حدیث بیست و پنجم اربعین

متن حدیث :

عَنْ أَبِی ذَرٍّ رضی الله عنه ایضا، أَنَّ نَاسًا مِنْ أَصْحَابِ النَّبِیِّ صَلَّى اللهُ عَلَیْهِ وَسَلَّمَ قَالُوا لِلنَّبِیِّ صَلَّى اللهُ عَلَیْهِ وَسَلَّمَ: یَا رَسُولَ اللهِ، ذَهَبَ أَهْلُ الدُّثُورِ بِالْأُجُورِ، یُصَلُّونَ کَمَا نُصَلِّی، وَیَصُومُونَ کَمَا نَصُومُ، وَیَتَصَدَّقُونَ بِفُضُولِ أَمْوَالِهِمْ، قَالَ: " أَوَلَیْسَ قَدْ جَعَلَ اللهُ لَکُمْ مَا تَصَّدَّقُونَ؟ إِنَّ بِکُلِّ تَسْبِیحَةٍ صَدَقَةً، وَکُلِّ تَکْبِیرَةٍ صَدَقَةً، وَکُلِّ تَحْمِیدَةٍ صَدَقَةً، وَکُلِّ تَهْلِیلَةٍ صَدَقَةً، وَأَمْرٌ بِالْمَعْرُوفِ صَدَقَةٌ، وَنَهْیٌ عَنْ مُنْکَرٍ صَدَقَةٌ، وَفِی بُضْعِ أَحَدِکُمْ صَدَقَةٌ، قَالُوا: یَا رَسُولَ اللهِ، أَیَأتِی أَحَدُنَا شَهْوَتَهُ وَیَکُونُ لَهُ فِیهَا أَجْرٌ؟ قَالَ: «أَرَأَیْتُمْ لَوْ وَضَعَهَا فِی حَرَامٍ أَکَانَ عَلَیْهِ فِیهَا وِزْرٌ؟ فَکَذَلِکَ إِذَا وَضَعَهَا فِی الْحَلَالِ کَانَ لَهُ أَجْرٌ».

لغات حدیث :

أَیضاً : همچنین .

أَنَّ نَاسًا مِنْ أَصْحَابِ النَّبِیِّ صَلَّى اللهُ عَلَیْهِ وَسَلَّمَ : همانا افرادی ازیاران پیامبرصلی الله علیه وآله وسلم .

ذَهَبَ أَهْلُ الدُّثُورِ بِالْأُجُورِ: صاحبان مال و ثروت زیاد، اجرها (و ثواب ها) را بردند.

یُصَلُّونَ کَمَا نُصَلِّی : نماز می خوانند همان گونه که ما  نمازخوانیم.

یَصُومُونَ کَمَا نَصُومُ : روزه می گیرند همانگونه که ما روزه می گیریم.

یَتَصَدَّقُونَ بِفُضُولِ أَمْوَالِهِمْ : مالهای اضافیشان را صدقه می دهند.

أَوَلَیْسَ قَدْ جَعَلَ اللهُ لَکُمْ مَا تَصَّدَّقُونَ؟ : آیا (مگر) الله (متعال) برایتان چیزهایی را قرار نداده تا (با آنها) صدقه دهید ؟ .

إِنَّ بِکُلِّ تَسْبِیحَةٍ صَدَقَةً : همانا هر سبحان الله گفتنی (از نظر اجرو ثواب همانند یک) صدقه است .

کُلِّ تَکْبِیرَةٍ صَدَقَةً : هر الله اکبر گفتنی (از نظر اجرو ثواب همانند یک) صدقه است.

کُلِّ تَحْمِیدَةٍ صَدَقَةً : هر الحمد لله گفتنی (از نظر اجرو ثواب همانند یک) صدقه است.

کُلِّ تَهْلِیلَةٍ صَدَقَةً : هر لا اله الا الله گفتنی (از نظر اجرو ثواب همانند یک) صدقه است.

أَمْرٌ بِالْمَعْرُوفِ صَدَقَةٌ : (دیگران را) به کار نیک دستور دادند (از نظر اجرو ثواب همانند یک) صدقه است، امر به معروف کردن(از نظر اجرو ثواب همانند یک) صدقه است.

نَهْیٌ عَنْ مُنْکَرٍ صَدَقَةٌ : (دیگران را) ازهرکار خلاف شرع ممانعت نمودن(از نظر اجرو ثواب همانند یک) صدقه است، نهی از منکر نمودن (از نظر اجرو ثواب همانند یک) صدقه است.

فِی بُضْعِ أَحَدِکُمْ صَدَقَةٌ : در شرمگاه یکی از شما صدقه است ،‌ (در استفاده درست و شرعی از) شرمگاه یکی از شما (مسلمانان)، (از نظر اجرو ثواب همانند یک) صدقه است.

أَیَأتِی أَحَدُنَا شَهْوَتَهُ وَیَکُونُ لَهُ فِیهَا أَجْرٌ؟ : آیا اینکه یکی از ما شهوتش را برآورده می کند برای او دراین کارهم اجر و ثواب دارد؟! .

أَرَأَیْتُمْ لَوْ وَضَعَهَا فِی حَرَامٍ أَکَانَ عَلَیْهِ فِیهَا وِزْرٌ؟ : شما برایم دیدگاهتان را بیان نموده (و به من خبر دهید) که آیا اگر (یکی از شما) شهوتش را در راه حرام (و غیر شرعی) انجام داده و برآورده می کرد آیا در این کار برایش گناه بود؟

فَکَذَلِکَ : پس همچنین .

إِذَا وَضَعَهَا فِی الْحَلَالِ کَانَ لَهُ أَجْرٌ: آنگاه که (یکی از شما) شهوتش را در راه حلال (و شرعی) انجام داده و برآورده نموده است (در این کار) برایش اجر وثواب می باشد .

ترجمه حدیث :

(این روایت) نیزاز ابوذر رضی الله عنه روایت شده (ایشان فرمودند) همانا افرادی ازیاران پیامبرصلی الله علیه وآله وسلم به پیامبرصلی الله علیه وآله وسلم گفتند : ای رسول الله ، صاحبان مال و ثروت زیاد اجرها (و ثواب ها) را بردند، (زیرا آنان) نماز می خوانند همان گونه که ما (کم ثروتها وفقیرها) نماز می خوانیم ، و روزه می گیرند همانگونه که ما روزه می گیریم ، و از مالهای اضافیشان صدقه می دهند (وما مال اضافی از مخارج نداریم که صدقه بدهیم)، (رسول الله صلی الله علیه وآله وسلم) فرمودند : آیا (مگر) الله (متعال) برایتان چیزهایی را قرار نداده تا (با انجام آنها به نوعی) صدقه دهید (و اجر و ثواب صدقه دادن را به دست آورید) ؟ همانا هر سبحان الله گفتنی (از نظر اجرو ثواب همانند یک) صدقه است، هر الله اکبر گفتنی (از نظر اجرو ثواب همانند یک) صدقه است، و هر الحمد لله گفتنی (از نظر اجرو ثواب همانند یک) صدقه است، و هر لا اله الا الله گفتنی (از نظر اجرو ثواب همانند یک) صدقه است، (دیگران را) به کار نیک دستور دادند (از نظر اجرو ثواب همانند یک) صدقه است، و(دیگران را) ازهرکار خلاف شرع ممانعت نمودن(از نظر اجرو ثواب همانند یک) صدقه است، و(در استفاده درست و شرعی از) شرمگاه هریک از شما (مسلمانان)، (از نظر اجرو ثواب همانند یک) صدقه است، (صحابه موجود درآن وقت) گفتند : ای رسول الله ، آیا یکی از ما شهوتش را برآورده می کند برای اودراین کارهم اجر و ثواب دارد؟! (رسول الله صلی الله علیه وآله وسلم) فرمودند : شما برایم دیدگاهتان را بیان نموده (و به من خبر دهید) که آیا اگر (یکی از شما) شهوتش را در راه حرام (و غیر شرعی) انجام داده و برآورده می کرد آیا در این کار برایش گناه می بود؟ (صحابه تأیید نمودند که بله برایش گناه می بود) ، (رسول الله صلی الله علیه وآله وسلم فرمودند ) پس همچنین آنگاه که (یکی از شما) شهوتش را در راه حلال (و شرعی) انجام داده و برآورده نموده است (در این کار) برایش اجر وثواب می باشد .

مسائل حدیث :

ازاین حدیث مسائل و احکام زیر استنباط و برگرفته می شود :

۱ - یک ثروتمند اگر مسلمان و پرهیزگار باشد می تواند با دادن مال و ثروتش به راههای درست و شرعی درجات عالی بهشتی را به دست آورد .

۲ - برخی ازصحابه رضی الله عنهم از آنجایی که علاقه شدید به انجام اعمال نیک داشتند و فقیر بودند و توان مالی نداشتند که با دادن صدقات به درجات عالی بهشت برسند افسوس می خوردند، بهمین خاطربود که از رسول الله صلی الله علیه وآله وسلم همانند این نوع سوالهای که در این حدیث آمده می پرسیدند تا راههای به دست آوردن درجات عالی بهشت را فهمیده و برآنها بروند.

۳ - اسلام دینی است که هم ثروت مند و هم فقیر می تواند با انجام دستورات آن به درجات عالی بهشت برسد .

۴ - روزه رکنی از ارکان اسلام ویکی از بهترین اعمال اسلامی است که بر فقیر و ثروتمند بالغ عاقلی که توان گرفتن آن را دارد فرض است .

۵ - نماز رکنی ازمهم ترین ارکان اسلام است که ترک آن دراحادیث با کفر تعبیر شده است و این حکم بر هر پادشاه و گدا و فقیر و ثروتمند عاقل و بالغ فرض است .

۶ - تمام صحابه رضی الله عنهم اعم از ثروتمند و فقیر همه و همه نماز می خوانده و روزه می گرفتند و ما در میان آنان کسی را نداشتم که خدای ناخواسته تارک الصلاه بوده و یا اینکه در رمضان روزه نگیرد ولی متأسفانه این بیماری های روزه خوری و تارک الصلاتی ووو در قرون اخیر در میان مسلمانان رواج یافته است .

۷ - کلمه «صدقه» در قرآن و سنت به دو معنی بکار رفته است یک به معنی کمک های مالی به نیاز مندان و انفاق درراههای شرعی و دوم به معنای انجام هر کار نیک ، و در این حدیث به همین معنای دومی بکاربرده شده است . 

۸- هر سبحان الله گفتنی از نظر اجرو ثواب همانند یک صدقه است.

۹ - هر الله اکبر گفتنی از نظر اجرو ثواب همانند یک صدقه است.

۱۰- هر الحمد لله گفتنی از نظر اجرو ثواب همانند یک صدقه است.

۱۱- هر لا اله الا الله گفتنی از نظر اجرو ثواب همانند یک صدقه است .

۱۲- دیگران را به کار نیک دستور دادند از نظر اجرو ثواب همانند یک صدقه است.

۱۳- دیگران را ازهرکار خلاف شرع ممانعت نمودن از نظر اجرو ثواب همانند یک صدقه است .

۱۴- در استفاده درست و شرعی ازشرمگاه از نظر اجرو ثواب همانند یک صدقه است .

۱۵- صحابه رضی الله عنهم هرگاه نسبت به فهم حدیثی و یا مطلبی برای آنان شبهه ایجاد می شد از رسول الله صلی الله علیه وآله وسلم پرسیده و شبهه خودشان را بر طرف می کردند.

۱۶- جماع با همسر دارای اجر و ثواب است زیرا انسان را از ارتکاب عمل نامشروع زنا وسایر امور شهوانی باز می دارد .

۱۷- زنا و هر عمل نامشروع شهوانی حرام است .

۱۸- مثال زدن برای افهام وتفهیم مسائل یکی از روش های درست آموزشی است که رسول الله صلی الله علیه وآله وسلم از آن زیاد کار می گرفتند .

ناگفته نماند که علاوه از اعمال نیکی که در این حدیث آمده انجام هرکار نیکی از نظر اجر و ثواب همانند یک صدقه است و این مطلب در حدیث صحیح دیگری آمده است که رسول الله صلی الله علیه وآله وسلم فرمودند : هر کارنیکی (از نظر اجر و ثواب همانند) یک صدقه است .

تفاوت های الفاط روایت :

در الفاظ این روایت دراربعین با الفاظ این روایت در سایرکتب حدیثی تفاوت هایی وجود دارد که به مهم ترین آنها در ذیل اشاره خواهم نمود :

۱ - دراین روایت اربعین این گونه آمده است « أَنَّ نَاسًا مِنْ أَصْحَابِ النَّبِیِّ صَلَّى اللهُ عَلَیْهِ وَسَلَّمَ قَالُوا لِلنَّبِیِّ صَلَّى اللهُ عَلَیْهِ وَسَلَّمَ: یَا رَسُولَ اللهِ، ذَهَبَ أَهْلُ الدُّثُورِ بِالْأُجُورِ » ولی در روایت (21363) مسند احمد بن حنبل این گونه آمده است « عن أبی ذر، قال: قلت: یا رسول الله، ذهب الأغنیاء بالأجر » ودرروایت (21411) مسند احمد بن حنبل این گونه آمده است « عن أبی ذر، قال: قلت: یا رسول الله، سبقنا أصحاب الأموال، والدثور سبقا بینا » و در روایت (21469) مسند احمد بن حنبل این گونه آمده است « عن أبی ذر، قال: قیل للنبی صلى الله علیه وسلم: ذهب أهل الأموال بالأجر » و در روایت (11440) السنن الکبری بیهقی این گونه آمده است « عَنْ أَبِی ذَرٍّ رَضِیَ اللهُ عَنْهُ قَالَ: قُلْتُ: یَا رَسُولَ اللهِ، ذَهَبَ الْأَغْنِیَاءُ بِالْأَجْرِ » و روایت (21484) مسند احمد بن حنبل این گونه آمده است « قال أبو ذر: على کل نفس فی کل یوم طلعت فیه الشمس صدقة منه على نفسه. قلت: یا رسول الله، من أین أتصدق ولیس لنا أموال؟ » و در روایت (748) صحیح ابن خزیمه این گونه آمده است « عَنْ أَبِی ذَرٍّ قَالَ: یَا رَسُولَ اللَّهِ، ذَهَبَ أَهْلُ الْأَمْوَالِ الدُّثُورُ بِالْأُجُورِ » .

۲ - در این روایت اربعین این گونه آمده « یُصَلُّونَ کَمَا نُصَلِّی، وَیَصُومُونَ کَمَا نَصُومُ، وَیَتَصَدَّقُونَ بِفُضُولِ أَمْوَالِهِمْ، قَالَ: " أَوَلَیْسَ قَدْ جَعَلَ اللهُ لَکُمْ مَا تَصَّدَّقُونَ؟ » ولی در روایت (21363) مسند احمد بن حنبل این گونه آمده است « یصلون ویصومون ویحجون قال: «وأنتم تصلون وتصومون وتحجون» قلت: یتصدقون ولا نتصدق قال: " وأنت فیک صدقة » ودر روایت (21411) مسند احمد بن حنبل این گونه آمده است « یصلون ویصومون کما نصلی ونصوم، وعندهم أموال یتصدقون بها، ولیست عندنا أموال؟ فقال رسول الله صلى الله علیه وسلم: " ألا أخبرک بعمل إن أخذت به أدرکت من کان قبلک، وفت من یکون بعدک؟ إلا أحدا أخذ بمثل عملک » و در روایت (3377) صحیح ابن حبان این گونه آمده است « عَنْ أَبِی ذَرٍّ، أَنَّ رَسُولَ اللَّهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَیْهِ وَسَلَّمَ قَالَ: «لَیْسَ مِنْ نَفْسِ ابْنِ آدَمَ إِلَّا عَلَیْهَا صَدَقَةٌ فِی کُلِّ یَوْمٍ طَلَعَتْ فِیهِ الشَّمْسُ»، قِیلَ: یَا رَسُولَ اللَّهِ، وَمِنْ أَیْنَ لَنَا صَدَقَةٌ نَتَصَدَّقُ بِهَا؟، فَقَالَ: ...» و در روایت (748) صحیح ابن خزیمه این گونه آمده است « یَقُولُونَ کَمَا تَقُولُ وَیُنْفِقُونَ وَلَا نُنْفِقُ » و در روایت (11440) السنن الکبری بیهقی این گونه آمده است « فَقَالَ: " أَلَسْتُمْ تُصَلُّونَ وَتَصُومُونَ وَتُجَاهِدُونَ؟ " قَالَ: قُلْتُ: بَلَى، وَهُمْ یَفْعَلُونَ کَمَا نَفْعَلُ، یُصَلُّونَ وَیَصُومُونَ وَیُجَاهِدُونَ وَیَتَصَدَّقُونَ وَلَا نَتَصَدَّقُ، قَالَ: " إِنَّ فِیکَ صَدَقَةً کَثِیرَةً ».

۳ - در این روایت اربعین آمده است « وَفِی بُضْعِ أَحَدِکُمْ صَدَقَةٌ، قَالُوا: یَا رَسُولَ اللهِ، أَیَأتِی أَحَدُنَا شَهْوَتَهُ وَیَکُونُ لَهُ فِیهَا أَجْرٌ؟ قَالَ: «أَرَأَیْتُمْ لَوْ وَضَعَهَا فِی حَرَامٍ أَکَانَ عَلَیْهِ فِیهَا وِزْرٌ؟ فَکَذَلِکَ إِذَا وَضَعَهَا فِی الْحَلَالِ کَانَ لَهُ أَجْرٌ» ودر روایت (5243) سنن ابی داود این گونه آمده است « وَبُضْعَتُهُ أَهْلَهُ صَدَقَةٌ» قَالُوا: یَا رَسُولَ اللَّهِ یَأْتِی شَهْوَةً، وَتَکُونُ لَهُ صَدَقَةٌ؟ قَالَ: «أَرَأَیْتَ لَوْ وَضَعَهَا فِی غَیْرِ حَقِّهَا أَکَانَ یَأْثَمُ؟» و در روایت (21363) مسند احمد بن حنبل این گونه آمده است « ومباضعتک امرأتک صدقة " قال: قلت: یا رسول الله، نأتی شهوتنا ونؤجر؟ قال: «أرأیت لو جعلته فی حرام، أکنت تأثم؟» قال: قلت: نعم. قال: «فتحتسبون بالشر ولا تحتسبون بالخیر» و در روایت (21427) مسند احمد بن حنبل این گونه آمده است « عن النبی صلى الله علیه وسلم أنه ذکر أشیاء یؤجر فیها الرجل حتى ذکر لی غشیان أهله، فقالوا: یا رسول الله، أیؤجر فی شهوته یصیبها؟ قال: «أرأیت لو کان آثما، ألیس کان یکون علیه الوزر؟» فقالوا: نعم. قال: «فکذلک یؤجر»  و در روایت (4192) صحیح ابن حبان برخی دیگر کتب حدیثی این گونه آمده است « «لَکَ فِی جِمَاعِ زَوْجَتِکَ أَجْرٌ» فَقِیلَ: یَا رَسُولَ اللَّهِ وَفِی شَهْوَةٍ یَکُونُ مِنْ أَجْرٍ قَالَ: «نَعَمْ أَرَأَیْتُ لَوْ کَانَ لَکَ وَلَدٌ قَدْ أَدْرَکَ ثُمَّ مَاتَ أَکُنْتَ مُحْتَسِبَهُ؟ » قَالَ: نَعَمْ قَالَ: «أَنْتَ کُنْتَ خَلَقْتَهُ؟ » قَالَ: بَلِ اللَّهُ خَلَقَهُ قَالَ: «أَنْتَ کُنْتَ هَدَیْتَهُ؟ » قَالَ: بَلِ اللَّهُ هَدَاهُ قَالَ: «أَکُنْتَ تَرْزُقُهُ؟ » قَالَ: بَلِ اللَّهُ کَانَ رَزَقَهُ، قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَیْهِ وَسَلَّمَ:  «فَضَعْهُ فِی حَلَالِهِ وَجَنِّبْهُ حَرَامَهُ وَأَقْرِرْهُ فَإِنْ شَاءَ اللَّهُ أَحْیَاهُ وَإِنْ شَاءَ أَمَاتَهُ وَلَکَ أَجْرٌ» .

۴ - درپایان باید گفت که دراین روایت ابوذرغفاری رضی الله عنه الفاظ اضافه تری در برخی از کتب حدیثی آمده است که در الفاظ روایت اربعین نیامده است لذا بنده به مهم ترین آنها در ذیل اشاره می کنم :

( 1 ) یُصْبِحُ عَلَى کُلِّ سُلَامَى مِنْ أَحَدِکُمْ صَدَقَةٌ . (صحیح مسلم ،‌حدیث : 720) .

ترجمه : انسان صبح می نماید (و در حالی که) بر هر بند و مفصلی او دادن یک صدقه (در روز) ضروری است .

(2) وَیُجْزِئُ مِنْ ذَلِکَ رَکْعَتَانِ یَرْکَعُهُمَا مِنَ الضُّحَى . (صحیح مسلم، حدیث : 720) .

ترجمه : و کفایت می کند بجای آن (همه کارهای نیک ذکر شده در این حدیث و بجای صدقه دادن برای هر بند و مفصل) دو رکعت (نماز چاشتی) که (یک فرد) چاشتگاه می خواند.

(3) تَبَسُّمُکَ فِی وَجْهِ أَخِیکَ لَکَ صَدَقَةٌ . (سنن ترمذی ، حدیث : 1956) .

ترجمه : لبخند تو در چهره برادرت برایت (ثواب و اجر) یک صدقه است .

(۴) وَإِرْشَادُکَ الرَّجُلَ فِی أَرْضِ الضَّلَالِ لَکَ صَدَقَةٌ . (سنن ترمذی ، حدیث : 1956) .

ترجمه : و راهنمائی تو فردی را که در سرزمینی گم شده است برایت (از نظر اجر و ثواب همانند) یک صدقه است .

(5) وَبَصَرُکَ لِلرَّجُلِ الرَّدِیءِ البَصَرِ لَکَ صَدَقَةٌ . (سنن ترمذی ، حدیث : 1956) .

ترجمه : وچشم (و دید تو) برای فردی که چشم و دید کم نوری دارد (و یا کور است، اگر دستش گرفته و با او همکاری کنی) برایت (از نظر اجر و ثواب همانند) یک صدقه است .

(6) وَإِمَاطَتُکَ الحَجَرَ وَالشَّوْکَةَ وَالعَظْمَ عَنِ الطَّرِیقِ لَکَ صَدَقَةٌ . (سنن ترمذی ، حدیث : 1956) .

ترجمه : دورکردن تو سنگ و خوار و استخوان را از راه برایت (از نظر اجر و ثواب همانند) یک صدقه است .

(7) وَإِفْرَاغُکَ مِنْ دَلْوِکَ فِی دَلْوِ أَخِیکَ لَکَ صَدَقَةٌ . (سنن ترمذی ، حدیث : 1956) .

ترجمه : و ریختنت از دلوت دردلو برادرت برایت (از نظر اجر و ثواب همانند) یک صدقه است.

(8) تَسْلِیمُهُ عَلَى مَنْ لَقِیَ صَدَقَةٌ . (سنن اب داود ، حدیث : 1285).

ترجمه : سلام نمودن فرد برهر کسی که ملاقات نماید (از نظر اجرو ثواب همانند) یک صدقه است .

(9) فَلَهُ بِکُلِّ صَلَاةٍ صَدَقَةٌ . (سنن ابی داود ، حدیث : 1286).

 ترجمه : پس برای هرفرد بر هرنمازی (که می خواند از نظراجر و ثواب همانند) یک صدقه است .

(10) وَصِیَامٍ صَدَقَةٌ . (سنن ابی داود ، حدیث : 1286).

ترجمه : و روزه گرفتن (دارای اجر و ثوابی همانند) صدقه است.

(11) وَحَجٍّ صَدَقَةٌ . (سنن ابی داود ، حدیث : 1286).

ترجمه : و حج نمودن (دارای اجر و ثوابی همانند) صدقه است .

(12) وَهِدَایَتُکَ الطَّرِیقَ صَدَقَةٌ . (مسند احمد بن حنبل ، حدیث : 21363) .

ترجمه : وراهنمائی توراه را (به افراد، از نظراجر و ثواب برایت همانند) یک صدقه است .

(۱۳) وَعَوْنُکَ الضَّعِیفَ بِفَضْلِ قُوَّتِکَ صَدَقَةٌ . (مسند احمد بن حنبل ، حدیث : 21363) .

ترجمه : و کمک توبا قوت (و خوراک) اضافیت به ضعیف و فقیر(از نظر اجر و ثواب برایت همانند یک) صدقه است .

(14) وَبَیَانُکَ عَنِ الْأَرْثَمِ صَدَقَةٌ . (مسند احمد بن حنبل ، حدیث : 21363) .

ترجمه : بیان نمودن و توضیح دادن تو به جای کسی که توان واضح بیان نمودن و خوب حرف زدن را ندارد (برایت از نظر اجر و ثواب همانند) یک صدقه است .

(15) وَتَهْدِی الْأَعْمَى، وَتُسْمِعُ الْأَصَمَّ وَالْأَبْکَمَ حَتَّى یَفْقَهَ، وَتُدِلُّ الْمُسْتَدِلَّ عَلَى حَاجَةٍ لَهُ قَدْ عَلِمْتَ مَکَانَهَا، وَتَسْعَى بِشِدَّةِ سَاقَیْکَ إِلَى اللهْفَانِ الْمُسْتَغِیثِ، وَتَرْفَعُ بِشِدَّةِ ذِرَاعَیْکَ مَعَ الضَّعِیفِ، کُلُّ ذَلِکَ مِنْ أَبْوَابِ الصَّدَقَةِ مِنْکَ عَلَى نَفْسِکَ . (مسند احمد بن حنبل ، حدیث : 21484) .

ترجمه : و(اینکه) کوری را رهنمائی می کنی و (اینکه) به کر و گنگی (مطلبی رابا اشاره) می شنوانی تا آن را بفهمد، و(اینکه) کسی را که از تو برنیازی که تو جایش را می دانی راهنمائی می خواهد تو او را برآن راهنمائی می کنی، و(اینکه) با دوپایت بسوی فریاد کنند ه ای می دوی (وبه فریادش می رسی) و(اینکه) (آستینهای) دوبازویت را بالا زده و بهمراه ضعیف و ناتوانی (کمک می کنی) هریک از اینها دروازهای صدقات از تو بنفع خودت هستند.

(16) «أَوَلَا أُخْبِرُکَ بِعَمَلٍ إِذَا أَنْتَ عَمِلْتَهُ أَدْرَکْتَ مَنْ قَبْلَکَ وَفُتَّ مَنْ بَعْدَکَ إِلَّا مَنْ قَالَ مِثْلَ قَوْلِکَ، تَقُولُ فِی دُبُرِ کُلِّ صَلَاةٍ، تُسَبِّحُ ثَلَاثًا وَثَلَاثِینَ، وَتَحْمَدُ وَتُکَبِّرُ مِثْلَ ذَلِکَ، وَإِذَا أَوَیْتَ إِلَى فِرَاشِکَ» . (صحیح ابن خزیمه ، حدیث : 748) .

ترجمه : وآیا ترا نسبت به عملی خبر ندهم که چون توآن را انجام دهی، کسی که از تو جلو است به اورسیده و کسی که از تو عقب است، تو از اوپیش گرفته (واوبه تو نرسد) مگر کسی که همانند گفته تو بگوید : بعد از هرنماز(فرضی) ، سی وسه بار سبحان الله بگو و الحمد لله و اکبرالله (نیز) همانند آنها بگو، و چون به بستر(خوابت) رفتی (نیزاین اذکار را بگو) .

(۱۷) وَفِی فَضْلِ سَمْعِکَ عَلَى السَّیِّئِ السَّمْعِ تُعَبِّرُ عَنْهُ حَاجَتَهُ صَدَقَةٌ .(السنن الکبری بیهقی ، حدیث : 11440) .

ترجمه : و در خوب شنیدن تو و اینکه آن را برای کسی که قوه شنوائی خوبی ندارد بیان می کنی (از نظر اجر و ثواب همانند) یک صدقه است .

(18) إِنَّ أَبْوَابَ الْخَیْرِ لَکَثِیرَةٌ: التَّسْبِیحُ......(صحیح ابن حبان ، حدیث : 3377).

ترجمه : همانا دروازهای (کارهای) خیر(ونیکی) زیاد است (همانند) : سبحان الله گفتن و.......

(۱۹) «لَیْسَ مِنْ نَفْسِ ابْنِ آدَمَ إِلَّا عَلَیْهَا صَدَقَةٌ فِی کُلِّ یَوْمٍ طَلَعَتْ فِیهِ الشَّمْسُ»(صحیح ابن حبان ، حدیث : 3377).

ترجمه : هیچ فردی از فرزندان آدم نیست مگر اینکه براو در هر روزی که خورشید درآن طلوع می کند (دادن) صدقه ضروی است .

سند حدیث :

امام نووی رحمه الله این حدیث را به صحیح مسلم نسبت داده اند ، لذا سند این حدیث در صحیح مسلم از این قرار است :

حَدَّثَنَا عَبْدُ اللهِ بْنُ مُحَمَّدِ بْنِ أَسْمَاءَ الضُّبَعِیُّ، حَدَّثَنَا مَهْدِیُّ بْنُ مَیْمُونٍ، حَدَّثَنَا وَاصِلٌ، مَوْلَى أَبِی عُیَیْنَةَ، عَنْ یَحْیَى بْنِ عُقَیْلٍ، عَنْ یَحْیَى بْنِ یَعْمَرَ، عَنْ أَبِی الْأَسْوَدِ الدِّیلِیِّ، عَنْ أَبِی ذَرٍّ......

منابع حدیث :

این روایت اربعین در بسیاری از کتب حدیثی روایت شده که بنده در ذیل به مهم ترین آنها اشاره خواهم نمود :

۱ - صحیح مسلم ،حدیث شماره (720) و(1006)

۲- سنن ترمذی ، حدیث شماره (1956).

۳- سنن ابی داود ، حدیث شماره (1285) و...

۴ - مسند امام احمد، حدیث شماره (21363).

ناگفته نماند که علاوه از کتب مذکور این حدیث در بسیاری از کتب دیگر حدیثی نیز روایت شده است .