ترجمه ، تحقیق و شرح اربعین نووی

حدیث دهم اربعین نووی

متن حدیث :

عَنْ أَبِی هُرَیْرَةَ، قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَیْهِ وَسَلَّمَ: " إِنَّ اللهَ طَیِّبٌ لَا یَقْبَلُ إِلَّا طَیِّبًا، وَإِنَّ اللهَ أَمَرَ الْمُؤْمِنِینَ بِمَا أَمَرَ بِهِ الْمُرْسَلِینَ، فَقَالَ تعالی : {یَا أَیُّهَا الرُّسُلُ کُلُوا مِنَ الطَّیِّبَاتِ وَاعْمَلُوا صَالِحًا} [المؤمنون: 51] وَقَالَ: {یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا کُلُوا مِنْ طَیِّبَاتِ مَا رَزَقْنَاکُمْ} [البقرة: 172] ثُمَّ ذَکَرَ الرَّجُلَ یُطِیلُ السَّفَرَ أَشْعَثَ أَغْبَرَ، یَمُدُّ یَدَیْهِ إِلَى السَّمَاءِ، یَا رَبِّ، یَا رَبِّ، وَمَطْعَمُهُ حَرَامٌ، وَمَشْرَبُهُ حَرَامٌ، وَمَلْبَسُهُ حَرَامٌ، وَغُذِیَ بِالْحَرَامِ، فَأَنَّى یُسْتَجَابُ له؟ "

لغات حدیث :

إِنَّ اللهَ طَیِّبٌ : همانا الله (متعال) پاک اند، قطعا الله (متعال) پا کیزه اند .

لَا یَقْبَلُ إِلَّا طَیِّبًا : الله (متعال) بجز پاک چیزی را نمی پذیرد، الله (متعال) بجز(گفتار ، کردارو اموال) پاکیزه را قبول نمی کند .

وَإِنَّ اللهَ أَمَرَ الْمُؤْمِنِینَ : همانا الله (متعال) به مسلمانان دستور داده است.

بِمَا أَمَرَ بِهِ الْمُرْسَلِینَ : به آنچه که به پیامبران (علیهم السلام) دستورداده است.

فَقَالَ تعالی : الله بالا و برترفرموده اند، الله متعال فرموده اند.

یَا أَیُّهَا الرُّسُلُ : ای پیامبران ، آهای فرستاده شدگان (الله متعال) .

کُلُوا مِنَ الطَّیِّبَاتِ : از پاکیزها بخورید، از چیزهای پاک (وحلال) بخورید .

وَاعْمَلُوا صَالِحًا : و کردار نیک انجام دهید، و اعمال شایسته انجام دهید.

وَقَالَ : وگفت ، و الله (متعال) فرموده اند .

یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا : ای کسانی که ایمان آورده اید، آهای کسانی که مسلمان شده اید.

کُلُوا مِنْ طَیِّبَاتِ مَا رَزَقْنَاکُمْ : از پاکیزه هایی که ما به شما روزی داده ایم بخورید.

ثُمَّ ذَکَرَ الرَّجُلَ : سپس مردی را بیان نمود، سپس (رسول الله صلی الله علیه وآله وسلم) مثال مردی را زدند.

یُطِیلُ السَّفَرَ: طولانی سفرمی کند، سفر طولانی می کند .

أَشْعَثَ أَغْبَرَ: ژولیده موه (و) غبار آلود است .

یَمُدُّ یَدَیْهِ إِلَى السَّمَاءِ دودستش را (برای دعا) بطرف آسمان دراز می کند، دستانش را بسوی آسمان بلند می کند .

یَا رَبِّ، یَا رَبِّ : (می گوید) ای پرودگارمن ، ای پرودگارمن .

وَمَطْعَمُهُ حَرَامٌ : وخوراکش حرام است .

وَمَشْرَبُهُ حَرَامٌ : و نوشیدنی هایش حرام است .

وَمَلْبَسُهُ حَرَامٌ : و پوشاکش حرام است ، لباسهایش از پول حرام گرفته و خریده شده است .

وَغُذِیَ بِالْحَرَامِ : وبا حرام تغذیه شده است .

فَأَنَّى یُسْتَجَابُ له؟ : پس کجا برایش (این دعا) قبول می شود، پس ازکجا دعای چنین فردی پذیرفته می شود .

ترجمه حدیث :

ابوهریره رضی الله عنه روایت نموده که رسول الله صلی الله علیه و آله وسلم فرمودند : همانا الله (متعال) پاک اند، (و) بجز(گفتار ، کردارو اموال) پاک چیزدیگری را نمی پذیرد،  وهمانا الله (متعال) به مسلمانان (همان) دستوری داده است، که به پیامبران (علیهم السلام) (نیز) آن را داده است، الله متعال فرموده اند: ای فرستاده شدگان (الله متعال) از چیزهای پاک (وحلال) بخورید و اعمال شایسته و نیک انجام دهید، و(در آیه دیگری از قرآن، الله متعال فرموده اند) : ای کسانی که ایمان آورده اید، از پاکیزه هایی که ما به شما روزی داده ایم بخورید. سپس (رسول الله صلی الله علیه وآله وسلم، مثال ) مردی را بیان نمودند: که طولانی سفرمی کند، (و درحالی که ) ژولیده موه (و) غبار آلود است ، دودستش را (برای دعا) بطرف آسمان دراز می کند، (ومی گوید) ای پرودگارمن (این مشکل مرا حل کن)، ای پرودگارمن (این کار را برایم انجام ده)، و(درحالی که) خوراکش حرام است و نوشیدنی هایش حرام است و لباسهایش از (مال) حرام است وبا حرام تغذیه شده است پس ازکجا دعای چنین فردی پذیرفته می شود .

مسائل حدیث:

این حدیث مسائل واحکام زیر برگرفته و استنباط می شود :

1 - یکی از نام های الله متعال « طَیِّبٌ » می باشد، « طَیِّبٌ » یعنی پاک و پاکیزه ، الله متعال از تمام عیوب و نقائص پاک اند .

2 - الله متعال فقط گفتار، کردار و اموال پاک را می پذیرند .

3 - الله متعال گفتار، کردار و اموال ناپاک را نمی پذیرند.

4 - صدقه باید از اموال پاک و حلال باشد تا مورد پذیرش الله متعال قرارگیرد .

5 - الله متعال صدقه از اموالی که از راه رشوه ، ربا ، دزدی و سایر راههای حرام بدست آمده را نمی پذیرند .

6 - امتیان و پیامبران علیهم السلام در عمل به احکام ادیان یکسان اند مگر اینکه دلیلی برای فرق درعمل کِرد بیاید .

7- پاکیزه و حلال خوری دستور الله متعال است .

8- کثیف خوری و حرام خوری مخالف با دستور الله متعال و حرام است .

9- حلال خوری و انجام اعمال شایسته از اوصاف انبیاء علیهم السلام بوده است .

10 - هرمسلمانی باید حلال خور و نیک کردار باشد.

11- برای افهام و تفهیم مثال زدن روشی است که در قرآن و سنّت ازآن زیاد کار گرفته شده است .

12- بیان مثال فهم مسأله را در اذهان نزدیک می کند .

13 - مثال مردی که در این حدیث بیان شده یک تمثیل برای افرادای است که بظاهر نیازمند اند و دست دعا برای الله متعال بلند می نمایند.

14- سفرطولانی ،ژولیده موئی و غبار آلودی که در این حدیث بیان شده در حقیقت می خواهد فقیری و نیاز ظاهری و فروتنی آن فرد را نمایان نماید.

18 - حرام خوری یکی ازموانع قبولی دعاها می باشد.

19- حلال خوری باعث قبولی دعا می گردد.

10 - یک مسلمان باید، خوراکش، نوشیدنی هایش، لباس هایش همه و همه از پول و مال حلال بدست آمده باشد.

20 - مطالب این حدیث تشویقی به حلال خوری و ترساندنی از حرام خوری می باشد.

21- حل مشکلات را فقط و فقط باید از الله متعال خواست وباید در دعا «یا ربّ ، یا ربّ» گفت.

22- بلند نمودن دستان به هنگام دعا مجاز و ثابت می باشد ، البته ناگفته نماند که کشیدن دستان برچهره بعد از پایان دعا ثبوت شرعی ندارد و یک نوع بدعت است .

تفاوتهای الفاظ روایت :

در الفاظ این حدیث اربعین با الفاظی که برای این حدیث در برخ دیگر از کتب حدیثی آمده تفاوت هایی وجود دارد که در ذیل به مهم ترین آنها اشاره خواهد شد :

1 - در ابتدای روایت شماره (1015) صحیح مسلم  و روایت شماره (8348) مسند احمد بن حنبل جمله «أَیُّهَا النَّاسُ» آمده است که در این روایت اربعین نیامده است همان گونه که در روایت شماره (2989) سنن ترمذی و روایت شماره (2759) سنن دارمی وروایت شماره (1118) شعب الایمان بیهقی در ابتدای این روایت «یَا أَیُّهَا النَّاسُ» آمده است.

2 - در این روایت اربعین این گونه آمده است «إِنَّ اللهَ طَیِّبٌ لَا یَقْبَلُ إِلَّا طَیِّبًا» ولی در روایت شماره (6394) السنن الکبری بیهقی و روایت شماره (2759) سنن دارمی و روایت شماره (199) مسند اسحاق بن راهویه این گونه آمده است « إِنَّ اللهَ طَیِّبٌ لَا یَقْبَلُ إِلَّا الطَّیِّبَ ».

3 - در این روایت اربعین این گونه آمده است «ثُمَّ ذَکَرَ الرَّجُلَ یُطِیلُ السَّفَرَ أَشْعَثَ أَغْبَرَ، یَمُدُّ یَدَیْهِ إِلَى السَّمَاءِ، یَا رَبِّ، یَا رَبِّ» ولی در روایت شماره (2989) سنن ترمذی این گونه آمده است « وَذَکَرَ الرَّجُلَ یُطِیلُ السَّفَرَ أَشْعَثَ أَغْبَرَ یَمُدُّ یَدَهُ إِلَى السَّمَاءِ یَا رَبِّ، یَا رَبِّ » و در روایت شماره (8348) مسند احمد بن حنبل این گونه آمده است « ثم ذکر الرجل یطیل السفر أشعث أغبر، ثم یمد یده إلى السماء: یا رب، یا رب ».

4 - دراین روایت اربعین« فَأَنَّى یُسْتَجَابُ لَهُ » ولی در روایت شماره (1015) صحیح مسلم و روایت شماره (2989) سنن ترمذی  و روایت شماره (8348) مسند احمد بن حنبل و روایت شماره (2759) سنن دارمی این گونه آمده است « فَأَنَّى یُسْتَجَابُ لِذَلِکَ؟ » ولی در روایت شماره (6394) السنن الکبری بیهقی و روایت شماره (199) مسند اسحاق بن راهویه همانند روایت اربعین « فَأَنَّى یُسْتَجَابُ لَهُ » آمده است.

منابع حدیث :

1 - صحیح مسلم ، حدیث شماره (1015) .

2- سنن ترمذی ، حدیث شماره (2989) .

3- مسند احمد بن حنبل ، حدیث شماره (8348) .

4- السنن الکبری، حدیث شماره (6394) .

5- سنن دارمی ، حدیث شماره (2759) .

6- مسند اسحاق بن راوهویه ، حدیث شماره (199) .

علاوه از کتب مذکور در برخ دیگر از کتب حدیثی نیز این حدیث روایت شده است .