ترجمه و تحقیق اربعین نووی

حدیث بیست و ششم اربعین نووی

متن حدیث :

عَنْ أَبِی هُرَیْرَةَ رَضِیَ اللَّهُ عَنْهُ، قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صَلَّى اللهُ عَلَیْهِ وَسَلَّمَ: «کُلُّ سُلَامَى مِنَ النَّاسِ عَلَیْهِ صَدَقَةٌ، کُلَّ یَوْمٍ تَطْلُعُ فِیهِ الشَّمْسُ : تَعْدِلُ بَیْنَ الِاثْنَیْنِ صَدَقَةٌ، وَتُعِینُ الرَّجُلَ فِی دَابَّتِهِ فَتَحْمِلُهُ عَلَیْهَا، أَوْ تَرْفَعُ لَهُ عَلَیْهَا مَتَاعَهُ صَدَقَةٌ وَالْکَلِمَةُ الطَّیِّبَةُ صَدَقَةٌ، وَکُلُّ خُطْوَةٍ تَمْشِیهَا إِلَى الصَّلَاةِ صَدَقَةٌ، وَتُمِیطُ الْأَذَى عَنِ الطَّرِیقِ صَدَقَةٌ» .

لغات حدیث :

کُلُّ سُلَامَى : هر بندی ، هرمفصلی .

مِنَ النَّاسِ : از مردم ، از انسان .

عَلَیْهِ صَدَقَةٌ : براودادن یک صدقه (ضروری) است .

کُلَّ یَوْمٍ : هر روزی .

تَطْلُعُ فِیهِ الشَّمْسُ : خورشید درآن طلوع می کند .

تَعْدِلُ بَیْنَ الِاثْنَیْنِ صَدَقَةٌ : (اینکه) درمیان دو نفرعدل و انصاف برقرار می نماید این (از نظر اجروثواب) یک صدقه است .

تُعِینُ الرَّجُلَ فِی دَابَّتِهِ فَتَحْمِلُهُ عَلَیْهَا : (اینکه) فردی را در (سوارشدن، بر) سواریش کمک نموده و او را برآن سوارمی کند.

أَوْ تَرْفَعُ لَهُ عَلَیْهَا مَتَاعَهُ صَدَقَةٌ : ویا(اینکه) برایش سامانش را بالا داده و برحیوانش می گذارد (از نظراجر و ثواب) یک صدقه است.

وَالْکَلِمَةُ الطَّیِّبَةُ صَدَقَةٌ : و سخن نیکو(گفتن از نظراجر وثواب) یک صدقه است.

وَکُلُّ خُطْوَةٍ تَمْشِیهَا إِلَى الصَّلَاةِ صَدَقَةٌ : و هرگامی را که بسوی نماز برمی دارد (و بدان سو پیاده می رود، ازنظر اجر وثواب) یک صدقه است .

وَتُمِیطُ الْأَذَى عَنِ الطَّرِیقِ صَدَقَةٌ : واینکه چیزآزاردهی را از راه دورمی کند (از نظراجر و ثواب) یک صدقه است .

ترجمه حدیث :

ابوهریره رضی الله عنه فرمودند : رسول الله صلی الله علیه وآله وسلم فرمودند : هرروزی که خورشید درآن طلوع می کند برهر بندی ازانسان دادن یک صدقه (ضروری) است : (اینکه) درمیان دو نفر(در قضاوت و یا صلح) عدل (و انصاف) برقرار می نماید این (ازنظراجروثواب) یک صدقه است، و اینکه فردی را در (سوارشدن، بر) سواریش کمک می نماید واو را برآن سوار می کند، ویا (اینکه) برایش سامانش را بالا داده و برآن می گذارد (از نظراجر و ثواب) یک صدقه است، و سخن نیکو(گفتن از نظراجر وثواب) یک صدقه است و هرگامی را که بسوی نماز برمی دارد (و بدان سو پیاده می رود، ازنظر اجر وثواب) یک صدقه است واینکه چیزآزاردهی را از راه دورمی کند (از نظراجر و ثواب) یک صدقه است .

مسائل حدیث :

ازاین حدیث مسائل و احکام زیربرگرفته و استنباط می شود :

۱ - دربدن هر فردی در روز سیصد و شصت بند وجود دارد که برای نجات هر یک از آتش جهنم در روزی یک کارنیک انجام دادن ضروری است .

۲- کلمه «صدقه» در قرآن و سنت به دو معنی بکار رفته است :

أ : برای کمک های مالی به نیازمندان ، اعم از زکات و یا سایر صدقات نفلی .

ب : برای انجام هرکار نیک .

ناگفته نماند که در این حدیث به معنای دومی یعنی برای انجام هر کار نیک بکار رفته است .

۳- عدل و انصاف بر قرار نمودن در میان مردم اجر و ثواب دارد.

۴ - سخن نیکو گفتن دارای اجر و ثواب است .

۵ - کمک نمودن به کسی که به تنهایی توان سوار شدن بر حیوان و سواریش را ندارد اجر و ثواب دارد .

۶ - با کسی کمک نمودن وبار او را برسواریش بالا نمودن اجر و ثواب دارد .

۷- هرگامی را که فرد برای رفتن به سوی مسجد برای ادای نماز برمی دارد اجر و ثواب دارد .

 ۸ - اشیاء آزارده را از سر راه برداشتن و دور کردن اجر و ثواب دارد .

تفاوت های الفاظ روایت :

در الفاظ این روایت اربعین نووی با الفاظ سایر کتب حدیثی تفاوتی وجود دارد که در ذیل به مهم ترین آنها اشاره می شود :

۱ - در این روایت اربعین این گونه آمده است « کُلُّ سُلَامَى مِنَ النَّاسِ عَلَیْهِ صَدَقَةٌ، کُلَّ یَوْمٍ تَطْلُعُ فِیهِ الشَّمْسُ » ولی در روایت (1493) صحیح ابن خزیمه این گونه آمده است « کُلُّ نَفْسٍ کُتِبَ عَلَیْهَا الصَّدَقَةُ کُلَّ یَوْمٍ طَلَعَتْ فِیهِ الشَّمْسُ، فَمِنْ ذَلِکَ:» و در روایت (10658) شعب الایمان بیهقی این گونه آمده است « عَلَى کُلِّ مُسْلِمٍ فِی کُلِّ یَوْمٍ صَدَقَةٌ " قَالُوا: یَا رَسُولَ اللهِ، وَمَنْ یُطِیقُ هَذَا؟» .

۲- در این روایت اربعین این گونه آمده است « وَتُعِینُ الرَّجُلَ فِی دَابَّتِهِ فَتَحْمِلُهُ عَلَیْهَا، أَوْ تَرْفَعُ لَهُ عَلَیْهَا مَتَاعَهُ صَدَقَةٌ » ولی در روایت (2891) صحیح بخاری این گونه آمده است « یُعِینُ الرَّجُلَ فِی دَابَّتِهِ، یُحَامِلُهُ عَلَیْهَا، أَوْ یَرْفَعُ عَلَیْهَا مَتَاعَهُ صَدَقَةٌ» .

۳ - در این روایت اربعین این گونه آمده است « وَکُلُّ خُطْوَةٍ تَمْشِیهَا إِلَى الصَّلَاةِ صَدَقَةٌ» ولی در روایت (5875) السنن الکبری بیهقی این گونه آمده است « وَمَشْیُکَ إِلَى الْمَسْجِدِ صَدَقَةٌ».

۴ - درروایت شماره (2891) صحیح بخاری این الفاظ اضافه ترآمده است :«وَدَلُّ الطَّرِیقِ صَدَقَةٌ» یعنی : و راه نشان دادن (به دیگران) نیز (همانند) صدقه (دادن ، دارای اجر و ثواب) است.

سند حدیث :

این حدیث را امام نووی به صحیح بخاری و صحیح مسلم نسبت داده اند و این حدیث دراین دو کتاب با سندهای زیر روایت شده اند :

۱ - سند صحیح بخاری : حَدَّثَنَا إِسْحَاقُ بْنُ مَنْصُورٍ، أَخْبَرَنَا عَبْدُ الرَّزَّاقِ، أَخْبَرَنَا مَعْمَرٌ، عَنْ هَمَّامٍ، عَنْ أَبِی هُرَیْرَةَ رَضِیَ اللَّهُ عَنْهُ ....امام بخاری رحمه الله این حدیث را در صحیح بخاری در سه جا : روایت شماره ( 2707) و روایت شماره (2891) و روایت شماره (2989) با همین سند روایت نموده اند .

2 - سند صحیح مسلم : حَدَّثَنَا مُحَمَّدُ بْنُ رَافِعٍ، حَدَّثَنَا عَبْدُ الرَّزَّاقِ بْنُ هَمَّامٍ، حَدَّثَنَا مَعْمَرٌ، عَنْ هَمَّامِ بْنِ مُنَبِّهٍ، قَالَ: هَذَا مَا حَدَّثَنَا أَبُو هُرَیْرَةَ، عَنْ مُحَمَّدٍ رَسُولِ اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَیْهِ وَسَلَّمَ، فَذَکَرَ أَحَادِیثَ مِنْهَا..... روایت شماره (1009) .

منابع حدیث :

این حدیث در کتب متعدد حدیثی روایت شده است که به مهم ترین آنها در ذیل اشاره می شود :

۱ - صحیح بخاری ، حدیث شماره ( 2707) و (2891) و (2989) .

۲ - صحیح مسلم ، حدیث شماره (1009).

۳ - مسند احمد بن حنبل، حدیث شماره (8183) .

۴ - صحیح ابن حبان ، حدیث شماره (3381) .

علاوه از کتب مذکور این حدیث در بسیاری از کتب حدیثی دیگر نیزروایت شده است .