شرح و تحقیق سنن ابن ماجه ..... درس چهارم

1 - (صحیح) حَدَّثَنَا أَبُو بَکْرِ بْنُ أَبِی شَیْبَةَ، قَالَ: حَدَّثَنَا شَرِیکٌ، عَنِ الْأَعْمَشِ، عَنْ أَبِی صَالِحٍ، عَنْ أَبِی هُرَیْرَةَ، قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صَلَّى اللهُ عَلَیْهِ وَسَلَّمَ: «مَا أَمَرْتُکُمْ بِهِ فَخُذُوهُ، وَمَا نَهَیْتُکُمْ عَنْهُ فَانْتَهُوا».

ترجمه حدیث: ابوهریره رضی الله عنه فرمودند: رسول الله صلی الله علیه و آله وسلم فرمودند: به هر آنچه شما را دستور دادم؛ پس آن را بگیرید و از هر آنچه شما را ممانعت نمودم؛ پس از آن باز آیید.

تحقیق سند: سند این حدیث ضعیف است زیرا در آن دو علت وجود دارد:

علت اول: در سند این حدیث شریک بن عبدالله بن ابی شریک نخعی رحمه الله قاضی واسط و کوفه وجود دارد ایشان یک راوی صدوق اند ولی در نقل روایات بسیار دچاراشتباه می شده و از زمانی که برمنصب قضاوت نشته حافظه اش متغییرشده است ولی ایشان یک فرد بزرگوار وعبادت گذار بوده اند.

علت دوّم: در سند این حدیث ابو محمّد سلیمان بن مهران اسدی کوفی رحمه الله معروف به أعمش وجود دارد، اعمش از عَمش گرفته شده که در لغت به معنای اشک ریزی از چشم ضعیف است، چون این امام بزرگوار چشمانشان ضعیف بوده و اکثر اشک ریزی داشته ایشان را به لقب اعمش ملقّب نمودند، و به همین لقب در میان علماء و محدثین مشهور شدند، ایشان یک قاری ماهر ویک محدّث ثقه و مورد اعتمادی بوده اند، ولی در نقل روایت تدلیس می نمودند، و طبق اصول محدثین روایت فرد تدلیس گر وگرچه ثقه هم باشد زمانی که بصورت عنعنه روایت نماید بنا بر احتمال وجود تدلیس روایتش ضعیف محسوب می شود، و زمانی که بصورت حدثنا و سمعت و امثال این کلمات روایت کند مورد قبول است، و ایشان این روایت را بصورت عنعنه روایت نموده اند، ولی ناگفته نماند که این حدیث در صحیح بخاری و صحیح مسلم بسیاری دیگر از کتب حدیثی با سندهای صحیح دیگری با اندک تفاوتها و اضافه تر روایت شده است.

در سند این حدیث اعمش رحمه الله ازابوصالح رحمه الله روایت می کند، این ابوصالح همان ذکوان سمّان زیّات مدنی رحمه الله است و یک راوی ثقه و مورد اعتماد است.

صحابی حدیث: صحابی که این حدیث را روایت نمودند ابوهریره رضی الله عنه می باشند، وی از جمله صحابه های اند احادیث زیادی از رسول الله صلی الله علیه و آله وسلم روایت نموده اند، اسم ایشان در دوران جاهلیت عبدالشمس و کنیت ایشان ابوالأسود بوده ولی بعد از اسلام با نام عبدالرحمن و کنیت ابوهریره نام گذاری شدند، نام پدر ایشان صخر و نام مادر ایشان میمونه رضی الله عنها بوده که مشرف به اسلام شده است، وی از قبیله دوس و اهل یمن می باشند، در سال هفت هجری در زمان فتح خیبر به مدینه منوّره تشریف آورده و مسلمان شده اند، ابوهریره رضی الله عنه از صحابه های هستند که احادیث زیادی روایت نموده اند علما می گویند ایشان (5374) حدیث روایت نموده اند که از این مجموعه  (326) متفق علیه است یعنی در کتاب صحیح بخاری و صحیح مسلم هر دوروایت شده است و (93) حدیث تنها در صحیح بخاری و  (98) تنها درصحیح مسلم روایت شده و بقیه در سایر کتب حدیثی رواست شده است، ایشان در اواخر حکومت معاویه رضی الله عنه در سال (59) هجری قمری به سن (78) سالگی چشم از جهان بر بسته و به لقاء الله شتافتند رضی الله عنه.

توضیحات متن حدیث: سند این حدیث همان گونه که بیان شد ضعف دارد ولی متن این حدیث صحیح است، زیرا این متن با اندک تغییر واضافه تر از اینجا در صحیح بخاری و صحیح مسلم و برخ دیگر کتب حدیثی با سندهای غیر از این سند روایت شده است، از این حدیث چند چیز مهم فهمیده و استنباط می شود:

1 - اطاعت از دستورات رسول الله صلی الله علیه و آله وسلم ضروری است.

2 - دستورات رسول الله صلی الله علیه و آله وسلم شامل دو بخش می شوند، بخش امرها و بخش نهی ها.

3 - در این حدیث هر دو بخش امر و نهی بطور مطلق آمده است، یعنی بصورت مطلق رسول الله صلی الله علیه و آله وسلم فرمودند: به هر آنچه شما را دستور می دهم آن را بگیرید و از هر آنچه که شما را ممانعت می کنم از آن باز آیید، ولی در برخ دیگر احادیث همانند حدیث دوم سنن ابن ماجه بخش امر را مقیّد به توان نموده است، و رسول الله صلی الله علیه و آله وسلم فرمودند: «إِذَا أَمَرْتُکُمْ بِشَیْءٍ فَخُذُوا مِنْهُ مَا اسْتَطَعْتُمْ» یعنی: هرگاه به شما دستور انجام کاری را دادم تا آنجایی که توان دارید آن را گرفته و به آن عمل نمایید.