ترجمه ، تحقیق و شرح اربعین نووی

حدیث هفتم اربعین نووی

متن حدیث :

عَنْ ابی رقیة تَمِیم بن اوس الدَّارِیِّ رضی الله عنه أَنَّ النَّبِیَّ صَلَّى اللهُ عَلَیْهِ وَسَلَّمَ، قَالَ: «الدِّینُ النَّصِیحَةُ» قُلْنَا: لِمَنْ؟ قَالَ: «لِلَّهِ وَلِکِتَابِهِ وَلِرَسُولِهِ وَلِأَئِمَّةِ الْمُسْلِمِینَ وَعَامَّتِهِمْ».

لغات حدیث :

الدِّینُ : دین ، دین اسلام .

النَّصِیحَةُ : نصیحت ، اخلاص ، تصفیه و پاکی، مخلصانه خیرخواهی نمودن.

لِمَنْ؟ : برای چه کسی؟ برای چه کسانی ؟

لِلَّهِ : برای الله ، برای معبود به حق ، برای تنها ذاتی که لیاقت پرستش را دارد .

وَلِکِتَابِهِ : و برای کتابش (قرآن مجید) .

وَلِرَسُولِهِ : و برای پیامبرش (محمد صلی الله علیه وآله وسلم) .

 وَلِأَئِمَّةِ الْمُسْلِمِینَ : و برای رهبران و پیشوایان مسلمانان .

 وَعَامَّتِهِمْ : وبرای عوامشان ، و برای عموم مردم و ملت اهل اسلام.

ترجمه حدیث :

ابورقیه تمیم بن اوس داری رضی الله عنه روایت نمودند که پیامبرصلی الله علیه وآله وسلم فرمودند : دین نصیحت و خیرخواهی مخلصانه و پاک است ، ما (یاران رسول الله صلی الله علیه و آله وسلم) گفتیم : (این نصیحت وخیرخواهی مخلصانه) برای چه کسانی است ؟ (رسول الله صلی الله علیه وآله وسلم) فرمودند: (این نصیحت وخیرخواهی مخلصانه) برای الله (متعال) و برای کتابش (قرآن) وبرای پیامبرش (محمد صلی الله علیه و آله وسلم) و برای رهبران مسلمانان و برای عوام مسلمین و عموم مردم، می باشد .

مسائل حدیث :

از این حدیث مسائل واحکام زیرگرفته و استنباط می شود :

1 - نصیحت در لغت به معنای تصفیه و اخلاص می آید ولی دراصطلاح شریعت : نصیحت یعنی : مخلصانه و بدون غل وغش خیرکسی را خواستن ومصلحت او ترجیح دادن .

2 - دین مجموعه خیرخواهی هایی مخلصانه و بدون غِلّ و غِشّ می باشد . 

3- نصیحت و خیرخواهی نسبت به کسانی و یا چیزهایی که به آنها تعلق می گیرد متفاوت می باشد .

4 - به هنگام ندانستن ازعالم و یا استاد پرسیدن ضروری است .

5 - نصیحت و خیرخواهی درحق «الله متعال» یعنی : مخلصانه به وجود و یکتائی اوایمان آوردن و اورا عبادت نمودن وازدستورات او پیروی نمودن و از هرآنچه باز داشته و نهی نموده پرهیز نمودن .

6- نصیحت وخیرخواهی درحق «کتاب الله قرآن مجید» یعنی : حقوق پنجگانه قرآن را رعایت نمودن ، و حقوق پنجگانه قرآن ازقرارزیر می باشند :

( أ ) به قرآن ایمان آوردن .

( ب ) تلاوت وروخوانی قرآن را یاد گرفتن .

( ج ) ترجمه و تفسیرقرآن را دانستن .

( د ) به دستورات قرآن عمل نمودن .

(هـ ) قرآن و دستورات آن را به دیگران رساندن و مردم را به سوی آن دعوت دادن .

7 - نصیحت وخیرخواهی درحق «رسول الله صلی الله علیه وآله وسلم» یعنی : به رسالت وپیامبری ایشان ایمان آوردن وبه سنّت های ایشان عمل نمودن .

8 - نصیحت وخیرخواهی درحق (رهبران مسلمین) یعنی : در امور شرعی ازآنان اطاعت و پیروی نمودن و درامور حق با آنان همکاری نمودن ودرخلوت آنان را نصیحت نمودن .

9 - نصیحت وخیرخواهی درحق (عموم مسلمین) یعنی : به آنان دین آموختن وآنان را امر به معروف و نهی از منکر نمودن وآنان را به چیزهایی که درآنها خیر دنیا و آخرت آنان نهفته است ارشاد و راهنمائی نمودن .

10 - ناگفته نماند که جمله « الدِّینُ النَّصِیحَةُ» یک قانون کلی و بیان حقیقت درونی اسلام است و کلمات «لِلَّهِ وَلِکِتَابِهِ وَلِرَسُولِهِ وَلِأَئِمَّةِ الْمُسْلِمِینَ وَعَامَّتِهِمْ» بیانگرمواردی است که باید درحق آنها خیر خواهی صورت گیرد و مستحقین اصلی خیرخواهی مخلصانه اند.

تفاوت های حدیث :

1 - در این روایت اربعین این گونه آمده است « الدِّینُ النَّصِیحَةُ » ولی در روایت شماره مسند احمد بن حنبل این گونه بصورت تکراری آمده است «الدین النصیحة، الدین النصیحة» ثلاثا » و در روایت شماره (4574) صحیح ابن حبان این گونه آمده است « «الدِّینُ النَّصِیحَةُ»، ثَلَاثَ مَرَّاتٍ » .

2 - در این روایت اربعین این گونه آمده است « الدِّینُ النَّصِیحَةُ » ولی درروایت شماره (4575) صحیح ابن حبان این گونه آمده است «أَلَا إِنَّ الدِّینَ النَّصِیحَةُ، أَلَا إِنَّ الدِّینَ النَّصِیحَةُ، أَلَا إِنَّ الدِّینَ النَّصِیحَةُ» ودرروایت شماره (4944) سنن ابی داود و روایت شماره (16945) مسند احمد بن حنبل این گونه آمده است «إِنَّ الدِّینَ النَّصِیحَةُ إِنَّ الدِّینَ النَّصِیحَةُ إِنَّ الدِّینَ النَّصِیحَةُ».

 3 - در این روایت اربعین این گونه آمده است « الدِّینُ النَّصِیحَةُ » ولی درروایت شماره (4197) و (4198) سنن نسائی این گونه آمده است « إِنَّمَا الدِّینُ النَّصِیحَةُ » و در روایت شماره (16940) مسند احمد بن حنبل این گونه آمده است « إِنَّ الدِّین النَّصِیحَةُ ، إِنَّمَا الدِّینُ النَّصِیحَةُ » و در روایت شماره (16941) مسند احمد بن حنبل این گونه آمده است « إِنَّمَا الدِّینُ النَّصِیحَةُ ، إِنَّمَا الدِّین النَّصِیحَةُ » و در روایت شماره (16657) السنن الکبری بیهقی این گونه آمده است « إِنَّمَا الدِّینُ النَّصِیحَةُ ، إِنَّمَا الدِّینُ النَّصِیحَةُ ، إِنَّمَا الدِّین النَّصِیحَةُ ».

4- در این روایت اربعین آمده است « قُلْنَا: لِمَنْ؟ » ولی در روایت شماره (4197) و (4198) سنن نسائی و روایت شماره (4944) سنن ابی داود و برخی دیگر از کتب حدیثی این گونه آمده است « قَالُوا: لِمَنْ یَا رَسُولَ اللَّهِ؟» و در روایت شماره (16941) مسند احمد بن حنبل این گونه آمده است « قیل: لمن؟» و در روایت شماره (4884) شعب الایمان بیهقی این گونه آمده است « فَقِیلَ: لِمَنْ یَا رَسُولَ اللهِ؟».

5- در این روایت اربعین آمده است « قَالَ: «لِلَّهِ وَلِکِتَابِهِ وَلِرَسُولِهِ وَلِأَئِمَّةِ الْمُسْلِمِینَ وَعَامَّتِهِمْ» ولی در روایت شماره (4944) سنن ابی داود این گونه آمده است « قَالَ: «لِلَّهِ وَکِتَابِهِ وَرَسُولِهِ، وَأَئِمَّةِ الْمُؤْمِنِینَ، وَعَامَّتِهِمْ، أَوْ أَئِمَّةِ الْمُسْلِمِینَ، وَعَامَّتِهِمْ»» ودر روایت شماره (16945) مسند احمد بن حنبل و روایت شماره (16657) السنن الکبری بیهقی این گونه آمده است « قَالَ: لِلَّهِ وَلِکِتَابِهِ وَلِرَسُولِهِ وَلِأَئِمَّةِ الْمُؤْمِنِینَ وَعَامَّتِهِمْ» و درروایت شماره (4574) صحیح ابن حبان این گونه آمده است « قَالَ: لِلَّهِ، وَلِکِتَابِهِ، وَلِرَسُولِهِ، وَلِأَئِمَّةِ الْمُسْلِمِینَ، أَوْ لِلْمُؤْمِنِینَ، وَعَامَّتِهِمْ».

منابع حدیث :

این حدیث اربعین در بسیاری ازکتب حدیثی روایت شده که بنده در ذیل به مهم ترین آنها اشاره می کنم :

1 - صحیح مسلم ، حدیث شماره (55).

2- سنن نسائی ، حدیث شماره (4197) و(4198) .

3 - سنن ابی داود ، حدیث شماره (4944) .

4- مسند احمد بن حنبل ، حدیث شماره (16940) وو...

5- السنن الکبری بیهقی ، حدیث شماره (16657) .

علاوه از کتب مذکور در بسیاری دیگر از کتب حدیثی نیز این حدیث اربعین روایت شده است .