دلایل قائلین به اجماع (دلیل اول)

دلایل قائلین به اجماع

وقتی انسان بحث اجماعی را که در کتب اصول فقه نوشته شده ؛ بررسی می نماید در آنجا می بیند که قائلین به اجماع دلائلی را برای اثبات اجماع بیان می کنند ، وگرچه آنها فی الواقع دلیلی بر مسأله مورد بحث نیستند ولی چون آنها را برخی از قائلین به اجماع ذکر نموده اند، بنده در اینجا مناسب می دانم که مهم ترین آن دلائل را بیان کنم و بعد از هر دلیل آن را بررسی نمایم تا خوانندگان گرامی از دلائ لی که قائلین به اجماع بیان می نمایند و حقیقت آنها آگاه شوند .

1-  یکی از دلائلی که قائلین اجماع برای اثبات آن ذکر می کنند این آیه قرآن است: (وَکَذَلِکَ جَعَلْنَاکُمْ أُمَّةً وَسَطًا لِتَکُونُوا شُهَدَاءَ عَلَى النَّاسِ .....) (سوره بقره آیه : 143)

برخی ازعلماء اصول می گویند در این آیه آمده { لِتَکُونُوا شُهَدَاءَ عَلَى النَّاس} یعنی گواهان بر مردم و گواهی شامل (گواهی ) براعمال انسانها و(گواهی) بر احکام اعمال انسانها را نیز شامل می گردد و گواه سخنش مورد قبول است و پذیرفته می شود. لذا مجتهدین گواه بر احکام اعمال انسانها اند و اجماع آنها قبول و پذیرفته می شود .

آری این بود برداشت قائلین به اجماع از این آیه ولی آنچه این آیه برآن دلالت می کند و تفسیر آن در احادیث و کتب تفسیر آمده خلاف آن چیزی است که اصولی ها از این آیه برداشت نموده اند واین آیه در حقیقت هیچ ربطی به اجماع اصولی ها و مسأله مورد بحث ما ندارد برای بهتر واضح شدن این جریان ما اول آیه را با ترجمه ذکر نموده و سپس تفسیر آن را درروشنی احادیث نبوی صلی الله علیه و آله وسلم و آراء مفسرین بیان خواهم نمود تا حقیقت امر بر همگان واضح گردد.

(وَکَذَلِکَ جَعَلْنَاکُمْ أُمَّةً وَسَطًا لِتَکُونُوا شُهَدَاءَ عَلَى النَّاسِ وَیَکُونَ الرَّسُولُ عَلَیْکُمْ شَهِیدًا وَمَا جَعَلْنَا الْقِبْلَةَ الَّتِی کُنْتَ عَلَیْهَا إِلَّا لِنَعْلَمَ مَنْ یَتَّبِعُ الرَّسُولَ مِمَّنْ یَنْقَلِبُ عَلَى عَقِبَیْهِ وَإِنْ کَانَتْ لَکَبِیرَةً إِلَّا عَلَى الَّذِینَ هَدَى اللَّهُ وَمَا کَانَ اللَّهُ لِیُضِیعَ إِیمَانَکُمْ إِنَّ اللَّهَ بِالنَّاسِ لَرَءُوفٌ رَحِیمٌ) (سوره بقره آیه : 143)

ترجمه آیه : و همچنین ما شما را امت عادل (و میانه) قرار داده ایم تا گواهان بر مردم باشید و رسول الله گواهی بر شما باشد و ما قبله ای که تو بر آن بودی را قرار ندادیم مگر اینکه بدانیم که چه کسی از توی رسول پیروی می کند وچه کسی بر پشت دوپایش بر می گردد و این (چرخش و تحویل قبله) یک جریان بزرگ است مگر بر کسانی که الله آن را هدایت داده است و نبوده که الله ایمانتان را ضایع نماید همانا الله نسبت به مردم بسیار نرم و بی نهایت مهربان است .

امام بخاری رحمه الله ىر صحیح بخاری کتاب تفسیر القرآن باب {وَکَذَلِکَ جَعَلْنَاکُمْ أُمَّةً وَسَطًا لِتَکُونُوا شُهَدَاءَ عَلَى النَّاسِ وَیَکُونَ الرَّسُولُ عَلَیْکُمْ شَهِیدًا} [البقرة: 143] در تفسیر این آیه حدیث زیر را ذکر و روایت نموده است: عَنْ أَبِی سَعِیدٍ الخُدْرِیِّ، قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صَلَّى اللهُ عَلَیْهِ وَسَلَّمَ: " یُدْعَى نُوحٌ یَوْمَ القِیَامَةِ، فَیَقُولُ: لَبَّیْکَ وَسَعْدَیْکَ یَا رَبِّ، فَیَقُولُ: هَلْ بَلَّغْتَ؟ فَیَقُولُ: نَعَمْ، فَیُقَالُ لِأُمَّتِهِ: هَلْ بَلَّغَکُمْ؟ فَیَقُولُونَ: مَا أَتَانَا مِنْ نَذِیرٍ، فَیَقُولُ: مَنْ یَشْهَدُ لَکَ؟ فَیَقُولُ: مُحَمَّدٌ وَأُمَّتُهُ، فَتَشْهَدُونَ أَنَّهُ قَدْ بَلَّغَ: {وَیَکُونَ الرَّسُولُ عَلَیْکُمْ شَهِیدًا} [البقرة: 143] فَذَلِکَ قَوْلُهُ جَلَّ ذِکْرُهُ: {وَکَذَلِکَ جَعَلْنَاکُمْ أُمَّةً وَسَطًا لِتَکُونُوا شُهَدَاءَ عَلَى النَّاسِ وَیَکُونَ الرَّسُولُ عَلَیْکُمْ شَهِیدًا} [البقرة: 143] " وَالوَسَطُ: العَدْلُ .

ترجمه : ابوسعید خدری رضی الله عنه روایت نمودند که رسول الله صلی الله علیه و آله وسلم فرمودند: روز قیامت نوح (علیه السلام) خواسته و صدا زده می شود و ایشان می گویند: به خدمت آمده و این را برای خود نیک بختی می دانم ای پروردگارمن. (الله) می گوید: آیا (پیامهای الله را به ملت خویش) رسانده ای؟ (نوح علیه السلام) می گوید: بله . به امت نوح گفته می شود آیا (نوح؛ پیام های الهی) را به شما رسانده است؟ (آنها) می گویند: هیچ بیم دهنده ای بنزد ما نیامده است، (الله، خطاب به نوح) می گوید: آیا کسی به نفع تو گواهی می دهد؟ (نوح علیه السلام) می گوید: محمد و امتش (برایم گواهی می دهند) (آن وقت) شما گواهی می دهید که نوح پیام های الهی را به آنان رسانده است و رسول الله (یعنی محمد صلی الله علیه و آله وسلم) بر شما گواهی می دهد، این است همان (تفسیر) این گفته الله عزوجل {وَکَذَلِکَ جَعَلْنَاکُمْ أُمَّةً وَسَطًا لِتَکُونُوا شُهَدَاءَ عَلَى النَّاسِ وَیَکُونَ الرَّسُولُ عَلَیْکُمْ شَهِیدًا} [البقرة: 143] وَالوَسَطُ: یعنی عدل (و امت وسط یعنی امت عادل و بدون افراط و تفریط).

آیا بعد این تفسیر واضح و صریحی که از رسول الله صلی الله علیه و آله وسلم آمده باز هم باید گفت که این آیه برای اجماع مجتهدین دلالت دارد، اصلا جریان (لِتَکُونُوا شُهَدَاءَ عَلَى النَّاسِ) در آخرت اتفاق می افتد و در دنیا متحقق نمی گردد و هیچ ربطی به اجماع و اتفاق مجتهدین ندارد. مفسرین بزرگوار همانند ابن کثیر، بغوی و طبری رحمهم الله و عموم مفسرین در تفسیر این آیه همین حدیث و همین تفسیر را بیان نمودند.