط با کفاری که سر دشمنی و مخالفت برداشته بودند می جنگیدند و جهاد می کردند و حتی با کفاری که با رسول الله صلی الله علیه و آله وسلم در صلح بودند و یا حتی با منافقین رسول الله صلی الله علیه و آله وسلم جهاد مسلحانه نکردند ، پس مسلمانان امروزه را چه شده است که مسلمان کشی و درگیری با مسلمانان را جهاد می دانند و دانسته و یا ندانسته در آسیاب دشمنان اسلام آب ریخته و در رسیدن به اهداف دشمنان اسلام با آنان همکاری می کنند .
ترجمه و شرح حدیث (25) صحیح بخاری
عَنِ ابْنِ عُمَرَ، أَنَّ رَسُولَ اللَّهِ صَلَّى اللهُ عَلَیْهِ وَسَلَّمَ قَالَ: أُمِرْتُ أَنْ أُقَاتِلَ النَّاسَ حَتَّى یَشْهَدُوا أَنْ لاَ إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ، وَأَنَّ مُحَمَّدًا رَسُولُ اللَّهِ، وَیُقِیمُوا الصَّلاَةَ، وَیُؤْتُوا الزَّکَاةَ، فَإِذَا فَعَلُوا ذَلِکَ عَصَمُوا مِنِّی دِمَاءَهُمْ وَأَمْوَالَهُمْ إِلَّا بِحَقِّ الإِسْلاَمِ، وَحِسَابُهُمْ عَلَى اللَّهِ.
ترجمه : ابن عمر رضی الله عنه روایت نمودند که رسول الله صلی الله علیه و آله وسلم فرمودند: به من (از جانب الله) دستور داده شده است تا با مردم بجنگم تا اینکه گواهی دهند که بجز الله دیگر معبود به حقی نیست و قطعا محمد فرستاده است و نماز را برپا دارند و زکات را پرداخت نمایند و چون این کارها را انجام دادند (آن وقت است) که خونهایشان و مالهایشان را ازمن محفوظ نگه داشته اند مگر با حق اسلام و حساب آنان بر الله است .
مسائل و احکام حدیث
مسائل و احکام زیر از این حدیث گرفته می شود :
1 - گواهی دادن به توحید و رسالت پیامبر صلی الله علیه و آله وسلم و برپائی نماز و پرداخت زکات باعث حفاظ مال و جان فرد دراسلام می گردد .
2 - این حدیث دلیل است که جهاد اسلامی آن است که با کفار باشد ، لذا درگیرشدن با مسلمانان و کشتن مسلمانان جهاد اسلامی نیست .
3 - کلمه شهادتین و نماز و زکات از ارکان اسلام و ازمهمترین احکام دین اسلام می باشند .
4 - این حدیث در اصل این را نمی گوید که باید با هرکافری جنگید تا مسلمان شود بلکه در اصل این مطلب را بیان می دارد که نباید با هرمسلمانی در گیر شد و یا اینکه او را کشت ؛ زیرا درگیرشدن با مسلمان کفر و کشتن یک مسلمان بطور عمدی باعث همیشه ماندن قاتل در جهنم می گردد.
5 - اسلام ظاهر را نگاه می کند و به باطن افراد در دنیا کاری ندارد حساب درون و باطن افراد با الله متعال است .
6 - کار یک پیامبر و یک داعی رساندن احکام و دین الهی است بقیه حساب و کتاب با الله متعال است .
7- یک مسلمان نیز گاهی خون و مالش در اسلام محفوظ نیست و آن زمانی است که حقی از اسلام همانند زکات ، کفارات ، تعزیرات و یا حدود الهی به او و یا به مال او تعلق گیرد در آن وقت است که اسلام مال و یا جان یک مسلمان را نیزاو می گیرد و حفاظتش را از آن برمی دارد .
ترجمه و شرح حدیث (24) صحیح بخاری
عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْن عمر ، أَنَّ رَسُولَ اللَّهِ صَلَّى اللهُ عَلَیْهِ وَسَلَّمَ مَرَّ عَلَى رَجُلٍ مِنَ الأَنْصَارِ، وَهُوَ یَعِظُ أَخَاهُ فِی الحَیَاءِ، فَقَالَ رَسُولُ اللَّهِ صَلَّى اللهُ عَلَیْهِ وَسَلَّمَ: دَعْهُ فَإِنَّ الحَیَاءَ مِنَ الإِیمَانِ.
ترجمه : ابن عمر رضی الله عنه فرمودند: رسول الله صلی الله علیه و آله وسلم بر مردی از انصار گذر نمودند و در حالی که او برادر(دینی) خویش را به (ترک و کم نمودن) حیا نصیحت می کرد، رسول الله صلی الله علیه و آله وسلم (خطاب به آن مرد انصاری) گفت : این فرد را رهایش کن زیرا قطعا شرم و حیا (شعبه ای) از ایمان است .
مسائل و احکام حدیث
1 - دعوت گر باید عالم و آگاه به احکام شریعت باشد تا اینکه معروف و منکر را بشناسد و سپس امر به معرف و نهی از منکر نماید .
2 - جلوگیری کردن از کسی که مردم را به راه غلط دعوت می دهد ضروری و سنت رسول الله صلی الله علیه و آله وسلم می باشد.
3 - تغییر دادن منکر ضروری است .
4- شرم و حیا یعنی عادتی در انسان ایجاد شود که از ترک عبادتها و انجام گناهان شرمنده شود، این نوع عادت شعبه ای از شعبه جات ایمانی است .
ترجمه و شرح حدیث (23) صحیح بخاری
عَنْ أَبِی سَعِیدٍ الخُدْرِیَّ، قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صَلَّى اللهُ عَلَیْهِ وَسَلَّمَ: بَیْنَا أَنَا نَائِمٌ، رَأَیْتُ النَّاسَ یُعْرَضُونَ عَلَیَّ وَعَلَیْهِمْ قُمُصٌ، مِنْهَا مَا یَبْلُغُ الثُّدِیَّ، وَمِنْهَا مَا دُونَ ذَلِکَ، وَعُرِضَ عَلَیَّ عُمَرُ بْنُ الخَطَّابِ وَعَلَیْهِ قَمِیصٌ یَجُرُّهُ. قَالُوا: فَمَا أَوَّلْتَ ذَلِکَ یَا رَسُولَ اللَّهِ؟ قَالَ: الدِّینَ.
ترجمه : ابوسعید خدری رضی الله عنه فرمودند: رسول الله صلی الله علیه و آله وسلم فرمودند: در حالی که من در خواب بودم ، مردم را دیدم که بر من عرضه و پیش می شوند و در حالی که بر(تن) آنان پیراهن هاست، برخی از آن (پیراهن ها) تا پستان (افراد) می رسند، و برخی از آنها (نیز) کوتاه تر از این اند ، و عمر بن خطاب برمن عرضه و پیش شد و در حالی که بر(تن) او پیراهنی ( آن قدر بلند و درازی بود که) آن را بر زمین می کشاند. (صحابه موجود در آن جلسه ) گفتند: ای رسول الله شما (این خوابتان) به چه تعبیر نموده اید؟ (رسول الله صلی الله علیه و آله وسلم ) فرمودند : به دین (تعبیر نمودم یعنی هرکس دینش محکم تر و زیا تر بوده پیراهنش نیز بلند تر بوده است) .
مسائل و احکام حدیث
1 - خواب های واقعی و اصلی تعبیر دارد .
2- رسول الله صلی الله علیه و آله وسلم تعبیر خواب می دانستند.
3 - عمربن خطاب رضی الله عنه فردی بسیار متدینی بودند .
4- مسلمانان از نظر دین داری یکسان نیستند .
5- برخی از مسلمانان از نظر دینی و ایمانی ضعیف و برخی قوی اند.
6 - ایمان اضافه و کم می گردد .
7- پیراهن نماد خوبی است که بعنوان دین در خواب پیامبر صلی الله علیه و آله وسلم در آمده است زیرا پیراهن جسم را می پوشاند همان گونه دین از نظر فکری روح را تحت پوشش خویش قرار می دهد.
ترجمه و شرح حدیث (22) صحیح بخاری
عَنْ أَبِی سَعِیدٍ الخُدْرِیِّ رَضِیَ اللَّهُ عَنْهُ، عَنِ النَّبِیِّ صَلَّى اللهُ عَلَیْهِ وَسَلَّمَ قَالَ: «یَدْخُلُ أَهْلُ الجَنَّةِ الجَنَّةَ، وَأَهْلُ النَّارِ النَّارَ»، ثُمَّ یَقُولُ اللَّهُ تَعَالَى: «أَخْرِجُوا مِنَ النَّارِ مَنْ کَانَ فِی قَلْبِهِ مِثْقَالُ حَبَّةٍ مِنْ خَرْدَلٍ مِنْ إِیمَانٍ. فَیُخْرَجُونَ مِنْهَا قَدِ اسْوَدُّوا، فَیُلْقَوْنَ فِی نَهَرِ الحَیَا، أَوِ الحَیَاةِ - شَکَّ مَالِکٌ - فَیَنْبُتُونَ کَمَا تَنْبُتُ الحِبَّةُ فِی جَانِبِ السَّیْلِ، أَلَمْ تَرَ أَنَّهَا تَخْرُجُ صَفْرَاءَ مُلْتَوِیَةً».
ترجمه : ابوسعید خدری رضی الله عنه روایت نمودند که پیامبر صلی الله علیه و آله وسلم فرمودند: (زمانی که) اهل (اولیه) بهشت به بهشت می روند و اهل (اولیه) آتش (جهنم) به آتش می روند، سپس الله متعال می فرماید : از آتش (جهنم) بیرون آورید هر کسی که در قلبش به اندازه یک دانه خردلی از ایمان وجود دارد، پس (ازاین دستور الله متعال) آن افراد ازآتش جهنم بیرون آورده می شوند و در حالی که (سوخته تا اینکه) سیاه گشته اند، سپس در رود خانه زندگی انداخته می شوند و همانند دانه ای که در کنار رودخانه ای که سیلاب آورده است می روند ، (سپس رسول الله خطاب به حاضرین فرمودند) آیا ندیده اید که این دانه ای را که سیلاب آن را آورده و درکنار رودخانه مانده است زمانی که تازه از زمین بیرون می آید (چگونه) زرد و در هم پیچیده است (این جهنمی ها نیز زمانی که در رودخانه زندگی بهشت انداخته می شوند این گونه سیاهی از آنها دور شده وصاف می گردند).
مسائل و احکام حدیث
از این حدیث مسائل و احکام زیرفهمیده و برداشت می شود :
1 - برخی از مسلمانان هر گز به دوزخ نمی روند بلکه بدون رفتن به دوزخ وارد بهشت می شوند .
2 - برخی از مسلمانان بنا بر گناهان زیادشان اول به دوزخ برده می شوند و سپس با شفاعت از جهنم نجات یافته و وارد بهشت می گردند.
3 - در قیامت بر درب بهشت رودخانه زندگی وجود دارد که برخی از جهنمیان زمانی که از جهنم نجات می یابند در آن شستشو داده می شوند تا آن سوختی و سیاهی آنان برطرف شده و سالم و تندرست گردند و سپس وارد بهشت می گردند .
4 - در قیامت شفاعت برای گنه کاران جهنمی ثابت است .
5 - ایمان اضافه و کم می شود ، و اضافه شدن ایمان با انجام کارهای نیک و کمی ایمان با مرتکب شدن گناهان صورت می گیرد .
نکته مهم : در متن عربی این حدیث امام مالک رحمه الله در نقل یک کلمه حدیث دچارشک شده اند و آن کلمه این است که آیا (الحَیَا) به معنای (بارن) است یا (الحَیَاةِ) که به معنای (زندگی) است؛ می باشد ، ولی درست این است که این کلمه در این حدیث (الحَیَاةِ) که به معنای (زندگی) است؛ می باشد.