ترجمه و تحقیق اربعین نووی

حدیث بیست و چهارم اربعین

متن حدیث :

عَنْ أَبِی ذَرٍّالغفاری رضی الله عنه ، عَنِ النَّبِیِّ صَلَّى اللهُ عَلَیْهِ وَسَلَّمَ، فِیمَا یرویه عَن ربه عزوجل أَنَّهُ قَالَ: «یَا عِبَادِی إِنِّی حَرَّمْتُ الظُّلْمَ عَلَى نَفْسِی، وَجَعَلْتُهُ بَیْنَکُمْ مُحَرَّمًا، فَلَا تَظَالَمُوا، یَا عِبَادِی کُلُّکُمْ ضَالٌّ إِلَّا مَنْ هَدَیْتُهُ، فَاسْتَهْدُونِی أَهْدِکُمْ، یَا عِبَادِی کُلُّکُمْ جَائِعٌ، إِلَّا مَنْ أَطْعَمْتُهُ، فَاسْتَطْعِمُونِی أُطْعِمْکُمْ، یَا عِبَادِی کُلُّکُمْ عَارٍ، إِلَّا مَنْ کَسَوْتُهُ، فَاسْتَکْسُونِی أَکْسُکُمْ، یَا عِبَادِی إِنَّکُمْ تُخْطِئُونَ بِاللَّیْلِ وَالنَّهَارِ، وَأَنَا أَغْفِرُ الذُّنُوبَ جَمِیعًا، فَاسْتَغْفِرُونِی أَغْفِرْ لَکُمْ، یَا عِبَادِی إِنَّکُمْ لَنْ تَبْلُغُوا ضَرِّی فَتَضُرُّونِی وَلَنْ تَبْلُغُوا نَفْعِی، فَتَنْفَعُونِی، یَا عِبَادِی لَوْ أَنَّ أَوَّلَکُمْ وَآخِرَکُمْ وَإِنْسَکُمْ وَجِنَّکُمْ کَانُوا عَلَى أَتْقَى قَلْبِ رَجُلٍ وَاحِدٍ مِنْکُمْ، مَا زَادَ ذَلِکَ فِی مُلْکِی شَیْئًا، یَا عِبَادِی لَوْ أَنَّ أَوَّلَکُمْ وَآخِرَکُمْ وَإِنْسَکُمْ وَجِنَّکُمْ کَانُوا عَلَى أَفْجَرِ قَلْبِ رَجُلٍ وَاحِدٍ مِنْکُمْ ، مَا نَقَصَ ذَلِکَ مِنْ مُلْکِی شَیْئًا، یَا عِبَادِی لَوْ أَنَّ أَوَّلَکُمْ وَآخِرَکُمْ وَإِنْسَکُمْ وَجِنَّکُمْ قَامُوا فِی صَعِیدٍ وَاحِدٍ فَسَأَلُونِی فَأَعْطَیْتُ کُلَّ وَاحِدٍ مَسْأَلَتَهُ، مَا نَقَصَ ذَلِکَ مِمَّا عِنْدِی إِلَّا کَمَا یَنْقُصُ الْمِخْیَطُ إِذَا أُدْخِلَ الْبَحْرَ، یَا عِبَادِی إِنَّمَا هِیَ أَعْمَالُکُمْ أُحْصِیهَا لَکُمْ، ثُمَّ أُوَفِّیکُمْ إِیَّاهَا، فَمَنْ وَجَدَ خَیْرًا، فَلْیَحْمَدِ اللهَ وَمَنْ وَجَدَ غَیْرَ ذَلِکَ، فَلَا یَلُومَنَّ إِلَّا نَفْسَهُ»

لغات حدیث :

یرویه عَن ربه عزوجل : از پروردگاربا عزت و بزرگوارش روایت می کند (به این نوع روایتها حدیث قدسی گویند) .

یَا عِبَادِی : ای بندگان من ، ای بردگان من .

 حَرَّمْتُ الظُّلْمَ : ظلم را حرام قرار داده ام، ظلم را حرام نموده ام .

 عَلَى نَفْسِی : برخودم ، برنفس خودم .

وَجَعَلْتُهُ بَیْنَکُمْ مُحَرَّمًا: و آن را در میانتان قرار دادم ، و ظلم را در میانتان حرام گرداندم .

فَلَا تَظَالَمُوا : پس به یکدیگر ظلم نکنید، به یکدیگر ظلم ننمایید .

کُلُّکُمْ ضَالٌّ :  همه شما گمراه هستید .

إِلَّا مَنْ هَدَیْتُهُ : مگر آنی که من هدایتش داده ام ، مگر کسی که من راه را به او نشان داده و او را راهنمائی نموده ام.

فَاسْتَهْدُونِی أَهْدِکُمْ : پس از من درخواست هدایت نمایید شمارا هدایت می نمایم ، پس ازمن راهنمائی بخواهید شما را راهنمائی می نمایم.

کُلُّکُمْ جَائِعٌ : همه شما گرسنه اید ، همه شما گرسنه گان هستید.

إِلَّا مَنْ أَطْعَمْتُهُ : مگر آنی که من به او خوراک داده ام ، مگرکسی که من به اوغذا داده ام .

فَاسْتَطْعِمُونِی أُطْعِمْکُمْ : پس از من درخواست خوراک نمائید من به شما خوراک می دهم ، پس از من درخواست غذا نمائید من به شما غذا می دهم .

کُلُّکُمْ عَارٍ: همه شما برهنه اید ، همه شما لخت هستید .

إِلَّا مَنْ کَسَوْتُهُ : مگر آنی که من او را پوشانده ام ، مگر کسی که من به اولباس پوشانده ام .

فَاسْتَکْسُونِی أَکْسُکُمْ : پس از من درخواست پوشش کنید شما را می پوشانم ، پس از من درخواست لباس کنید برایتان لباس می دهم .

إِنَّکُمْ تُخْطِئُونَ بِاللَّیْلِ وَالنَّهَارِ: همانا شما شب و روز خطا می کنید ، همانا شما شب و روز گناه مرتکب می شوید .

وَأَنَا أَغْفِرُ الذُّنُوبَ جَمِیعًا: و(فقط) من تمام گناهان را (اگر بخواهم) می آمرزم .

فَاسْتَغْفِرُونِی أَغْفِرْ لَکُمْ :  پس از من درخواست آمرزش نمایید من (گناهانتان را) برایتان می آمرزم .

إِنَّکُمْ لَنْ تَبْلُغُوا ضَرِّی فَتَضُرُّونِی : همانا شما (بندگان) هرگز به ضررم نمی رسید که بتوانید به من ضرری برسانید .

وَلَنْ تَبْلُغُوا نَفْعِی، فَتَنْفَعُونِی : وهرگز شما (بندگان) به نفعم نمی رسید که بتوانید به من نفعی برسانید .

لَوْ أَنَّ أَوَّلَکُمْ وَآخِرَکُمْ وَإِنْسَکُمْ وَجِنَّکُمْ : اگر اولتان و آخرتان و انس تان و جن تان .

کَانُوا عَلَى أَتْقَى قَلْبِ رَجُلٍ وَاحِدٍ مِنْکُمْ : (همکار) باشند بر پرهیزگار ترین دل مردی از شما.

مَا زَادَ ذَلِکَ فِی مُلْکِی شَیْئًا : این در مُلک من چیزی اضافه نکرده است ، این درپادشاهی من چیزی اضافه نمی کند .

کَانُوا عَلَى أَفْجَرِ قَلْبِ رَجُلٍ وَاحِدٍ مِنْکُمْ : (همکار) باشند بر بدکارترین دل مردی از شما،(همکار) باشند با خلاف کارترین دل مردی از شما .

مَا نَقَصَ ذَلِکَ مِنْ مُلْکِی شَیْئًا : این از مُلک و پادشاهی من چیزی را کم نکرده است، این از مُلک و پادشاهی من چیزی را کم نمی کند.

قَامُوا فِی صَعِیدٍ وَاحِدٍ : دریک زمین ایستادند، در یک زمین بایستند.

فَسَأَلُونِی : پس از من بپرسید، پس از من بخواهید.

فَأَعْطَیْتُ کُلَّ وَاحِدٍ مَسْأَلَتَهُ : پس به هریک درخواستش را دادم ، پس خواسته هریک را برآورده نمایم .

مَا نَقَصَ ذَلِکَ مِمَّا عِنْدِی : این ازآنچه در نزد من است (چیزی را) کم نمی کند.

إِلَّا کَمَا یَنْقُصُ الْمِخْیَطُ : همانند آنچه سوزن کم می کند.

إِذَا أُدْخِلَ الْبَحْرَ : آنگاه که داخل دریا شود، چون در دریا فروبرده شود .

إِنَّمَا هِیَ أَعْمَالُکُمْ : همانا این اعمالتان است، همانا این (نتیجه) کردارتان است .

أُحْصِیهَا لَکُمْ : برایتان می شمارم، برایتان حفظ می کنم .

ثُمَّ أُوَفِّیکُمْ إِیَّاهَا : سپس آنها را کامل برایتان می دهم، سپس (پاداش و یا سزای) آنها را کامل برایتان می دهم .

فَمَنْ وَجَدَ خَیْرًا : پس هرکس خیر و خوبی یافت .

فَلْیَحْمَدِ اللهَ  : پس باید که الله را ستایش نماید، پس باید که الله را ستایش نماید .

وَمَنْ وَجَدَ غَیْرَ ذَلِکَ : و هرکس غیرآن را یافت .

فَلَا یَلُومَنَّ إِلَّا نَفْسَهُ : پس هرگز ملامت نکند مگر خودش را، پس هرگز بجز خودش کس دیگری را ملامت نکند .

ترجمه حدیث :

ابوذرغفاری رضی الله عنه روایت نمودند که پیامبرصلی الله علیه وآله وسلم ازپروردگارباعزت و بزرگوارشان روایت نمودند که ایشان (چنین) فرمودند : ای بندگان من همانا من ظلم را برخودم حرام قرارداده ام و آن را در میان شما (نیز) حرام گردانده ام ، پس به یکدیگر ظلم نکنید، ای بندگان من همه شما گمراه هستید مگر آنی را که من هدایتش (و راهنمائیش) نموده ام ، ‌پس از من هدایت (وراهنمائی) بخواهید شما را هدایت (و راهنمائی) می کنم ، ای بندگان من همه شما گرسنه اید ، مگرآنی که من خوراکش داده ام، پس از من خوراک بخواهید من به شما خوراک می دهم ، ای بندگان من همه شما برهنه اید ، مگرآنی که من پوشانده ام ، پس از من درخواست (لباس و) پوشش نمائید شما را (لباس داده و) می پوشانم ، ای بندگان من همانا (همه) شما در شب و روز خطا (وگناه) می کنید ، و(این، فقط) من هستم که تمام گناهان را (برهرکس که بخواهم) می آمرزم، پس از من آمرزش بخواهید من (گناهان را) برایتان می آمرزم ، ای بندگان من همانا شما (بندگان) هرگز به ضررم نمی رسید که بتوانید به من ضرری برسانید، (و) هرگز شما (بندگان) به نفعم نمی رسید که بتوانید به من نفعی برسانید ، ای بندگان من اگراولتان وآخرتان و انس تان و جن تان (همه و همه ، برای همکاری) با پرهیزگارترین قلب یک مردی از شما باشید این (کارتان) به مُلک (وپادشاهی) من چیزی را اضافه نمی کند، ای بندگان من اگراولتان وآخرتان و انس تان و جن تان (همه و همه ، برای همکاری) با بدکارترین قلب یک مردی از شما باشید این (کارتان) از مُلک (وپادشاهی) من چیزی را کم نمی کند، ای بندگان من اگراولتان وآخرتان و انس تان و جن تان (همه و همه) برزمینی بایستند و سپس (هریک) ازمن (چیزی) بخواهد و سپس من درخواست هریک را برآورده نمایم ، این (برآورده نمودن حاجت های آنان) ازآنچه نزد من است (چیزی را) کم نمی کند، مگرهمان اندازه که سوزن زمانی که دردریا فروبرده می شود، ای بندگان من همانا این اعمال و کردارتان است که برایتان حفظ و شمارش می کنم ، وسپس (پاداش و سزای) آنها به شما می دهم ، پس هر کس خیر و خوبی دید ، باید که ستایش الله (متعال) را بجا آورد و هرکس غیرآن را دید بجز خودش هرگز کس دیگری را ملامت نکند .

مسائل حدیث :

ازاین حدیث مسائل و احکام زیربرگرفته و استنباط می شود

۱ - الله متعال ظلم را برخود حرام قرار داده است .

۲ - الله متعال هرگز ظلم نمی کند و او عادل مطلق است.

۳ - الله متعال ظلم را برما انسانها حرام قرار داده و برای ما عدل و انصاف را دستور داده و پسندیده است .

۴ - الله متعال به ما دستور داده تا به یکدیگر ظلم نکنیم .

۵ - ظالم با ظلمش مرتکب کار حرامی شده است .

۶- بندگان همه گمراه اند بجز آنانی که الله متعال آنان را هدایت داده و آنها را برابر با دستورات خود برده باشد .

۷- هدایت گر الله متعال است فقط از او باید درخواست هدایت نمود.

۸ - رزق و روزی به دست الله متعال است اوست که ما بندگان گرسنه را سیر می کند پس از بندگان رزق و روزی نخواه .

۹- پوشاک و لباس را فقط از الله متعال بخواه زیرا او پوشاننده و لباس دهنده به بندگان است .

۱۰ - تنها ذاتی که می تواند گناهان ما بندگان را بیامرزد فقط و فقط الله متعال است پس از او بخواه تا گناهان شب و روزت را معاف نماید .

۱۱ - هیچ کس نمی تواند به الله ضرری برساند و هرکس در این راستا تلاشی را انجام دهد در حقیقت او سعی لا حاصل نموده و به خودش ضرر رسانده است .

۱۲ - هیچ کس نمی تواند به الله متعال نفعی برساند و الله متعال نیازی به ما ندارد ، لذا هرکس کار نیک کند او به خودش نفع رسانده است .

۱۳- همکاری تمام انس و جن با یک فرد متدین در پادشاهی الله متعال چیزی را اضافه نمی کند فقط به خود آنان نفع می رساند .

۱۴- همکاری تمام انس و جن با یک فرد خلاف کارچیزی را از پادشاهی الله متعال کم نمی کند ، فقط خود آنها متضررمی گردند .

۱۵ -  اگر هریک از انسانها و جن ها از الله متعال چیزی بخواهد والله متعال تمام خواسته های آنها را برآورده نماید به اندازه سر سوزنی ازآنچه به نزد الله متعال کم نمی شود، زیرا او دارای نعمتهای بی نهایت است .

۱۶- انسان هرچه در دنیا و آخرت می بیند نتیجه کردار خودش هست .

۱۷- انسانها نیک کردار باید شکرالله متعال را بجا آورده و ستایش او را بیان نمایند ، زیرا او به آنها توفیق انجام کارهای نیک را عنایت نموده است .

۱۸ - انسانها بدکردار نباید بجز خودشان کس دیگری را ملامت کنند ، زیرا این خود آنها هستند که فریب شیطان و هوای نفس را خورده و دست به خلاف کاری زده اند .

۱۹ - همه کاره ما انسانها و سایر مخلوقات الله متعال است .

۲۰- مسأله ایمان به الله متعال و خداشناسی در اسلام از هرمسأله ای مهم تراست .

۲۱ - ما همه بردگان و بندگان الله متعال هستیم ، و برده نباید از دستورات مالک خودش سرپیچی نماید وسریچی برده از دستورات مالک دلیل نمک نشناسی آن برده است .

۲۲- کلمه (نفس) را برای الله متعال بکار بردن درست است زیرا در این حدیث قدسی، خود الله متعال فرمودند « یَا عِبَادِی إِنِّی حَرَّمْتُ الظُّلْمَ عَلَى نَفْسِی ».

تفاوت های الفاظ روایت :

درالفاظ این روایت اربعین با الفاظی که برای این روایت در سایرکتب حدیثی آمده تفاوت هایی وجود دارد که بنده در ذیل به مهم ترین آنها اشاره خواهم نمود :

۱ - در این روایت اربعین آمده است « عَنِ النَّبِیِّ صَلَّى اللهُ عَلَیْهِ وَسَلَّمَ، فِیمَا یرویه عَن ربه عزوجل أَنَّهُ قَالَ » ولی در روایت (2577) صحیح مسلم این گونه آمده است « عَنِ النَّبِیِّ صَلَّى اللهُ عَلَیْهِ وَسَلَّمَ، فِیمَا رَوَى عَنِ اللهِ تَبَارَکَ وَتَعَالَى أَنَّهُ قَالَ» و در روایت ضعیف شماره (2495) سنن ترمذی این گونه آمده است « قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَیْهِ وَسَلَّمَ: " یَقُولُ اللَّهُ تَعَالَى» و در روایت ضعیف شماره (4257) سنن ابن ماجه این گونه آمده است « قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صَلَّى اللهُ عَلَیْهِ وَسَلَّمَ: " إِنَّ اللَّهَ تَبَارَکَ وَتَعَالَى، یَقُولُ» و در روایت (6686) شعب الایمان بیهقی این گونه روایت شده است « عَنْ رَسُولِ اللهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَیْهِ وَسَلَّمَ، عَنْ جِبْرَئِیلَ عَلَیْهِ السَّلَامُ، عَنِ اللهِ تَبَارَکَ وَتَعَالَى، أَنَّهُ قَالَ».

۲ - دراین روایت اربعین آمده است « یَا عِبَادِی إِنِّی حَرَّمْتُ الظُّلْمَ عَلَى نَفْسِی، وَجَعَلْتُهُ بَیْنَکُمْ مُحَرَّمًا، فَلَا تَظَالَمُوا » ولی در روایت (21420) مسند احمد بن حنبل آمده است « إنی حرمت على نفسی الظلم، وعلى عبادی، ألا فلا تظالموا» و در روایت (465) مسند ابی داود طیالسی این گونه آمده است « حَرَّمْتُ الظُّلْمَ عَلَى نَفْسِی وَحَرَّمْتُهُ عَلَى عِبَادِی فَلَا تَظَالَمُوا » .

۳ - در این روایت اربعین آمده است « یَا عِبَادِی کُلُّکُمْ ضَالٌّ إِلَّا مَنْ هَدَیْتُهُ، فَاسْتَهْدُونِی أَهْدِکُمْ » ولی در روایت ضعیف شماره (2495) سنن ترمذی وروایت ضعیف شماره (4257) سنن ابن ماجه و برخ دیگر از کتب حدیثی چنین آمده است « یَا عِبَادِی کُلُّکُمْ ضَالٌّ إِلَّا مَنْ هَدَیْتُ فَسَلُونِی الهُدَى أَهْدِکُمْ» و در روایت (6687) شعب الایمان بیهقی این گونه آمده است « یَا بَنَى آدَمَ کُلُّکُمْ ضَالٌّ إِلَّا مَنْ هَدَیْتُ، فَسَلُونِی الْهُدَى أَهْدِکُمْ».

۴ - در این روایت اربعین این گونه آمده است « یَا عِبَادِی کُلُّکُمْ جَائِعٌ، إِلَّا مَنْ أَطْعَمْتُهُ، فَاسْتَطْعِمُونِی أُطْعِمْکُمْ » ولی در روایت (6686) شعب الایمان بیهقی این گونه آمده است « یَا عِبَادِی کُلُّکُمْ جَائِعٌ إِلَّا مَنْ أَطْعَمْتُ، فَاسْتَطْعِمُونِی أُطْعِمْکُمْ» یعنی درآخر« أَطْعَمْتُ » همانند روایت اربعین ضمیرغائب (هـو) نیامده است .

۵ - دراین روایت اربعین آمده است « یَا عِبَادِی کُلُّکُمْ عَارٍ، إِلَّا مَنْ کَسَوْتُهُ، فَاسْتَکْسُونِی أَکْسُکُمْ » ولی در روایت (6686) شعب الایمان بیهقی این گونه آمده است « یَا عِبَادِی کُلُّکُمْ عَارٍ إِلَّا مَنْ کَسَوْتُ، فَاسْتَکْسُونِی أَکْسُکُمْ » یعنی درآخر« کَسَوْتُ » همانند روایت اربعین ضمیرغائب (هـو) نیامده است .

۶ - در این روایت اربعین آمده است « یَا عِبَادِی إِنَّکُمْ تُخْطِئُونَ بِاللَّیْلِ وَالنَّهَارِ، وَأَنَا أَغْفِرُ الذُّنُوبَ جَمِیعًا، فَاسْتَغْفِرُونِی أَغْفِرْ لَکُمْ » ولی در روایت ضعیف شماره (2495) سنن ترمذی این گونه آمده است « وَکُلُّکُمْ مُذْنِبٌ إِلَّا مَنْ عَافَیْتُ، فَمَنْ عَلِمَ مِنْکُمْ أَنِّی ذُو قُدْرَةٍ عَلَى المَغْفِرَةِ فَاسْتَغْفَرَنِی غَفَرْتُ لَهُ وَلَا أُبَالِی » و در روایت ضعیف شماره (4257) سنن ابن ماجه این گونه آمده است « یَا عِبَادِی کُلُّکُمْ مُذْنِبٌ، إِلَّا مَنْ عَافَیْتُ، فَسَلُونِی الْمَغْفِرَةَ فَأَغْفِرَ لَکُمْ، وَمَنْ عَلِمَ مِنْکُمْ أَنِّی ذُو قُدْرَةٍ عَلَى الْمَغْفِرَةِ، فَاسْتَغْفَرَنِی بِقُدْرَتِی غَفَرْتُ لَهُ » .

۷ - در این روایت اربعین آمده است « یَا عِبَادِی لَوْ أَنَّ أَوَّلَکُمْ وَآخِرَکُمْ وَإِنْسَکُمْ وَجِنَّکُمْ کَانُوا عَلَى أَتْقَى قَلْبِ رَجُلٍ وَاحِدٍ مِنْکُمْ، مَا زَادَ ذَلِکَ فِی مُلْکِی شَیْئًا » ولی در روایت ضعیف شماره (2495) سنن ترمذی و روایت ضعیف شماره (4257) سنن ابن ماجه و روایت ضعیف شماره (21367) مسند احمد بن حنبل این گونه آمده است « وَلَوْ أَنَّ أَوَّلَکُمْ وَآخِرَکُمْ وَحَیَّکُمْ وَمَیِّتَکُمْ وَرَطْبَکُمْ وَیَابِسَکُمْ اجْتَمَعُوا عَلَى أَتْقَى قَلْبِ عَبْدٍ مِنْ عِبَادِی مَا زَادَ ذَلِکَ فِی مُلْکِی جَنَاحَ بَعُوضَةٍ » .

۸ - در این روایت اربعین این گونه آمده است « یَا عِبَادِی لَوْ أَنَّ أَوَّلَکُمْ وَآخِرَکُمْ وَإِنْسَکُمْ وَجِنَّکُمْ کَانُوا عَلَى أَفْجَرِ قَلْبِ رَجُلٍ وَاحِدٍ مِنْکُمْ ، مَا نَقَصَ ذَلِکَ مِنْ مُلْکِی شَیْئًا » ولی در روایت ضعیف شماره (2495) سنن ترمذی این گونه آمده است « وَلَوْ أَنَّ أَوَّلَکُمْ وَآخِرَکُمْ وَحَیَّکُمْ وَمَیِّتَکُمْ وَرَطْبَکُمْ وَیَابِسَکُمْ اجْتَمَعُوا عَلَى أَشْقَى قَلْبِ عَبْدٍ مِنْ عِبَادِی مَا نَقَصَ ذَلِکَ مِنْ مُلْکِی جَنَاحَ بَعُوضَةٍ » و همانند این روایت ترمذی با اندک تفاوتی درروایت ضعیف شماره (4257) سنن ابن ماجه و روایت ضعیف شماره (21367) مسند احمد بن حنبل نیزآمده است .

۹ - در این روایت اربعین این گونه آمده است «یَا عِبَادِی لَوْ أَنَّ أَوَّلَکُمْ وَآخِرَکُمْ وَإِنْسَکُمْ وَجِنَّکُمْ قَامُوا فِی صَعِیدٍ وَاحِدٍ فَسَأَلُونِی فَأَعْطَیْتُ کُلَّ وَاحِدٍ مَسْأَلَتَهُ، مَا نَقَصَ ذَلِکَ مِمَّا عِنْدِی إِلَّا کَمَا یَنْقُصُ الْمِخْیَطُ إِذَا أُدْخِلَ الْبَحْرَ» ولی در روایت ضعیف شماره (2495) سنن ترمذی این گونه آمده است « وَلَوْ أَنَّ أَوَّلَکُمْ وَآخِرَکُمْ وَحَیَّکُمْ وَمَیِّتَکُمْ وَرَطْبَکُمْ وَیَابِسَکُمْ اجْتَمَعُوا فِی صَعِیدٍ وَاحِدٍ فَسَأَلَ کُلُّ إِنْسَانٍ مِنْکُمْ مَا بَلَغَتْ أُمْنِیَّتُهُ فَأَعْطَیْتُ کُلَّ سَائِلٍ مِنْکُمْ مَا سَأَلَ مَا نَقَصَ ذَلِکَ مِنْ مُلْکِی إِلَّا کَمَا لَوْ أَنَّ أَحَدَکُمْ مَرَّ بِالبَحْرِ فَغَمَسَ فِیهِ إِبْرَةً ثُمَّ رَفَعَهَا إِلَیْهِ، ذَلِکَ بِأَنِّی جَوَادٌ وَاجِدٌ مَاجِدٌ أَفْعَلُ مَا أُرِیدُ عَطَائِی کَلَامٌ وَعَذَابِی کَلَامٌ إِنَّمَا أَمْرِی لِشَیْءٍ إِذَا أَرَدْتُهُ أَنْ أَقُولَ لَهُ: کُنْ، فَیَکُونُ » و همانند این روایت ترمذی با اندک تفاوتی درروایت ضعیف شماره (4257) سنن ابن ماجه و روایت ضعیف شماره (21367) مسند احمد بن حنبل نیزآمده است و در روایت صحیح شماره (11503) السنن الکبری امام بیهقی این گونه آمده است « یَا عِبَادِی لَوْ أَنَّ أَوَّلَکُمْ وَآخِرَکُمْ وَإِنْسَکُمْ وَجِنَّکُمُ اجْتَمَعُوا فِی صَعِیدٍ وَاحِدٍ فَسَأَلُونِی، ثُمَّ أَعْطَیْتُ کُلَّ إِنْسَانٍ مِنْهُمْ مَا سَأَلَ، لَمْ یَنْقُصْ ذَلِکَ مِنْ مُلْکِی شَیْئًا، إِلَّا کَمَا یَنْقُصُ الْبَحْرُ یُغْمَسُ فِیهِ الْمِخْیَطُ غَمْسَةً وَاحِدَةً».

۱۰- درروایت ضعیف شماره (2495) سنن ترمذی وروایت ضعیف شماره (21367) مسند احمد بن حنبل این الفاظ اضافه تر آمده است که در این روایت اربعین نووی نیامده است « وَکُلُّکُمْ فَقِیرٌ إِلَّا مَنْ أَغْنَیْتُ فَسَلُونِی أَرْزُقْکُمْ» .

سند حدیث :

امام نووی رحمه الله این حدیث را به صحیح مسلم نسبت داده اند واین حدیث در صحیح مسلم دارای چند سند می باشد که در ذیل ذکر می شوند :

1 - حَدَّثَنَا عَبْدُ اللهِ بْنُ عَبْدِ الرَّحْمَنِ بْنِ بَهْرَامَ الدَّارِمِیُّ، حَدَّثَنَا مَرْوَانُ یَعْنِی ابْنَ مُحَمَّدٍ الدِّمَشْقِیَّ، حَدَّثَنَا سَعِیدُ بْنُ عَبْدِ الْعَزِیزِ، عَنْ رَبِیعَةَ بْنِ یَزِیدَ، عَنْ أَبِی إِدْرِیسَ الْخَوْلَانِیِّ، عَنْ أَبِی ذَرٍّ، عَنِ النَّبِیِّ صَلَّى اللهُ عَلَیْهِ وَسَلَّمَ، فِیمَا رَوَى عَنِ اللهِ تَبَارَکَ وَتَعَالَى......

2 - حَدَّثَنِیهِ أَبُو بَکْرِ بْنُ إِسْحَاقَ، حَدَّثَنَا أَبُو مُسْهِرٍ، حَدَّثَنَا سَعِیدُ بْنُ عَبْدِ الْعَزِیزِ، بِهَذَا الْإِسْنَادِ، غَیْرَ أَنَّ مَرْوَانَ أَتَمُّهُمَا حَدِیثًا....

3 - قَالَ أَبُو إِسْحَاقَ: حَدَّثَنَا بِهَذَا الْحَدِیثِ الْحَسَنُ، وَالْحُسَیْنُ، ابْنَا بِشْرٍ، وَمُحَمَّدُ بْنُ یَحْیَى، قَالُوا: حَدَّثَنَا أَبُو مُسْهِرٍ، فَذَکَرُوا الْحَدِیثَ بِطُولِهِ.....

4 - حَدَّثَنَا إِسْحَاقُ بْنُ إِبْرَاهِیمَ، وَمُحَمَّدُ بْنُ الْمُثَنَّى، کِلَاهُمَا عَنْ عَبْدِ الصَّمَدِ بْنِ عَبْدِ الْوَارِثِ، حَدَّثَنَا هَمَّامٌ، حَدَّثَنَا قَتَادَةُ، عَنْ أَبِی قِلَابَةَ، عَنْ أَبِی أَسْمَاءَ، عَنْ أَبِی ذَرٍّ، قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَیْهِ وَسَلَّمَ: فِیمَا یَرْوِی عَنْ رَبِّهِ تَبَارَکَ وَتَعَالَى.....

منابع حدیث :

این حدیث اربعین در کتب متعدد حدیثی روایت شده که بنده به برخی از آنها در ذیل اشاره می کنم :

۱ - صحیح مسلم ، حدیث شماره (2577) .

۲ - سنن ترمذی ، حدیث شماره (2495) .

۳ - سنن ابن ماجه ، حدیث شماره (4257) .

۴ - مسند احمد بن حنبل ، حدیث شماره (21367) وو..

۵ - صحیح ابن حبان ، حدیث شماره (619) .

ناگفته نماند که علاوه از کتب مذکور در برخی دیگر از کتب حدیثی نیز این روایت آمده است .