حکم زمین خواری و یا غصب زمین چیست؟

پرسش: حکم زمین خواری و یا غصب زمین چیست؟

پاسخ: زمین خواری و غصب زمین حرام است ولی برای بهتر فهمیدن این جریان باید دانست که زمینها چند نوع اند:

1 - زمینی که در تحت سیطره حکومت و یا در ملکیت شخص خاصی نیست و ویرانه است؛ به این نوع زمین ها در اصطلاح اسلامی «موات» گفته می شود؛ هرکس این نوع زمین ها را آباد نمود آن زمین ها از اوست و به ملکیت او در می آید، در این باره رسول الله صلی الله علیه و آله وسلم فرمودند:

عَنْ سَعِیدِ بْنِ زَیْدٍ، عَنِ النَّبِیِّ صَلَّى اللهُ عَلَیْهِ وَسَلَّمَ، قَالَ: «مَنْ أَحْیَا أَرْضًا مَیْتَةً فَهِیَ لَهُ، وَلَیْسَ لِعِرْقٍ ظَالِمٍ حَقٌّ» (سنن ابی داود، حدیث: 3073)

ترجمه: سعید بن زید رضی الله عنه روایت نمودند که پیامبرصلی الله علیه و آله وسلم فرمودند: هرکس زمین غیر آباد و بی صاحبی را آباد کند آن زمین از اوست و برای تصرف ظالم حقی نیست.

2 - زمین هایی که در تصرف حکومت اسلامی است و برای نفع عمومی استفاده می شوند، این نوع زمین ها جزء بیت المال است ولی اگر حکومت اسلامی صلاح دید؛ می تواند از آنها برخی را به فردی و یا افرادی واگذار نماید، در این باره به این حدیث توجه نمایید:

عَنْ أَنَس رَضِیَ اللَّهُ عَنْهُ، قَالَ: أَرَادَ النَّبِیُّ صَلَّى اللهُ عَلَیْهِ وَسَلَّمَ أَنْ یُقْطِعَ مِنَ البَحْرَیْنِ، فَقَالَتِ الأَنْصَارُ: حَتَّى تُقْطِعَ لِإِخْوَانِنَا مِنَ المُهَاجِرِینَ مِثْلَ الَّذِی تُقْطِعُ لَنَا، قَالَ: «سَتَرَوْنَ بَعْدِی أَثَرَةً، فَاصْبِرُوا حَتَّى تَلْقَوْنِی» (صحیح بخاری، حدیث: 2376)

ترجمه: انس رضی الله عنه فرمودند: پیامبر صلی الله علیه و آله وسلم خواستند که از(زمین های) بحرین (به انصار واگذار کنند) انصارگفتند: (ما آن زمین ها را قبول نمی کنیم) تا اینکه به همان اندازه ای که به ما واگذار می شود به برادران مهاجر ما نیز واگذار شود، (رسول الله صلی الله علیه و آله وسلم) فرمودند: (این زمین ها را قبول کنید؛ زیرا) بعد از من شما خواهید دید (که دیگران را برشما) ترجیح (می دهند)، پس آنگاه صبرکند تا با من (در روز قیامت بر حوض کوثر) ملاقات نمایید.

3 - زمین هایی که در ملکیت اشخاص است، این نوع زمینها از خود اشخاص محسوب شده و بدون رضایت مالک آنها هر نوع تصرف در آنها حرام است در این باره به حدیثی که در زیر آورده می شود توجه نمایید:

عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ إِبْرَاهِیمَ بْنِ الحَارِثِ، عَنْ أَبِی سَلَمَةَ بْنِ عَبْدِ الرَّحْمَنِ، وَکَانَتْ، بَیْنَهُ وَبَیْنَ أُنَاسٍ خُصُومَةٌ فِی أَرْضٍ، فَدَخَلَ عَلَى عَائِشَةَ فَذَکَرَ لَهَا ذَلِکَ، فَقَالَتْ: یَا أَبَا سَلَمَةَ، اجْتَنِبِ الأَرْضَ، فَإِنَّ رَسُولَ اللَّهِ صَلَّى اللهُ عَلَیْهِ وَسَلَّمَ قَالَ: «مَنْ ظَلَمَ قِیدَ شِبْرٍ طُوِّقَهُ  مِنْ سَبْعِ أَرَضِینَ» (صحیح بخاری، حدیث: 3195)

ترجمه: محمد بن ابراهیم بن حارث رحمه الله می گویند: در میان ابوسلمه پسر عبدالرحمن رحمه الله و افرادی در باره زمین درگیری بود، ابوسلمه به نزد عایشه رضی الله عنها رفت و این جریان را برایش بیان نمود (عایشه رضی الله عنها) گفت: ای ابوسلمه از زمین بپرهیز، (و کوشش کن که به ناحق زمین کسی را تصرف نکنی) زیرا رسول الله صلی الله علیه و آله وسلم فرمودند: هرکس ظالمانه به اندازه یک وجب (از زمین کسی را تصرف نماید، روز قیمات) از هفت زمین بگردنش طوق و گردنبندی انداخته می شود.