شرح و تحقیق سنن ابن ماجه

حدیث ۱- ( این حدیث صحیح است) حَدَّثَنَا أَبُو بَکْرِ بْنُ أَبِی شَیْبَةَ، قَالَ: حَدَّثَنَا شَرِیکٌ، عَنِ الْأَعْمَشِ، عَنْ أَبِی صَالِحٍ، عَنْ أَبِی هُرَیْرَةَ، قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صَلَّى اللهُ عَلَیْهِ وَسَلَّمَ: « ﻣَﺎ ﺃَﻣَﺮْﺗُﻜُﻢْ ﺑِﻪِ ﻓَﺨُﺬُﻭﻩُ، ﻭَﻣَﺎ ﻧَﻬَﻴْﺘُﻜُﻢْ ﻋَﻨْﻪُ ﻓَﺎﻧْﺘَﻬُﻮﺍ ‏» .

لغات و جملات حدیث :

ﻣَﺎ ﺃَﻣَﺮْﺗُﻜُﻢْ ﺑِﻪِ : آنچه شما را به آن امر نمایم ، آنچه شما را به عمل به آن دستور دهم .

ﻓَﺨُﺬُﻭﻩُ : پس آن را بگیرید ، پس به آن عمل کنید .

ﻭَﻣَﺎ ﻧَﻬَﻴْﺘُﻜُﻢْ ﻋَﻨْﻪُ : و آنچه شما را ازآن ممانعت نمودم ، و آنچه شما را ازعمل به آن باز داشته ام ، وآنچه شما را ازعمل به آن نهی نموده ام .

ﻓَﺎﻧْﺘَﻬُﻮﺍ : پس بازآیید ، پس از عمل به آن باز آیید .

ﺗﺮﺟﻤﻪ حدیث :

ﺍﺑﻮﻫﺮﯾﺮﻩ ﺭﺿﯽ ﺍﻟﻠﻪ ﻋﻨﻪ ﻓﺮﻣﻮﺩﻧﺪ : ﺭﺳﻮﻝ ﺍﻟﻠﻪ ﺻﻠﯽ ﺍﻟﻠﻪ ﻋﻠﯿﻪ ﻭ ﺁﻟﻪ ﻭﺳﻠﻢ ﻓﺮﻣﻮﺩﻧﺪ : ﻫﺮﺁﻧﭽﻪ ﺑﻪ ﺷﻤﺎ ﺩﺳﺘﻮﺭ ﺩﺍﺩﻡ (به حد توان) ﺁﻥ ﺭﺍ ﺑﮕﯿﺮﯾﺪ ‏( ﻭﺑﺪﺍﻥ ﻋﻤﻞ ﮐﻨﯿﺪ ‏) ﻭ ﺍﺯ ﻫﺮ ﺁﻧﭽﻪ ﺷﻤﺎ ﺭﺍ ﺑﺎﺯ ﺩﺍﺷﺘﻢ (ﻭ ﻣﻤﺎﻧﻌﺖ ﻧﻤﻮﺩﻡ) ازآن ﺑﺎﺯ ﺁﯾﯿﺪ ‏(ﻭ ﺁﻥ ﺭﺍ رها ﮐﻨﯿﺪ ‏).

مسائل حدیث :

از حدیث بالا مسائل و احکام زیر برگرفته و استنباط می شود :

۱ - پیروی از دستورات رسول الله صلی الله علیه وآله وسلم ضروری است .

۲ - ترک کردن اعمالی را که رسول الله صلی الله علیه وسلم ازآنها ممانعت نمودند ضروری است .

۳ - سنت رسول الله صلی الله علیه وآله وسلم منبع دوم شریعت اسلامی می باشد .

تحقیق و بررسی سند حدیث :

در سند این حدیث جناب «شریک» وجود دارد و ایشان همان «ابو عبدالله شریک بن عبد الله بن ابى شریک نخعى قاضی کوفه رحمه الله» می باشند و ایشان از راویان صدوق اند و بسیار در نقل روایات دچار اشتباه می شوند و از زمانی که پست قضاوت را در کوفه بعهده گرفته دچار تغییر حافظه شده اند و ایشان از راویان کتب شش گانه حدیثی است که بخاری بصورت معلق و پنج کتب دیگر با سند از ایشان روایت نقل نموده اند.

علاوه از ایشان در سند این حدیث «جناب اعمش رحمه الله» که همان  «ابومحمد کوفی سلیمان بن مهران اسدی کاهلی رحمه الله» باشد وجود دارد که ایشان ازراویان مدلّس اند و در اینجا بصورت عنعنه این حدیث را روایت نموده اند.

لذا این حدیث سنن ابن ماجه از نظرسندی ضعیف است ولی از نظرمتنی صحیح است زیرا همین مفهوم از روایت ابوهریره رضی الله عنه با سند های صحیح دیگری در برخ دیگرازکتب حدیثی روایت شده است .

تفاوت های الفاظ  و ذکرمنابع حدیث :

الفاظ این حدیث سنن ابن ماجه با الفاظی که برای این حدیث در برخی ازکتب ششگانه حدیثی آمده است تفاوت هایی دارد که در ذیل با ذکر منابع و ترجمه بیان می شوند :

۱ - این حدیث درروایت دیگر سنن ابن ماجه ، حدیث (۲) این گونه آمده است «ذَرُونِی مَا تَرَکْتُکُمْ، فَإِنَّمَا هَلَکَ مَنْ کَانَ قَبْلَکُمْ بِسُؤَالِهِمْ وَاخْتِلَافِهِمْ عَلَى أَنْبِیَائِهِمْ، فَإِذَا أَمَرْتُکُمْ بِشَیْءٍ فَخُذُوا مِنْهُ مَا اسْتَطَعْتُمْ، وَإِذَا نَهَیْتُکُمْ عَنْ شَیْءٍ فَانْتَهُوا».

ترجمه : رها کنید مرا (و از من نپرسید) نسبت به آنچه (بیان آن را) برایتان رها نموده ام ، همانا کسانی که پیش از شما بودند با سوال نمودشان و اختلاف نمودنشان (در عمل) با پیامبرانشان ، به هلاکت رسیدند ، لذا هرگاه به شما دستور(به عمل کردن) به چیزی را دادم هرآنقدر که توان دارید آن را گرفته (وبه آن عمل کنید) ، و چون شما را ازچیزی ممانعت نمودم پس از آن بازآیید ( و آن را ترک کنید) .

۲ - این حدیث در صحیح بخاری ، حدیث (7288) این گونه آمده است «دَعُونِی مَا تَرَکْتُکُمْ، إِنَّمَا هَلَکَ مَنْ کَانَ قَبْلَکُمْ بِسُؤَالِهِمْ وَاخْتِلاَفِهِمْ عَلَى أَنْبِیَائِهِمْ، فَإِذَا نَهَیْتُکُمْ عَنْ شَیْءٍ فَاجْتَنِبُوهُ، وَإِذَا أَمَرْتُکُمْ بِأَمْرٍ فَأْتُوا مِنْهُ مَا اسْتَطَعْتُمْ» .

ترجمه : رها کنید مرا (و از من نپرسید) نسبت به آنچه (بیان آن را) برایتان رها نموده ام ، همانا کسانی که پیش از شما بودند با سوال نمودشان و اختلاف نمودنشان (در عمل) با پیامبرانشان ، به هلاکت رسیدند ، لذا هرگاه شما را ازچیزی ممانعت نمودم پس از آن بازآیید ( و آن را ترک کنید)، و چون به شما دستورکاری دادم پس هرآنقدر که توان دارید آن را انجام دهید(و به آن عمل کنید).

۳- این حدیث درصحیح مسلم ، حدیث (1337) این گونه آمده است « خَطَبَنَا رَسُولُ اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَیْهِ وَسَلَّمَ، فَقَالَ: «أَیُّهَا النَّاسُ قَدْ فَرَضَ اللهُ عَلَیْکُمُ الْحَجَّ، فَحُجُّوا»، فَقَالَ رَجُلٌ: أَکُلَّ عَامٍ یَا رَسُولَ اللهِ؟ فَسَکَتَ حَتَّى قَالَهَا ثَلَاثًا، فَقَالَ رَسُولُ اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَیْهِ وَسَلَّمَ: " لَوْ قُلْتُ: نَعَمْ لَوَجَبَتْ، وَلَمَا اسْتَطَعْتُمْ "، ثُمَّ قَالَ: «ذَرُونِی مَا تَرَکْتُکُمْ، فَإِنَّمَا هَلَکَ مَنْ کَانَ قَبْلَکُمْ بِکَثْرَةِ سُؤَالِهِمْ وَاخْتِلَافِهِمْ عَلَى أَنْبِیَائِهِمْ، فَإِذَا أَمَرْتُکُمْ بِشَیْءٍ فَأْتُوا مِنْهُ مَا اسْتَطَعْتُمْ، وَإِذَا نَهَیْتُکُمْ عَنْ شَیْءٍ فَدَعُوهُ».

ترجمه : (ابوهریره رضی الله عنه فرمودند) رسول الله صلی الله علیه وآله وسلم برای ما سخنرانی نموده فرمودند: آهای مردم الله (متعال) بر(توان مندان) شما حج را فرض نموده است، پس حج نمائید ، پس (ازاین سخن رسول الله صلی الله علیه وآله وسلم) مردی گفت : ای رسول الله آیا هر سال (بر توان مندان ما حج فرض است) ؟ (پس از سخن این مرد رسول الله صلی الله علیه وآله وسلم) سکوت نمودند تا اینکه او این سخنش را سه بار برزبان آورد (و تکرارنمود) ، (آنگاه) رسول الله صلی الله علیه وآله وسلم فرمودند : اگر می گفتم : بله هرآیینه (هر سال حج برشما) واجب می گشت و شما نمی توانستید (هرسال حج کنید) ، سپس (رسول الله صلی الله علیه وآله وسلم) فرمودند : رها کنید مرا (و از من نپرسید) نسبت به آنچه (بیان آن را) برایتان رها نموده ام ، همانا کسانی که پیش از شما بودند با زیاد سوال نمودشان و اختلاف نمودنشان (در عمل) با پیامبرانشان ، به هلاکت رسیدند ، لذا هرگاه به شما دستورکاری دادم پس هرآنقدر که توان دارید آن را انجام دهید(و به آن عمل کنید) و چون شما را ازچیزی ممانعت نمودم پس از آن را کنید ( وبه آن عمل نکنید) .

۴ -  این حدیث درصحیح مسلم ، درتکرارحدیث (1337) این گونه آمده است «مَا نَهَیْتُکُمْ عَنْهُ، فَاجْتَنِبُوهُ وَمَا أَمَرْتُکُمْ بِهِ فَافْعَلُوا مِنْهُ مَا اسْتَطَعْتُمْ، فَإِنَّمَا أَهْلَکَ الَّذِینَ مِنْ قَبْلِکُمْ کَثْرَةُ مَسَائِلِهِمْ، وَاخْتِلَافُهُمْ عَلَى أَنْبِیَائِهِمْ».

ترجمه :  ازهرآنچه شما را ازآن ممانعت نمودم پس از آن پرهیزکنید ( وبه آن عمل نکنید) . به هرآنچه شما را دستوردادم پس ازآن به هر اندازه که توان دارید عمل کنید،همانا کسانی که پیش از شما بودند سوالهای زیادشان و اختلاف نمودنشان (در عمل) با پیامبرانشان باعث هلاکت (آنان) گشته است.

۵ - این حدیث درسنن نسائی ، حدیث (2619) این گونه آمده است « خَطَبَ رَسُولُ اللَّهِ صَلَّى اللهُ عَلَیْهِ وَسَلَّمَ النَّاسَ، فَقَالَ: «إِنَّ اللَّهَ عَزَّ وَجَلَّ، قَدْ فَرَضَ عَلَیْکُمُ الْحَجَّ» فَقَالَ رَجُلٌ: فِی کُلِّ عَامٍ؟ فَسَکَتَ عَنْهُ حَتَّى أَعَادَهُ ثَلَاثًا، فَقَالَ: «لَوْ قُلْتُ نَعَمْ، لَوَجَبَتْ، وَلَوْ وَجَبَتْ، مَا قُمْتُمْ بِهَا، ذَرُونِی مَا تَرَکْتُکُمْ، فَإِنَّمَا هَلَکَ مَنْ کَانَ قَبْلَکُمْ بِکَثْرَةِ سُؤَالِهِمْ، وَاخْتِلَافِهِمْ عَلَى أَنْبِیَائِهِمْ، فَإِذَا أَمَرْتُکُمْ بِالشَّیْءِ فَخُذُوا بِهِ مَا اسْتَطَعْتُمْ، وَإِذَا نَهَیْتُکُمْ عَنْ شَیْءٍ، فَاجْتَنِبُوهُ».

ترجمه : (ابوهریره رضی الله عنه فرمودند) رسول الله صلی الله علیه وآله وسلم به مردم سخنرانی نموده فرمودند: همانا الله با عزت و بزرگوار بر(توان مندان) شما حج را فرض نموده است، پس (ازاین سخن رسول الله صلی الله علیه وآله وسلم) مردی گفت : (آیا) درهر سال (بر توان مندان حج فرض است) ؟ (پس از سخن این مرد رسول الله صلی الله علیه وآله وسلم) از (جواب دادن به او) سکوت نمودند تا اینکه او این سخنش را سه باربازگو نموده (و تکرارنمود) ، (آنگاه) رسول الله صلی الله علیه وآله وسلم فرمودند اگر می گفتم : بله قطعا (هر سال حج برشما) واجب می گشت و اگر برشما (هر سال حج) واجب می گشت شما (این حکم) را بپا نمی داشتید ( و بدان عمل نمی کردید) پس مرا رها کنید (و از من نپرسید) نسبت به آنچه (که بیانش را) برایتان رها نموده ام ، همانا کسانی که پیش از شما بودند با زیاد سوال نمودشان و اختلاف نمودنشان (در عمل) با پیامبرانشان ، به هلاکت رسیدند ، لذا هرگاه به شما دستوربه (انجام) چیزی دادم پس هرآنقدر که توان دارید آن را گرفته (و به آن عمل کنید) و چون شما را ازچیزی ممانعت نمودم پس از آن پرهیزو دوری نموده ( وبه آن عمل نکنید) .

۶ - این حدیث درسنن ترمذی ، حدیث (2679) این گونه آمده است «اتْرُکُونِی مَا تَرَکْتُکُمْ، فَإِذَا حَدَّثْتُکُمْ، فَخُذُوا عَنِّی، فَإِنَّمَا هَلَکَ مَنْ کَانَ قَبْلَکُمْ بِکَثْرَةِ سُؤَالِهِمْ وَاخْتِلَافِهِمْ عَلَى أَنْبِیَائِهِمْ».

ترجمه : رها کنید مرا (و از من نپرسید) نسبت به آنچه که من برایتان (بیانش را) رها نموده ام (و به شما چیزی نسبت به آن نگفته ام) ، لذا هرگاه (نسبت به چیزی) با شما سخن گفتم پس آن را از من بگیرید ، زیرا کسانی که پیش از شما بودند (بنا بر) زیاد سوال نمودنهایشان و اختلافشان (در عمل) با پیامبرنشان هلاک شدند .