توضیح حدیث ابن مسعود رضی الله عنه در باره معوذتین

برادرعزیزو گرامی چنین پرسیدند:

سلام
لطفا در مورد این روایت توضیح دهید.جزاکم الله
نقل عن ابن مسعود انه حذف  المعوذتین من مصحفه و قال : « انهما لیستا  من کتاب الله»
حواله ها:
1 - مجمع الزوائد ج7 ص 149 و 150 به نقل از احمد وگفته رجال سند صحیح است.

2 - طبرانی در الکبیر و الاوسط

3 - ارشاد ساری ج7 ص 442

4 - مصنف ابن ابی شیبه ج10 ص 538

5 - الاتقان ج1 ص 65

6 - الدر المنثور ج6 ص 416

7 - مشکل الاثار ج1 ص  23

8 - روح المعانی ج1 ص 24

9 - فتح الباری ج8 ص 571

10 - المهتر من المختصر ج2 ص 251

11- الاتقان ج1 ص 251

در جواب این برادرباید گفت:

اولا وعلیکم السلام ورحمة الله وبرکاته بعد از عرض سلام خدمت این برادر گرامی عرض کنم که علماء در باره این روایت عبدالله بن مسعود رضی الله عنه دو نظریه دارند بنده اولا نظریات این علماء بزرگوار رضی الله عنهم را بیان می کنم و سپس جمع بندی نموده نتیجه این نظریات را بیان خواهم نمود.

1- گروه اول از علماء همانند قاضی ابوبکر ،امام نووی و ابن حزم رحمهم الله می فرمایند : این روایت را به ابن مسعود رضی الله عنهم نسبت دادن دروغ است و چنین روایتی از ایشان ثابت نیست .

این دسته از علماء با این سخنشان مسأله را آسان نمودند زیرا وقتی که این روایت ثابت نیست و ابن مسعود رضی الله عنه چنین حرفی را نزده اند پس سخن همین جا پایان یافته و این سوال خود بخود جواب داده می شود و هیچ مشکلی در باره تحریف قرآن و یا شخصیت ابن مسعود رضی الله عنه اصلا مطرح نمی شود.

سیوطی در الاتقان می فرماید: ‎ابن‌ حَزْم‌ در کتاب‌(المُحلَّی‌) می گوید: این‌ روایت ساختگی‌ است‌؛ و دروغی‌ است‌ که‌ بر ابن‌ مسعود بسته‌اند. و آنچه‌ به‌ روایت‌ صحیح از ابن‌ مسعود به ثبوت است‌ قرائت‌ عاصم‌ است‌ از زرّبن حبیش‌، از عبدالله بن مسعود است که در این‌ قرائت‌ سورۀ فاتحه‌ و مُعوِّذتین‌ موجود است‌.

2- اما دسته دوم از علماء همانند ابن حجر عسقلانی رحمه الله و بعض دیگرمی فرمایند که این روایت از ابن مسعود رضی الله عنه ثابت است و ایشان معوذتین را در قرآن خویش نمی نوشتند.

این جاست که این سوال مطرح می شود که چرا ابن مسعود رضی الله عنه این کار را می کردند؟ و آیا والعیاذ بالله ابن مسعودرضی الله عنه بر این باور بودند که معوذتین جزء قرآن نیست؟!! و یا اینکه قرآن بودن معوذتین را قبول داشتند ولی بنابر عللی در مصحف خویش نمی نوشتند؟

درپاسخ این سوالات علماء رحمهم الله چنین فرموده اند:

1- این تفرد ابن مسعود رضی الله عنه است و ایشان در این باره دچار اشتباه شده اند ولی بعدها که متوجه اشتباهشان شده اند از حرفشان رجوع نموده اند و با رجوع براین مسأله خاتمه داده واین جریان حل نموده اند.

2- ننوشتن ابن مسعود رضی الله عنه معوذتین را در قرآن؛ دلیل بر این نیست که ایشان قرآن بودن آنها را بطورکامل منکر بوده؛ بلکه ایشان بر این عقیده بودند که این دو سوره جزء قرآن هستند ولی بنا بر دلائلی که نزد ایشان مورد قبول بوده نیاز بنوشتن نداشته است بهمین خاطر در مصحفشان نمی نوشتند ولی آنها را می خواندند و از قرآن می دانستند.

نتیجه سخنان علماء بزرگواردر باره این روایت عبدالله بن مسعود رضی الله عنه ازاین قراراست:

1- این روایت به دروغ به عبد الله بن مسعود نسبت داده شده است و ایشان هر گز چنین حرفی را نزده و چنین نظریه ای نداشته اند .

2- بالفرض که اگر ما فرض نماییم که ایشان چنین حرفی را زده اند ولی چون بعدها قرآن بودن این دو سور برایشان به یقین رسیده از حرفشان رجوع نموده و قائل به قرآن بودن آن دو سوره گشته اند، لذا با رجوع مسأله پایان یافته وخاتمه می یابد و هیچ اعتراضی بر ایشان وارد نمی شود.

3- بالفرض مثال و المحال که بگوییم که نظریه ابن مسعود رضی الله عنه در باره معوذتین همین بوده و از آن نیزرجوع نکرده است بازهم این حرف ابن مسعودرضی الله عنه به متواتر واز قرآن بودن این دوسوره هیچ چیزی را کم نمی کند زیرا نزد دیگرتمام یاران رسول الله صلی الله علیه و آله وسلم این دو سوره متواتر واز قرآن بوده است و ابن مسعود رضی الله عنه بنا برشبهاتی که در نزدش قطعی بوده بر این نظر بودند و ایشان در این مسأله دچار اشتباه اجتهادی غیر عمدی شده اند لذا گنه کار نیستند وبه شخصیتشان هیچ لطمه وارد نمی شود.

در آخر خدمت دوستانی که دوست دارند بیشتر در این باره تحقیق نمایند توصیه می کنم که به تفسیر معوذتین درتفسیر(تفهیم القرآن) استاد ابوالأعلی مودودی رحمه الله رجوع نمایند زیرا ایشان بحثی بسیارجالبی را دراین باره ارائه نموده اند وهمچنین می شود به کتاب (الاتقان فی علوم القرآن ) علامه سیوطی رحمه الله رجوع نمود و جواب مدلل دریافت نمود.