روش مسح سر و گوشهای در روایات سنن ترمذی

بَاب مَا جَاءَ فِی مَسْحِ الرَّأْسِ أَنَّهُ یَبْدَأُ بِمُقَدَّمِ الرَّأْسِ إِلَى مُؤَخَّرِهِ

بحث: آنچه در باره مسح سر آمده که (فرد) ازجلوی سر شروع (به مسح )نموده و به قسمت عقب سر می رود. 

30 - (صحیح)حَدَّثَنَا إِسْحَقُ بْنُ مُوسَى الْأَنْصَارِیُّ حَدَّثَنَا مَعْنُ بْنُ عِیسَى الْقَزَّازُ حَدَّثَنَا مَالِکُ بْنُ أَنَسٍ عَنْ عَمْرِو بْنِ یَحْیَى عَنْ أَبِیهِ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ زَیْدٍ أَنَّ رَسُولَ اللَّهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَیْهِ وَسَلَّمَ مَسَحَ رَأْسَهُ بِیَدَیْهِ فَأَقْبَلَ بِهِمَا وَأَدْبَرَ بَدَأَ بِمُقَدَّمِ رَأْسِهِ ثُمَّ ذَهَبَ بِهِمَا إِلَى قَفَاهُ ثُمَّ رَدَّهُمَا حَتَّى رَجَعَ إِلَى الْمَکَانِ الَّذِی بَدَأَ مِنْهُ ثُمَّ غَسَلَ رِجْلَیْهِ.

عبدالله بن زید رضی الله عنه می فرماید: همانا رسول الله صلی الله علیه و آله وسلم با دو دستشان سرشان را بدین ترتیب مسح نمودند که هر دو را بر جلوی سر گذاشته مسح کنان به سمت عقب برده تا به اول گردن رسانده و سپس از آنجا بر گردانده و به همانجای رساندند که از آنجا شروع به مسح نموده بودند وسپس دو پایشان را شستند.

ابوعیسی فرموده: و در این باره ازمعاویه، مقدام بن معدی کرب و عایشه رضی الله عنهم نیز روایت آمده است.

ابوعیسی فرموده: حدیث عبدالله بن زید صحیح ترین و حسن ترین حدیثی است که در موضوع روایت شده است ومذهب شافعی ،احمد واسحاق نیز همین است.

بَاب مَا جَاءَ أَنَّهُ یَبْدَأُ بِمُؤَخَّرِ الرَّأْسِ

بحث: آنچه آمده که فرد می تواند از عقب سر شروع به مسح سرنماید

31 - (حسن)حَدَّثَنَا قُتَیْبَةُ بْنُ سَعِیدٍ حَدَّثَنَا بِشْرُ بْنُ الْمُفَضَّلِ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عَقِیلٍ عَنْ الرُّبَیِّعِ بِنْتِ مُعَوِّذِ ابْنِ عَفْرَاءَ أَنَّ النَّبِیَّ صَلَّى اللَّهُ عَلَیْهِ وَسَلَّمَ مَسَحَ بِرَأْسِهِ مَرَّتَیْنِ بَدَأَ بِمُؤَخَّرِ رَأْسِهِ ثُمَّ بِمُقَدَّمِهِ وَبِأُذُنَیْهِ کِلْتَیْهِمَا ظُهُورِهِمَا وَبُطُونِهِمَا

ربیع بنت معوذ ابن عفراءرضی الله عنها فرمودند: همانا رسول الله صلی الله علیه و آله وسلم سرشان را دوباربدین ترتیب مسح نمودند که از عقب سر شروع نموده وسپس جلوی سررا مسح نمودند و بیرون و داخل هر دو گوششان را مسح نمودند.

ابوعیسی فرموده: این حدیث حسن است و حدیث عبدالله بن زید از این صحیح تر و از نظر سند بهتر است .

وبرخی از اهل کوفه نظریه ی آنان برابر همین حدیث است که من جمله آنها وکیع بن جراح می باشد.

بَاب مَا جَاءَ أَنَّ مَسْحَ الرَّأْسِ مَرَّةً

بحث: آنچه آمده که مسح یکبار است

32 - (سندش حسن است)حَدَّثَنَا قُتَیْبَةُ حَدَّثَنَا بَکْرُ بْنُ مُضَرَ عَنْ ابْنِ عَجْلَانَ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عَقِیلٍ عَنْ الرُّبَیِّعِ بِنْتِ مُعَوِّذِ ابْنِ عَفْرَاءَأَنَّهَا رَأَتْ النَّبِیَّ صَلَّى اللَّهُ عَلَیْهِ وَسَلَّمَ یَتَوَضَّأُ قَالَتْ مَسَحَ رَأْسَهُ وَمَسَحَ مَا أَقْبَلَ مِنْهُ وَمَا أَدْبَرَ وَصُدْغَیْهِ وَأُذُنَیْهِ مَرَّةً وَاحِدَةً.

ربیع بنت معوذ ابن عفراءرضی الله عنها فرمودند: من پیامبر صلی الله علیه و آله وسلم دیدم که وضو می گیرند وجلو وعقب سرشان ، دو جانب پیشانیشان و دو گوششان را یکبارمسح نمودند.

ابوعیسی فرموده: و در موضوع از علی و پدر بزرگ طلحه بن مصرّف بن عمرو رضی الله عنهما نیز روایت آمده است.

ابوعیسی فرموده : حدیث ربیّع حدیثی حسن صحیح است،وبا سندهای متعددی از پیامبر صلی الله علیه و آله وسلم روایت شده است که ایشان یکبار سرشان را مسح می نمودند.

و اکثر اهل علم از اصحاب پیامبر صلی الله علیه و آله وسلم و علمای بعد از آنها نیز بر همین نظریه اند واین مذهب جعفربن محمد، سفیان ثوری،ابن مبارک، شافعی، احمد و اسحاق رحمهم الله نیز همین است؛ و این بزرگواران نظرشان این است که مسح شر یکبار است.

محمد بن منصور مکّی برایم بیان نموده که ایشان از سفیان بن عیینه شنیده که ایشان می فرمایند: من از جعفر بن محمد در باره مسح بر سر پرسیدم که آیا یکبار نیز کفایت می کند؟ ایشان فرمودند: آری ؛ سوگند به الله (که کفایت می کند)

بَاب مَا جَاءَ أَنَّهُ یَأْخُذُ لِرَأْسِهِ مَاءً جَدِیدًا

بحث: آنچه آمده که فرد برای مسح سرش آب تازه بر می دارد

33 - (صحیح)حَدَّثَنَا عَلِیُّ بْنُ خَشْرَمٍ أَخْبَرَنَا عَبْدُ اللَّهِ بْنُ وَهْبٍ حَدَّثَنَا عَمْرُو بْنُ الْحَارِثِ عَنْ حَبَّانَ بْنِ وَاسِعٍ عَنْ أَبِیهِ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ زَیْدٍ أَنَّهُ رَأَى النَّبِیَّ صَلَّى اللَّهُ عَلَیْهِ وَسَلَّمَ تَوَضَّأَ وَأَنَّهُ مَسَحَ رَأْسَهُ بِمَاءٍ غَیْرِ فَضْلِ یَدَیْهِ.

عبدالله بن زید رضی الله عنه فرموده اند: همانا من پیامبر صلی الله علیه و آله وسلم را دیدم که ایشان با آب (جدیدی )علاوه از آب موجود بر دستانشان؛ سرشان را مسح نمودند.

ابوعیسی فرموده:این حدیث حسن صحیح است و ابن لهیعه این حدیث را از حَبَّانَ بْنِ وَاسِعٍ عَنْ أَبِیهِ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ زَیْد چنین روایت نموده است:همانا پیامبر صلی الله علیه و آله وسلم وضو گرفتند وایشان با آب باقی مانده ای که بر دستانشان بود برسرشان مسح کشیدند.

روایت عمرو بن حارث از حبّان (به نسبت روایت ابن لهیعه) صحیح تر است زیرا با سندهای متعددی از عبد الله بن زید و دیگر صحابه رضی الله عنه روایت شده که پیامبر صلی الله علیه و آله وسلم برای مسح سرشان آب تازه و جدید بر می داشتند.

عمل اکثر اهل علم نیز بر همین است که وضو گیرنده برای مسح سرش آب جدید بر دارد.

بَاب مَا جَاءَ فِی مَسْحِ الْأُذُنَیْنِ ظَاهِرِهِمَا وَبَاطِنِهِمَا

بحث: آنچه در باره مسح نمودن داخل و بیرون دو گوش آمده است.

34 - (حسن صحیح)حَدَّثَنَا هَنَّادٌ حَدَّثَنَا عَبْدُ اللَّهِ بْنُ إِدْرِیسَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَجْلَانَ عَنْ زَیْدِ بْنِ أَسْلَمَ عَنْ عَطَاءِ بْنِ یَسَارٍ عَنْ ابْنِ عَبَّاسٍ أَنَّ النَّبِیَّ صَلَّى اللَّهُ عَلَیْهِ وَسَلَّمَ مَسَحَ بِرَأْسِهِ وَأُذُنَیْهِ ظَاهِرِهِمَا وَبَاطِنِهِمَا.

ابن عباس رضی الله عنهما می فرماید: همانا پیامبر صلی الله علیه و آله وسلم بر سرشان و داخل و بیرون دو گوششان مسح کشیدند.

ابوعیسی فرموده: ودر این موضوع از ربّیع رضی الله عنها نیز روایت آمده است .

ابوعیسی فرموده : حدیث ابن عباس رضی الله عنهما حدیثی حسن صحیح است.
و اکثر اهل علم بر همین عمل نموده و معتقدند که داخل و بیرون دوگوش در وضو مسح شود.