ترجمه ، تحقیق و شرح اربعین نووی

حدیث نهم اربعین نووی

متن حدیث :

عَنْ أَبِی هُرَیْرَةَ عبدالرحمن بن صخر رضی الله عنه، قال سمعت رَسُولَ اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَیْهِ وَسَلَّمَ یَقُولُ: «مَا نَهَیْتُکُمْ عَنْهُ، فَاجْتَنِبُوهُ وَمَا أَمَرْتُکُمْ بِهِ فَافْعَلُوا مِنْهُ مَا اسْتَطَعْتُمْ، فَإِنَّمَا أَهْلَکَ الَّذِینَ مِنْ قَبْلِکُمْ کَثْرَةُ مَسَائِلِهِمْ، وَاخْتِلَافُهُمْ عَلَى أَنْبِیَائِهِمْ».

لغات حدیث :

مَا نَهَیْتُکُمْ عَنْهُ : آنچه شما را ازآن ممانعت نموده ام، آنچه شمارا ازآن نهی و جلوگیری نموده ام .

فَاجْتَنِبُوهُ : پس ازآن پرهیزکنید، پس ازآن کناره گیری و دوری نمائید.

وَمَا أَمَرْتُکُمْ بِهِ : و آنچه شما را بدان دستوردادم .

فَافْعَلُوا مِنْهُ : پس ازآن عمل کنید، پس به آن عمل کنید.

مَا اسْتَطَعْتُمْ : آنقدرکه می توانید، تا حدی که شما توان دارید.

فَإِنَّمَا أَهْلَکَ الَّذِینَ مِنْ قَبْلِکُمْ : همانا هلاک نموده کسانی را که پیش ازشما بودند، همانا به هلاکت انداخته امت های پیش از شما را .

کَثْرَةُ مَسَائِلِهِمْ : زیاد سوال نمودن آنان ، سوالهای زیاد آنان .

وَاخْتِلَافُهُمْ عَلَى أَنْبِیَائِهِمْ: و اختلافشان برپیامبرانشان ، و اختلاف نمودن با پیامبرانشان .

ترجمه حدیث :

ابوهریره عبدالرحمن بن صخررضی الله عنه فرمودند : من ازرسول الله صلی الله علیه و آله وسلم شنیده ام که می فرمایند: آنچه شما را ازآن ممانعت نموده ام پس ازآن پرهیز(و دوری) کنید، وبه هر آنچه شما را دستوردادم پس به حد توان به آن عمل کنید، همانا کسانی را که پیش ازشما بوده اند، زیاد سوال نمودن آنان و اختلافشان برپیامبرانشان هلاک نموده است .

مسائل حدیث :

ازاین حدیث مطالب و مسائل زیرفهمیده می شود:

1 - اطاعت از رسول الله صلی الله علیه وآله وسلم ضروری است.

2 - گفتار و سنّت های رسول الله صلی الله علیه و آله وسلم حجّت و دلیل اند .

3 - تمام گفتار رسول الله صلی الله علیه وآله وسلم بردو محور امر و نهی می چرخند.

4 - درترک منهایات شرعی بجزغلبه بر شیطان و هوای نفس دیگرتوان خاص نیاز ندارد.

5- درعمل به دستورات و اوامراجرائی شرعی علاوه برغلبه برشیطان و هوای نفس نیاز به توان و قدرت عمل دارد.

6 - در شریعت برای «عمل» ، «توان برعمل» لازمی است و هرکجا که توان نباشد یا حکم اسلامی کاملا برداشته می شود و یاد ترمیمی درآن ایجاد می شود ، بعنوان مثال فقیر توان پرداخت زکات ورفتن به حج را ندارد ، این دو رکن اسلام ازاو تا زمان بدست آوردن توان ساقط شده است واما کسی که بنا بربیماری توان ایستادن درنماز را ندارد اسلام ایستادن ترمیم نموده و اجازه نشسته نماز خواندن را به او داده است و یا اینکه اگرکسی بنا برعذری توان استفاده ازآب را به هنگام وضو و یا غسل ندارد، اسلام این حکمش را ترمیم نموده و به او اجازه تیمیم زدن را داده است، این است که می گویند دین اسلام آسان است و در سختی وجود ندارد .

7- سوالهای بی جا و یا سوالهایی شرعی که بعد ازگرفت پاسخ به آنها عمل نشود باعث هلاکت می گردد، و یکی از علتهای هلاکت امتهای پیشین نیز همین بوده است.

8 - اختلاف با پیامبران الهی علیهم السلام و عمل نکردن به دستورات آنان باعث هلاکت می گردد و یکی از عمده ترین علتهای هلاکت امتهای قبلی نیزهمین جریان بوده است.

تفاوت های راویت :

درالفاظ این روایت اربعین نووی با الفاظ سایر کتب حدیثی در این روایت تفاوت هایی وجود دارد که در ذیل بیان می شود :

1 - در ابتدای روایت شماره (7288) صحیح بخاری این جمله «دَعُونِی مَا تَرَکْتُکُمْ» آمده است ودر روایت شماره (2679) سنن ترمذی آمده است «اتْرُکُونِی مَا تَرَکْتُکُمْ» و در روایت شماره (2) سنن ابن ماجه و برخ دیگر از کتب حدیثی این گونه آمده است «ذَرُونِی مَا تَرَکْتُکُمْ».

2 - در روایت شماره (1337) صحیح مسلم این جمله آمده « عَنْ أَبِی هُرَیْرَةَ، قَالَ: خَطَبَنَا رَسُولُ اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَیْهِ وَسَلَّمَ، فَقَالَ: «أَیُّهَا النَّاسُ قَدْ فَرَضَ اللهُ عَلَیْکُمُ الْحَجَّ، فَحُجُّوا»، فَقَالَ رَجُلٌ: أَکُلَّ عَامٍ یَا رَسُولَ اللهِ؟ فَسَکَتَ حَتَّى قَالَهَا ثَلَاثًا، فَقَالَ رَسُولُ اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَیْهِ وَسَلَّمَ: " لَوْ قُلْتُ: نَعَمْ لَوَجَبَتْ، وَلَمَا اسْتَطَعْتُمْ "، ثُمَّ قَالَ: «ذَرُونِی مَا تَرَکْتُکُمْ» است ولی در این روایت اربعین نیست ودر ابتدای روایت شماره (2619) سنن نسائی این گونه آمده است «عَنْ أَبِی هُرَیْرَةَ، قَالَ: خَطَبَ رَسُولُ اللَّهِ صَلَّى اللهُ عَلَیْهِ وَسَلَّمَ النَّاسَ، فَقَالَ: «إِنَّ اللَّهَ عَزَّ وَجَلَّ، قَدْ فَرَضَ عَلَیْکُمُ الْحَجَّ» فَقَالَ رَجُلٌ: فِی کُلِّ عَامٍ؟ فَسَکَتَ عَنْهُ حَتَّى أَعَادَهُ ثَلَاثًا، فَقَالَ: «لَوْ قُلْتُ نَعَمْ، لَوَجَبَتْ، وَلَوْ وَجَبَتْ، مَا قُمْتُمْ بِهَا، ذَرُونِی مَا تَرَکْتُکُمْ» . ودر روایت شماره (3704) صحیح ابن حبان این گونه آمده است : «أَنَّ رَسُولَ اللَّهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَیْهِ وَسَلَّمَ خَطَبَ فَقَالَ «یَا أَیُّهَا النَّاسُ إِنَّ اللَّهَ قَدِ افْتَرَضَ عَلَیْکُمُ الْحَجَّ»، فَقَامَ رَجُلٌ، فَقَالَ: أَکُلُّ عَامٍ یَا رَسُولَ اللَّهِ؟، قَالَ: فَسَکَتَّ عَنْهُ حَتَّى أَعَادَهَا ثَلَاثَ مَرَّاتٍ، قَالَ: «لَوْ قُلْتُ: نَعَمْ، لَوَجَبَتْ، وَلَوْ وَجَبَتْ مَا قُمْتُمْ بِهَا، ذَرُونِی مَا تَرَکْتُکُمْ،» و شبیه روایت ابن حبان در روایت شماره (10607) مسند احمد بن حنبل آمده است .

3 - دراین روایت اربعین آمده است « مَا نَهَیْتُکُمْ عَنْهُ، فَاجْتَنِبُوهُ » ولی در روایت شماره (7288) صحیح بخاری و روایت شماره (2619) سنن نسائی این جمله این گونه آمده است « فَإِذَا نَهَیْتُکُمْ عَنْ شَیْءٍ فَاجْتَنِبُوهُ» و در روایت شماره (1337) صحیح مسلم این جمله این گونه آمده است « وَإِذَا نَهَیْتُکُمْ عَنْ شَیْءٍ فَدَعُوهُ» و در روایت شماره (1) سنن ابن ماجه این گونه آمده است « وَمَا نَهَیْتُکُمْ عَنْهُ فَانْتَهُوا» و در روایت شماره (2) سنن ابن ماجه این گونه آمده است « وَإِذَا نَهَیْتُکُمْ عَنْ شَیْءٍ فَانْتَهُوا» و در روایت شماره (9887) مسند احمد بن حنبل این گونه آمده است « وما نهیتکم عنه فدعوه أو ذروه».

4 - دراین روایت اربعین این گونه آمده است « وَمَا أَمَرْتُکُمْ بِهِ فَافْعَلُوا مِنْهُ مَا اسْتَطَعْتُمْ » ولی در روایت شماره (7288) صحیح بخاری این گونه آمده است « وَإِذَا أَمَرْتُکُمْ بِأَمْرٍ فَأْتُوا مِنْهُ مَا اسْتَطَعْتُمْ » و در روایت شماره (1337) صحیح مسلم این گونه آمده است « فَإِذَا أَمَرْتُکُمْ بِشَیْءٍ فَأْتُوا مِنْهُ مَا اسْتَطَعْتُمْ » و در روایت شماره (2619) سنن نسائی این گونه آمده است « فَإِذَا أَمَرْتُکُمْ بِالشَّیْءِ فَخُذُوا بِهِ مَا اسْتَطَعْتُمْ » و در روایت شماره (2679) سنن ترمذی این گونه آمده است « فَإِذَا حَدَّثْتُکُمْ، فَخُذُوا عَنِّی » و در روایت شماره (1) سنن ابن ماجه این گونه آمده است « مَا أَمَرْتُکُمْ بِهِ فَخُذُوهُ » و درروایت شماره (2) سنن ابن ماجه این گونه روایت شده است « فَإِذَا أَمَرْتُکُمْ بِشَیْءٍ فَخُذُوا مِنْهُ مَا اسْتَطَعْتُمْ ».

5 - در این روایت اربعین این چنین آمده است « فَإِنَّمَا أَهْلَکَ الَّذِینَ مِنْ قَبْلِکُمْ کَثْرَةُ مَسَائِلِهِمْ، وَاخْتِلَافُهُمْ عَلَى أَنْبِیَائِهِمْ»، ولی در روایت شماره (7288) صحیح بخاری این گونه آمده است « إِنَّمَا هَلَکَ مَنْ کَانَ قَبْلَکُمْ بِسُؤَالِهِمْ وَاخْتِلاَفِهِمْ عَلَى أَنْبِیَائِهِمْ » و در روایت شماره (1337) صحیح مسلم این گونه آمده است « فَإِنَّمَا هَلَکَ مَنْ کَانَ قَبْلَکُمْ بِکَثْرَةِ سُؤَالِهِمْ وَاخْتِلَافِهِمْ عَلَى أَنْبِیَائِهِمْ » و در روایت شماره (2619) سنن نسائی و روایت شماره (2679) سنن ترمذی و روایت شماره (2) سنن ابن ماجه این گونه آمده است « فَإِنَّمَا هَلَکَ مَنْ کَانَ قَبْلَکُمْ بِکَثْرَةِ سُؤَالِهِمْ، وَاخْتِلَافِهِمْ عَلَى أَنْبِیَائِهِمْ » و در روایت شماره (9887) مسند احمد بن حنبل این گونه آمده است « فإنما هلک أهل الکتاب قبلکم - أو من کان قبلکم - بکثرة اختلافهم على أنبیائهم، وکثرة سؤالهم ».

منابع حدیث :

این روایت اربعین دربسیاری از کتب حدیثی روایت شده که در ذیل به عمده ترین آنها اشاره خواهد شد :

1 - صحیح بخاری ، حدیث شماره (7288).

2 - صحیح مسلم ، حدیث شماره (1337).

3 - سنن نسائی ، حدیث شماره (2619).

4 - سنن ترمذی ، حدیث شماره (2679).

5 - سنن ابن ماجه ، حدیث شماره (1 و 2) .

علاوه ازکتب مذکور این روایت اربعین دربسیاری از دیگر کتب حدیثی نیز روایت شده است.