حکم نماز وتر و سنّت بر سواری

بسم الله الرحمن الرحیم

حکم نماز وتر و سنّت

 بر سواری

بعد از حمد و ثنای بی نهایت بر الله مهربان و درود و سلام بی پایان بر سرور ما محمّد بن عبدالله صلی الله علیه و آله وسلم، باید گفت:

نماز فرض را در حالت عادی که فرد عذری ندارد باید بر زمین و روی به قبله و ایستاده بخواند ولی اگر عذر شرعی داشته باشد آنگاه هرگونه که برایش میّسر است می تواند بخواند، به همین خاطر الله متعال در سوره بقره آیه (239) برای زمان ترس شدید در باره نماز این گونه فرموده اند:

فَإِنْ خِفْتُمْ فَرِجَالًا أَوْ رُکْبَانًا فَإِذَا أَمِنْتُمْ فَاذْکُرُوا اللَّهَ کَمَا عَلَّمَکُمْ مَا لَمْ تَکُونُوا تَعْلَمُونَ.

ترجمه: پس اگر ترسیدید پس پیاده و سواره (و در حالت حرکت نمازتان را بخوانید) و چون در حالت امن و آرامش قرار گرفتید پس (با خواندن نماز) الله را یاد کنید همان گونه که به شما آموخته است، آنچه را که شما نمی دانستید.

و ابن عمر رضی الله عنه همانگونه که در صحیح بخاری، حدیث: (943) از پیامبر صلی الله علیه و آله وسلم این گونه روایت نمودند:

«وَإِنْ کَانُوا أَکْثَرَ مِنْ ذَلِکَ، فَلْیُصَلُّوا قِیَامًا وَرُکْبَانًا».

ترجمه: و اگر ترس از این (که ایستاده و با جماعت نماز بخوانند) بیشتر بود، پس ایستاده (در حال حرکت) و سواره نماز بخوانید.

این بود حکم نماز های فرض ولی فرد می تواند که حتی بدون عذر خاصی؛ نماز وتر، سنّت و نفل را نشسته و حتی به حالت دراز کشیده بخواند ولی اجر و ثواب آن کم می شود، برای بهتر متوجه شدن این مطلب به دو حدیث صحیحی که در ذیل آورده می شود دقت نمایید:

1- عَنْ عَبْدِ اللهِ بْنِ عَمْرٍو، قَالَ: حُدِّثْتُ أَنَّ رَسُولَ اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَیْهِ وَسَلَّمَ، قَالَ: «صَلَاةُ الرَّجُلِ قَاعِدًا نِصْفُ الصَّلَاةِ»، قَالَ: فَأَتَیْتُهُ، فَوَجَدْتُهُ یُصَلِّی جَالِسًا، فَوَضَعْتُ یَدِی عَلَى رَأْسِهِ، فَقَالَ: «مَا لَکَ؟ یَا عَبْدَ اللهِ بْنَ عَمْرٍو» ‍قُلْتُ: حُدِّثْتُ یَا رَسُولَ اللهِ أَنَّکَ قُلْتَ: «صَلَاةُ الرَّجُلِ قَاعِدًا عَلَى نِصْفِ الصَّلَاةِ»، وَأَنْتَ تُصَلِّی قَاعِدًا، قَالَ: «أَجَلْ، وَلَکِنِّی لَسْتُ کَأَحَدٍ مِنْکُمْ».

ترجمه: عبدالله بن عمرو رضی الله عنه فرمودند: برایم بیان شد که رسول الله صلی الله علیه و آله وسلم فرمودند: نماز فرد نشسته (از نظر اجر و ثواب) نیم نماز (فرد ایستاده) است، (عبدالله) می فرماید: (یکبار) آمدم دیدم که ایشان دارند نشسته نماز می خوانند، دستم را بر سر ایشان گذاشتم، (ایشان به من) گفتند: ترا چه شده است ای عبدالله بن عمرو؟ من گفتم : ای رسول الله برایم بیان شده است که شما گفته اید: نمارفرد در حالت نشسته ( از نظر اجر و ثواب) نیم نماز (فردی) است (که ایستاده این نماز می خواند) ، و شما دارید نشسته نماز می خوانید، (رسول الله صلی الله علیه و آله وسلم) فرمودند: آری، (به شما درست رسیده است) ولیکن من همانند یکی از شما نیستم (بلکه به من با وجود نشسته نماز خواندن؛ ثواب کامل داده می شود).

(صحیح مسلم، حدیث: 735)

2- عَنْ عِمْرَانَ بْنِ حُصَیْنٍ، قَالَ: سَأَلْتُ النَّبِیَّ صَلَّى اللهُ عَلَیْهِ وَسَلَّمَ عَنِ الَّذِی یُصَلِّی قَاعِدًا، قَالَ: «مَنْ صَلَّى قَائِمًا فَهُوَ أَفْضَلُ، وَمَنْ صَلَّى قَاعِدًا فَلَهُ نِصْفُ أَجْرِ الْقَائِمِ، وَمَنْ صَلَّى نَائِمًا فَلَهُ نِصْفُ أَجْرِ الْقَاعِدِ».

ترجمه: عمران بن حصین رضی الله عنه فرمودند: من از پیامبرصلی الله علیه و آله وسلم در باره (حکم) فردی که نشسته (نماز سنّت) را می خواند، پرسیدم ؟ (رسول الله صلی الله علیه و آله و سلم) فرمودند: هرکس ایستاده نماز خواند که این بهترین است، و هرکس نشسته نماز خواند برایش نیم اجرو ثواب کسی که ایستاده خوانده است؛ داده می شود، و هرکس بر(پهلو) درازکشیده نماز خواند برایش نیم اجرو ثواب کسی که نشسته خوانده است؛ داده می شود.

(سنن نسائی، حدیث: 1660)

آری هماگونه که می شود نماز وتر، سنّت و نفل را نشسته و یا در حالت دراز کشیده خواند، همان گونه می شود که این نمازها را نشسته بر سواری خواند و گرچه آن سواری رو به سوی قبله در حال حرکت نباشد، نا گفته نماند فرد زمانی که بر سواری نماز می خواند رکوع و سجده را با اشاره انجام می دهد، در اینجا نظر شما به چند حدیث صحیح که در باره خواندن نماز وتر و نفل برای سواری آمده است؛ جلب می کنم:

1- عَنْ سَعِیدِ بْنِ یَسَارٍ، أَنَّهُ قَالَ: کُنْتُ أَسِیرُ مَعَ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ عُمَرَ بِطَرِیقِ مَکَّةَ، فَقَالَ سَعِیدٌ: فَلَمَّا خَشِیتُ الصُّبْحَ نَزَلْتُ، فَأَوْتَرْتُ، ثُمَّ لَحِقْتُهُ، فَقَالَ عَبْدُ اللَّهِ بْنُ عُمَرَ: أَیْنَ کُنْتَ؟ فَقُلْتُ: خَشِیتُ الصُّبْحَ، فَنَزَلْتُ، فَأَوْتَرْتُ، فَقَالَ عَبْدُ اللَّهِ: أَلَیْسَ لَکَ فِی رَسُولِ اللَّهِ صَلَّى اللهُ عَلَیْهِ وَسَلَّمَ إِسْوَةٌ حَسَنَةٌ؟ فَقُلْتُ: بَلَى وَاللَّهِ، قَالَ: «فَإِنَّ رَسُولَ اللَّهِ صَلَّى اللهُ عَلَیْهِ وَسَلَّمَ کَانَ یُوتِرُ عَلَى البَعِیرِ».

ترجمه: ازسعید بن یسار (رحمه الله) روایت است که ایشان فرمودند: من (شب) در مسیر مکه با عبدالله بن عمر(رضی الله عنهما) در حرکت بودم، سعید می فرماید: چون (نزدیک) صبح شد من ترسیدم (که نماز وتر من قضا شود، ازسواریم) فرود آمدم، و (نماز) وتر(خودم) را خواندم، سپس (بر سواریم سوار شده) و به ایشان ملحق شدم، عبدالله بن عمر (رضی الله عنه، به من) گفت: کجا بودی؟ من گفتم ترسیدم که وقت صبح فرا رسد، لذا از سواریم پیاده شده (و بر زمین، نماز) وتر(خودم) را خواندم، عبدالله (بن عمر رضی الله عنهما) فرمودند: آیا رسول الله صلی الله علیه و آله وسلم برایت الگوی نیک نیست؟ من گفتم: سوگند به الله بله هست چرا نباشد؟، (عبدالله بن عمر رضی الله عنه) فرمودند: همانا رسول الله صلی الله علیه و آله وسلم (زمانی که) بر شتر سوار بودند (و نماز) وتر را می خواندند.

(صحیح بخاری، حدیث: 999)

2- عَنِ ابْنِ عَبَّاسٍ، أَنَّ النَّبِیَّ صَلَّى اللهُ عَلَیْهِ وَسَلَّمَ «کَانَ یُوتِرُ عَلَى رَاحِلَتِهِ».

ترجمه: ابن عباس رضی الله عنه روایت نمودند که پیامبر صلی الله علیه و آله وسلم بر شترشان سوار (نماز) وتر را می خواندند.

(سنن ابن ماجه، حدیث: 1201)

3- عن عَبْد اللَّهِ بْن دِینَارٍ، قَالَ: کَانَ عَبْدُ اللَّهِ بْنُ عُمَرَ رَضِیَ اللَّهُ عَنْهُمَا «یُصَلِّی فِی السَّفَرِ عَلَى رَاحِلَتِهِ، أَیْنَمَا تَوَجَّهَتْ یُومِئُ» وَذَکَرَ عَبْدُ اللَّهِ أَنَّ النَّبِیَّ صَلَّى اللهُ عَلَیْهِ وَسَلَّمَ کَانَ یَفْعَلُهُ.

ترجمه: عبدالله بن دینار( رحمه الله) فرمودند: عبدالله بن عمر رضی الله عنهما در سفر بر شتری که سواربودند به هرسمتی که می رفت نماز(نفل) می خواندند و (با) اشاره (رکوع و سجده) می کردند، و عبدالله (بن عمر رضی الله عن) بیان می نمودند که پیامبر صلی الله علیه و آله وسلم نیز این گونه می کردند (یعنی: بر سواری نمازنفل می خواندند).

(صحیح بخاری، حدیث: 1096)

4- عَنْ عَامِر بْنَ رَبِیعَةَ قَالَ: «رَأَیْتُ رَسُولَ اللَّهِ صَلَّى اللهُ عَلَیْهِ وَسَلَّمَ وَهُوَ عَلَى الرَّاحِلَةِ یُسَبِّحُ، یُومِئُ بِرَأْسِهِ قِبَلَ أَیِّ وَجْهٍ تَوَجَّهَ، وَلَمْ یَکُنْ رَسُولُ اللَّهِ صَلَّى اللهُ عَلَیْهِ وَسَلَّمَ یَصْنَعُ ذَلِکَ فِی الصَّلاَةِ المَکْتُوبَةِ».

ترجمه: عامر بن ربیعه رضی الله عنه فرمودند: من رسول الله صلی الله علیه وآله وسلم  را دیدم که برشتر سوار و به هر سمتی که می رفتند (نماز) نفل می خوانند، و(زمان رکوع و سجده) با سرشان اشاره می کردند، ورسول الله صلی الله علیه و آله وسلم در نماز فرض این کار را نمی کردند، (یعنی بر سواری نمی خواندند، بلکه پیاده شده و بر زمین می خواندند).

(صحیح بخاری، حدیث: 1097)

5- عَنْ جَابِرِ بْنِ عَبْدِ اللَّهِ، قَالَ: «کَانَ رَسُولُ اللَّهِ صَلَّى اللهُ عَلَیْهِ وَسَلَّمَ یُصَلِّی عَلَى رَاحِلَتِهِ، حَیْثُ تَوَجَّهَتْ فَإِذَا أَرَادَ الفَرِیضَةَ نَزَلَ فَاسْتَقْبَلَ القِبْلَةَ».

ترجمه: جابر بن عبدالله رضی الله عنه فرمودند: رسول الله صلی الله علیه و آله وسلم بر شتر سوار به هر سمتی که آن شتر می رفت نماز(نفل) می خواندند، و چون می خواستند که (نماز) فرض را بخوانند (از شتر) فرود آمده (و بر زمین) رو به قبله نموده (نماز می خواندند).

(صحیح بخاری، حدیث: 400)

6- عن أَنَس بْن سِیرِینَ، قَالَ: اسْتَقْبَلْنَا أَنَسَ بْنَ مَالِکٍ حِینَ قَدِمَ مِنَ الشَّأْمِ، فَلَقِینَاهُ بِعَیْنِ التَّمْرِ فَرَأَیْتُهُ «یُصَلِّی عَلَى حِمَارٍ، وَوَجْهُهُ مِنْ ذَا الجَانِبِ» - یَعْنِی عَنْ یَسَارِ القِبْلَةِ - فَقُلْتُ: رَأَیْتُکَ تُصَلِّی لِغَیْرِ القِبْلَةِ، فَقَالَ: لَوْلاَ أَنِّی رَأَیْتُ رَسُولَ اللَّهِ صَلَّى اللهُ عَلَیْهِ وَسَلَّمَ فَعَلَهُ لَمْ أَفْعَلْهُ.

ترجمه: انس بن سیرین رحمه الله فرمودند: زمانی که انس بن مالک رضی الله عنه به شام تشریف آوردند ما به استقبال ایشان رفتیم و در مکان عین التمر با ایشان ملاقات نمودیم، من ایشان را دیدم که برخر(سوار است و) نماز (نفل) می خواند، و چهره اش به سمت چپ قبله است، (بعد از نماز) من به ایشان گفتم که من شما را دیدم که بسوی غیر قبله نماز می خوانید، (انس بن مالک رضی الله عنه) فرمودند: اگر من رسول الله صلی الله علیه و آله وسلم را نمی دیدم که این کار را انجام دهد (و این گونه بر سواری نماز بخواند) من انجامش نمی دادم (و این گونه بر سواری نماز نمی خواندم).

(صحیح بخاری، حدیث: 1100)

7- عَنِ ابْنِ عُمَرَ، قَالَ: کَانَ رَسُولُ اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَیْهِ وَسَلَّمَ یُصَلِّی وَهُوَ مُقْبِلٌ مِنْ مَکَّةَ إِلَى الْمَدِینَةِ عَلَى رَاحِلَتِهِ حَیْثُ کَانَ وَجْهُهُ، قَالَ: وَفِیهِ نَزَلَتْ {فَأَیْنَمَا تُوَلُّوا فَثَمَّ وَجْهُ اللهِ} [البقرة: 115].

ترجمه: ابن عمر رضی الله عنه فرمودند: رسول الله صلی الله علیه وآله و سلم در حالی که  بر شترشان سوار واز مکه به مدینه می آمدند به هر سمت که چهرهشان می بود (و حرکت می کردند) نماز می خواندند، (ابن عمر رضی الله عنه) فرمودند: این آیه: «فَأَیْنَمَا تُوَلُّوا فَثَمَّ وَجْهُ اللهِ» یعنی: به هر سمت رخ نمایید آنجا چهره است، در باره (نماز نفل بر سواری) نازل شده است.

(صحیح مسلم، حدیث: 700)