ترجمه و تحقیق اربعین نووی

حدیث بیست و دوم اربعین نووی

متن حدیث :

عَنْ ابی عبد الله جَابِربن عبد الله الانصاری رضی الله عنهما، أَنَّ رَجُلًا سَأَلَ رَسُولَ اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَیْهِ وَسَلَّمَ، فَقَالَ: أَرَأَیْتَ إِذَا صَلَّیْتُ الْمَکْتُوبَاتِ، وَصُمْتُ رَمَضَانَ، وَأَحْلَلْتُ الْحَلَالَ، وَحَرَّمْتُ الْحَرَامَ، وَلَمْ أَزِدْ عَلَى ذَلِکَ شَیْئًا، أَأَدْخُلُ الْجَنَّةَ؟ قَالَ: «نَعَمْ».

لغات حدیث :

أَرَأَیْتَ : آیا دیدگاهت را برایم بیان می کنی ؟ دیدگاهت را برایم بیان کن ، توبه من خبرده ، تو مرا آگاه و خبردارنما .

إِذَا صَلَّیْتُ الْمَکْتُوبَاتِ : چون نمازهای که برمن نوشته ام را بخوانم ، چون نمازهای فرض را اداء نمایم ، آنگاه که نمازهای فرض را بخوانم .

وَصُمْتُ رَمَضَانَ : و(چون) رمضان را روزه بگیرم ، و (آنگاه که ماه) رمضان را روزه بگیرم .

وَأَحْلَلْتُ الْحَلَالَ : و (چون) حلال را حلال بدانم ، و (آنگاه که) معتقد به (چیزهای) حلال باشم ، و (چون) پابند به (چیزهای) حلال باشم.

وَحَرَّمْتُ الْحَرَامَ : و (چون) حرام را حرام بدانم ، و (آنگاه که) از حرام پرهیز نمایم .

وَلَمْ أَزِدْ عَلَى ذَلِکَ شَیْئًا : و چیزی برآن اضافه نکردم ، (علاوه از اموری که ذکر کردم) به چیزدیگر عمل نکردم .

أَأَدْخُلُ الْجَنَّةَ؟ : آیا به بهشت وارد می شوم ، آیا به بهشت داخل می گردم ،‌آیا به بهشت خواهم رفت .

 نَعَمْ : بله ، آری، ها .

ترجمه حدیث :

ابوعبد الله جابر بن عبدالله انصاری رضی الله عنه روایت نمودند که همانا مردی (از انصار به  نام نعمان بن قوقل رضی الله عنه) از رسول الله صلی الله علیه وآله وسلم سوال نموده گفت : (ای رسول الله) آیا شما دیدگاهتان را برایم بیان می نمایید (وبه من می گویید) که اگر من (همیشه) نمازهای (پنج گانه) فرض را خواندم ، و (هر سال ماه مبارک) رمضان را روزه گرفتم ، و حلال را حلال دانسته (و متعقد به حلال بودن آن بود) و حرام را حرام دانسته (و از آن پرهیزنمودم) ، آیا (در روز قیامت) به بهشت خواهم رفت ؟ (رسول الله صلی الله علیه وآله وسلم) فرمودند : بله (با انجام این کارها به بهشت خواهی رفت) .

مسائل حدیث :

از این حدیث مسائل زیربرگرفته و استنباط می شود :

۱ - پایبندی به نمازهای پنج گانه باعث رفتن به بهشت می گردد.

۲ - پایبندی به روزه یکی ازمهم ترین اسباب ورود به بهشت است.

۳- ترک نماز و روزه مانع رفتن فرد به بهشت می گردند .

۴ - حلال های شریعت را حلال دانستن و معتقد به حلال بودن آنها بودن یکی دیگر از اسباب ورود به بهشت است .

۵ - حرامها را حرام دانستن واز آنها پرهیز نمودن راه رفتن به بهشت را برای انسان هموار می کند .

۶ - حلالهای شرع را حرام دانستن گناه و مانع رفتن فرد به بهشت می گردد.

۷ - حرامهای شریعت را حلال دانستن گناه و حتی گاهی به کفر می کشاند وانسان را از رفتن به بهشت جلوگیری می کند .

۸ - تعیین حلال و حرام دراختیار شریعت است و ما باید برابر با دستور شرع در مقابل حلالها و حرامها تصمیم بگیریم .

۹ - پایبندی به اصول باعث رفتن به بهشت می شود گرچه فرد در جزئیات نقائص و کوتاهی هم داشته باشد .

تفاوت های الفاظ روایت :

در الفاظی که برای این روایت دراربعین نووی آمده با الفاظی که در دیگرکتب حدیثی آمده تفاوتهایی وجود دارد که بنده در ذیل به مهم ترین آنها اشاره خواهم نمود :

۱ - در این روایت اربعین آمده « أَنَّ رَجُلًا سَأَلَ رَسُولَ اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَیْهِ وَسَلَّمَ فَقَالَ :...» که این الفاظ یک روایت صحیح مسلم می باشد و اما در روایت شماره (15) که روایت دیگری از صحیح مسلم می باشد و همچنین در برخ دیگر از کتب حدیثی این گونه آمده است « أَتَى النَّبِیَّ صَلَّى اللهُ عَلَیْهِ وَسَلَّمَ النُّعْمَانُ بْنُ قَوْقَلٍ فَقَالَ: یَا رَسُولَ اللهِ » و در روایت تکراری همین روایت در صحیح مسلم این گونه آمده است « قَالَ النُّعْمَانُ بْنُ قَوْقَلٍ: یَا رَسُولَ اللهِ ». و در روایت شماره (137) کتاب الایمان ابن منده این گونه آمده است « أَتَى النَّبِیَّ صَلَّى اللهُ عَلَیْهِ وَسَلَّمَ رَجُلٌ مِنَ الْأَنْصَارِ یُقَالُ لَهُ النُّعْمَانُ بْنُ قَوْقَلٍ، فَقَالَ: یَا رَسُولَ اللَّهِ » .

۲ - در این روایت اربعین آمده « أَرَأَیْتَ إِذَا صَلَّیْتُ الْمَکْتُوبَاتِ » ولی در روایت شماره (۱۵) صحیح مسلم و برخ دیگر کتب حدیثی این گونه آمده است « أَرَأَیْتَ إِذَا صَلَّیْتُ الْمَکْتُوبَةَ » ودر تکرار همین حدیث در صحیح مسلم و برخ دیگری از کتب حدیثی این گونه آمده است« أَرَأَیْتَ إِذَا صَلَّیْتُ الصَّلَوَاتِ الْمَکْتُوبَاتِ » و در روایت شماره (137) کتاب الایمان ابن منده بجای « إِذَا » ، « إِنْ » و این قسمت ازحدیث این گونه آمده است « أَرَأَیْتَ إِنْ صَلَّیْتُ الصَّلَوَاتِ الْمَکْتُوبَاتِ ».

۳ - دراین روایت اربعین این گونه آمده است « أَأَدْخُلُ الْجَنَّةَ؟ » ولی در روایت شماره (14747) مسند امام احمد این گونه آمده است « أَفأَدْخُلُ الْجَنَّةَ؟ » یعنی در میان همزه استفهام و همزه فعل مضارع (ف) اضافه آمده است و در روایت شماره (۶) مستخرج ابی عوانه و برخ دیگر از کتب حدیثی این گونه آمده است « أَدْخُلُ الْجَنَّةَ؟» یعنی بدون همزه استفهام آمده است ، ولی ناگفته نماند که گاهی حرف استفهام ازحذف می شود ولی از لحن کلام و نوع گفتار مشخص می گردد که جمله استفهامیه است در این روایت مستخرج ابی عوانه نیز این گونه است .

۴ - در این روایت اربعین آمده است « قَالَ: «نَعَمْ» ولی در روایت (14394) مسند امام احمد رحمه الله و برخ دیگر از کتب حدیثی این گونه آمده است « فَقَالَ لَهُ رَسُولُ اللَّهِ صَلَّى اللهُ عَلَیْهِ وَسَلَّمَ: «نَعَمْ» و در روایت (19705) السنن الکبری امام بیهقی رحمه الله این گونه آمده است « فَقَالَ النَّبِیُّ صَلَّى اللهُ عَلَیْهِ وَسَلَّمَ:  نَعَمْ ».

5 - در روایت (۱۵) صحیح مسلم و برخی دیگر از کتب حدیثی این الفاظ در آخر این حدیث اضافه آمده است که در این روایت اربعین ذکر نشده است « قَالَ: وَاللهِ لَا أَزِیدُ عَلَى ذَلِکَ شَیْئًا».

سند حدیث :

این حدیث را امام نووی به صحیح مسلم نسبت داده اند ، سند این حدیث در صحیح مسلم با سندهای زیرروایت شده است :

1 - حَدَّثَنَا أَبُو بَکْرِ بْنُ أَبِی شَیْبَةَ، وَأَبُو کُرَیْبٍ، وَاللَّفْظُ لِأَبِی کُرَیْبٍ، قَالَا: حَدَّثَنَا أَبُو مُعَاوِیَةَ، عَنِ الْأَعْمَشِ، عَنْ أَبِی سُفْیَانَ، عَنْ جَابِرٍ......

2 - وحَدَّثَنِی حَجَّاجُ بْنُ الشَّاعِرِ، وَالْقَاسِمُ بْنُ زَکَرِیَّاءَ، قَالَا: حَدَّثَنَا عُبَیْدُ اللهِ بْنُ مُوسَى، عَنْ شَیْبَانَ، عَنِ الْأَعْمَشِ، عَنْ أَبِی صَالِحٍ، وَأَبِی سُفْیَانَ، عَنْ جَابِرٍ،........

3 - وحَدَّثَنِی سَلَمَةُ بْنُ شَبِیبٍ، حَدَّثَنَا الْحَسَنُ بْنُ أَعْیَنَ، حَدَّثَنَا مَعْقِلٌ وَهُوَ ابْنُ عُبَیْدِ اللهِ، عَنْ أَبِی الزُّبَیْرِ، عَنْ جَابِرٍ،.......

آنچه در باره این سندهای صحیح مسلم می شود گفت این است که در این سندهای جناب « الْأَعْمَشِ » و جناب « أَبِی الزُّبَیْرِ » رحمهما الله وجود دارند گرچه هر دوی این بزرگوار از راویان ثقه اند ولی هر در نقل روایت تدلیس می کنند و تدلیس گر وقتی روایت را بصورت عنعنه بیاورد ضعیف محسوب می شود ولی در اینجا گرچه بصورت عنعنه روایت نمودند ولی همانگونه که در سندهای ذکر شده صحیح مسلم مشخص است که روایان متابعی برای آنها وجود دارند و همچنین در کتب حدیثی دیگر نیزمتابع دارند که در نتیجه حدیث صحیح می گردد.

منابع حدیث :

این حدیث اربعین در کتب متعدد حدیثی روایت شده که بنده در ذیل به برخی از آنها اشاره می کنم :

۱ - صحیح مسلم ، حدیث شماره (۱۵) .

۲ - مسند احمد بن حنبل ، حدیث شماره (14747) .

۳ - السنن الکبری بیهقی ، حدیث شماره (19705) .

۴ - مستخرج ابی عوانه ، حدیث شماره (۵) .

۵ - مسند ابی یعلی موصلی ، حدیث شماره (2295) .

علاوه از کتب حدیثی مذکور در برخ دیگر ازکتب نیز این حدیث روایت شده است .