شرح و تحقیق سنن ابن ماجه

حدیث ۱۲- (این حدیث صحیح است) حَدَّثَنَا أَبُو بَکْرِ بْنُ أَبِی شَیْبَةَ، قَالَ: حَدَّثَنَا زَیْدُ بْنُ الْحُبَابِ، عَنْ مُعَاوِیَةَ بْنِ صَالِحٍ قَالَ: حَدَّثَنِی الْحَسَنُ بْنُ جَابِرٍ، عَنِ الْمِقْدَامِ بْنِ معْدِ یکَرِبَ الْکِنْدِیِّ، أَنَّ رَسُولَ اللَّهِ صَلَّى اللهُ عَلَیْهِ وَسَلَّمَ قَالَ:" ﻳُﻮﺷِﻚُ ﺍﻟﺮَّﺟُﻞُ ﻣُﺘَّﻜِﺌًﺎ ﻋَﻠَﻰ ﺃَﺭِﻳﻜَﺘِﻪِ، ﻳُﺤَﺪَّﺙُ ﺑِﺤَﺪِﻳﺚٍ ﻣِﻦْ ﺣَﺪِﻳﺜِﻲ، ﻓَﻴَﻘُﻮﻝُ : ﺑَﻴْﻨَﻨَﺎ ﻭَﺑَﻴْﻨَﻜُﻢْ ﻛِﺘَﺎﺏُ ﺍﻟﻠَّﻪِ ﻋَﺰَّ ﻭَﺟَﻞَّ، ﻓَﻤَﺎ ﻭَﺟَﺪْﻧَﺎ ﻓِﻴﻪِ ﻣِﻦْ ﺣَﻼَﻝٍ ﺍﺳْﺘَﺤْﻠَﻠْﻨَﺎﻩُ، ﻭَﻣَﺎ ﻭَﺟَﺪْﻧَﺎ ﻓِﻴﻪِ ﻣِﻦْ ﺣَﺮَﺍﻡٍ ﺣَﺮَّﻣْﻨَﺎﻩُ، ﺃَﻻَّ ﻭَﺇِﻥَّ ﻣَﺎ ﺣَﺮَّﻡَ ﺭَﺳُﻮﻝُ ﺍﻟﻠَّﻪِ ﺻَﻠَّﻰ ﺍﻟﻠﻪُ ﻋَﻠَﻴْﻪِ ﻭَﺳَﻠَّﻢَ ﻣِﺜْﻞُ ﻣَﺎ ﺣَﺮَّﻡَ ﺍﻟﻠَّﻪُ ".

لغات حدیث :

ﻳُﻮﺷِﻚُ : عنقریب ، بزودی .

ﻣُﺘَّﻜِﺌًﺎ : تکیه کننده ، تکیه زننده .

ﻋَﻠَﻰ ﺃَﺭِﻳﻜَﺘِﻪِ : برتخت مزیّنش ، بر مبل آراسته شده اش .

ﻳُﺤَﺪَّﺙُ ﺑِﺤَﺪِﻳﺚٍ: برایش حدیثی بیان می شود .

ﻣِﻦْ ﺣَﺪِﻳﺜِﻲ : از حدیث من ، از سخن من .

ﺑَﻴْﻨَﻨَﺎ ﻭَﺑَﻴْﻨَﻜُﻢْ : در میان ما و شما ، فیصله کنند در بین ما و شما .

ﻛِﺘَﺎﺏُ ﺍﻟﻠَّﻪِ ﻋَﺰَّ ﻭَﺟَﻞَّ : کتاب الله با عزت و بزرگوار.

ﻓَﻤَﺎ ﻭَﺟَﺪْﻧَﺎ ﻓِﻴﻪِ : پس هر آنچه ما در آن یافتیم .

ﻣِﻦْ ﺣَﻼَﻝٍ : از حلال .

ﺍﺳْﺘَﺤْﻠَﻠْﻨَﺎﻩُ : ما آن را حلال می دانیم .

ﻣِﻦْ ﺣَﺮَﺍﻡٍ : از حرام .

ﺣَﺮَّﻣْﻨَﺎﻩُ : ما حرامش می دانیم .

ﺃَﻻَ : آگاه باشید، با خبر باشید، متوجه باشید .

ﻭَﺇِﻥَّ ﻣَﺎ ﺣَﺮَّﻡَ ﺭَﺳُﻮﻝُ ﺍﻟﻠَّﻪِ ﺻَﻠَّﻰ ﺍﻟﻠﻪُ ﻋَﻠَﻴْﻪِ ﻭَﺳَﻠَّﻢَ : همانا آنچه رسول الله صلی الله علیه وآله وسلم آن را حرام نموده است، همانا آنچه رسول الله صلی الله علیه وآله وسلم آن را حرام قرارداده است.

ﻣِﺜْﻞُ ﻣَﺎ ﺣَﺮَّﻡَ ﺍﻟﻠَّﻪُ : همانند چیزی است که الله حرام نموده است، همانند آن چیزی است که الله حرام قرار داده است .

ﺗﺮﺟﻤﻪ حدیث :

ﻣﻘﺪﺍﻡ ﺑﻦ ﻣﻌﺪﯼ ﮐﺮﺏ ﮐﻨﺪﯼ ﺭﺿﯽ ﺍﻟﻠﻪ ﻋﻨﻪ ﻓﺮﻣﻮﺩﻧﺪ : ﺭﺳﻮﻝ ﺍﻟﻠﻪ ﺻﻠﯽ ﺍﻟﻠﻪ ﻋﻠﯿﻪ ﻭ ﺁﻟﻪ ﻭﺳﻠﻢ ﻓﺮﻣﻮﺩﻧﺪ : ﻋﻨﻘﺮﺏ ( ﺯﻣﺎﻧﯽ ﺧﻮﺍﻫﺪ ﺁﻣﺪ ‏) ﮐﻪ ﻓﺮﺩﯼ ﺑﺮ ﺗﺨﺖ ﻭ ﻣﺒﻞ ﻣﺰﯾّﻨﺶ ﺗﮑﯿﻪ ﺯﺩﻩ ﻭ ﺣﺪﯾﺜﯽ ﺍﺯ ﺍﺣﺎﺩﯾﺜﻢ ﺑﺮﺍﯾﺶ ﺑﯿﺎﻥ ﺷﺪﻩ ، ﺍﻭ ﺩﺭ( ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ ﺑﺎ ﺁﻥ ﻭ ﺑﺮﺍﯼ ﻗﺒﻮﻝ ﻧﮑﺮﺩﻥ ﺣﺪﯾﺚ ﻣﻦ ‏) ﻣﯽ ﮔﻮﯾﺪ : ﺩﺭ ﻣﯿﺎﻥ ﻣﺎ ﻭﺷﻤﺎ ‏(ﻓﯿﺼﻠﻪ ﮐﻨﻨﺪﻩ ‏) ﮐﺘﺎﺏ ﺍﻟﻠﻪ ﻋﺰﻭﺟﻞ ‏(ﻗﺮﺁﻥ ‏) ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ ﻫﺮ ﺁﻧﭽﻪ ﺩﺭ ﺁﻥ ﺣﻼﻝ ﯾﺎﻓﺘﯿﻢ ﺁﻥ ﺭﺍ ﺣﻼﻝ ﻣﯽ ﺩﺍﻧﯿﻢ ﻭ ﻫﺮ ﺁﻧﭽﻪ ﺩﺭ ﺁﻥ ﺣﺮﺍﻡ ﯾﺎﻓﺘﯿﻢ ﺁﻥ ﺭﺍ ﺣﺮﺍﻡ ﻣﯽ ﺩﺍﻧﯿﻢ، ﺁﮔﺎﻩ ﺑﺎﺷﯿﺪ ﻫﻤﺎﻧﺎ ﻫﺮ ﺁﻧﭽﻪ ﺭﺳﻮﻝ ﺍﻟﻠﻪ ﺻﻠﯽ ﺍﻟﻠﻪ ﻋﻠﯿﻪ ﻭ ﺁﻟﻪ ﻭﺳﻠﻢ ﺁﻥ ﺭﺍ ﺣﺮﺍﻡ ﻗﺮﺍﺭ ﺩﺍﺩﻩ ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ ﺁﻥ ﭼﯿﺰﯼ ﺍﺳﺖ ﮐﻪ ﺍﻟﻠﻪ ﺁﻥ ﺭﺍﺣﺮﺍﻡ ﻗﺮﺍﺭ ﺩﺍﺩﻩ ﺍﺳﺖ.

مسائل حدیث :

ازاین حدیث مسائل و احکام زیر بر گرفته و استنباط می شود :

۱ - رسول الله صلی الله علیه و آله وسلم پیدایش منکرین حدیث را از طریق وحی الهی متوجه شده وپیشین گوئی نموده است .

۲ - حدیث و سنّت اصلی از اصولی و منبعی از منابع شرع است .

۳ - در اسلام حرام های وجود دارند که در قرآن نیامده و در احادیث آمده است حرمت آنها همانند حرمت چیزهایی است که در قرآن مجید آمده اند .

نکته توضیحی :

اینکه در این حدیث آمده است که فرد منکر حدیث «بر تخت و مبل مزّین و آراسته شده خویش نشسته است ....» و سپس حدیث را انکارمی نماید ، این مطلب اشاره کننده وبیانگر این است که انکار حدیث در اصل سببش یا اقتدار ، حکومت و پست و مقام است و یا اینکه تکبر و غرور است .

تفاوت های الفاظ روایت :

۱ - این حدیث در سنن ترمذی روایت صحیح (2664) این گونه آمده است :

عَنْ المِقْدَامِ بْنِ مَعْدِی کَرِبَ، قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَیْهِ وَسَلَّمَ: " أَلَا هَلْ عَسَى رَجُلٌ یَبْلُغُهُ الحَدِیثُ عَنِّی وَهُوَ مُتَّکِئٌ عَلَى أَرِیکَتِهِ، فَیَقُولُ: بَیْنَنَا وَبَیْنَکُمْ کِتَابُ اللَّهِ، فَمَا وَجَدْنَا فِیهِ حَلَالًا اسْتَحْلَلْنَاهُ. وَمَا وَجَدْنَا فِیهِ حَرَامًا حَرَّمْنَاهُ، وَإِنَّ مَا حَرَّمَ رَسُولُ اللَّهِ کَمَا حَرَّمَ اللَّهُ .

ترجمه : ﻣﻘﺪﺍﻡ ﺑﻦ ﻣﻌﺪﯼ ﮐﺮﺏ ﮐﻨﺪﯼ ﺭﺿﯽ ﺍﻟﻠﻪ ﻋﻨﻪ ﻓﺮﻣﻮﺩﻧﺪ : ﺭﺳﻮﻝ ﺍﻟﻠﻪ ﺻﻠﯽ ﺍﻟﻠﻪ ﻋﻠﯿﻪ ﻭ ﺁﻟﻪ ﻭﺳﻠﻢ ﻓﺮﻣﻮﺩﻧﺪ : آگاه باشید که ای چه به مردی حدیثی از (احادیث) من برسد و در حالی که او ﺑﺮ ﺗﺨﺖ ﻭ ﻣﺒﻞ ﻣﺰیّن و آراسته خویش ﺗﮑﯿﻪ ﺯﺩﻩ است ، ﺍﻭ ﺩﺭ( ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ ﺑﺎ ﺁﻥ ﻭ ﺑﺮﺍﯼ ﻗﺒﻮﻝ ﻧﮑﺮﺩﻥ ﺣﺪﯾﺚ ﻣﻦ ‏) ﻣﯽ ﮔﻮﯾﺪ : ﺩﺭﻣﯿﺎﻥ ﻣﺎﻭﺷﻤﺎ ‏(ﻓﯿﺼﻠﻪ ﮐﻨﻨﺪﻩ ‏) ﮐﺘﺎﺏ ﺍﻟﻠﻪ ﻋﺰﻭﺟﻞ ‏(ﻗﺮﺁﻥ ‏) ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ ﻫﺮ ﺁﻧﭽﻪ ﺩﺭ ﺁﻥ ﺣﻼﻝ ﯾﺎﻓﺘﯿﻢ ﺁﻥ ﺭﺍ ﺣﻼﻝ ﻣﯽ ﺩﺍﻧﯿﻢ ﻭ ﻫﺮ ﺁﻧﭽﻪ ﺩﺭ ﺁﻥ ﺣﺮﺍﻡ ﯾﺎﻓﺘﯿﻢ ﺁﻥ ﺭﺍ ﺣﺮﺍﻡ ﻣﯽ ﺩﺍﻧﯿﻢ، (ﺁﮔﺎﻩ ﺑﺎﺷﯿﺪ) وﻫﻤﺎﻧﺎ ﻫﺮ ﺁﻧﭽﻪ ﺭﺳﻮﻝ ﺍﻟﻠﻪ ﺻﻠﯽ ﺍﻟﻠﻪ ﻋﻠﯿﻪ ﻭ ﺁﻟﻪ ﻭﺳﻠﻢ ﺁﻥ ﺭﺍ ﺣﺮﺍﻡ ﻗﺮﺍﺭ ﺩﺍﺩﻩ ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ ﺁﻥ ﭼﯿﺰﯼ ﺍﺳﺖ ﮐﻪ ﺍﻟﻠﻪ ﺁﻥ ﺭﺍﺣﺮﺍﻡ ﻗﺮﺍﺭ ﺩﺍﺩﻩ ﺍﺳﺖ.

۲ - این حدیث در سنن ابی داود روایت صحیح (۳۸۰۴) بصورت مختصرو لی با الفاظ اضافه تری ازروایت سنن ابن ماجه این گونه آمده است :

عَنِ الْمِقْدَامِ بْنِ مَعْدِی کَرِبَ، عَنْ رَسُولِ اللَّهِ صَلَّى اللهُ عَلَیْهِ وَسَلَّمَ قَالَ: «أَلَا لَا یَحِلُّ ذُو نَابٍ مِنَ السِّبَاعِ، وَلَا الْحِمَارُ الْأَهْلِیُّ، وَلَا اللُّقَطَةُ مِنْ مَالِ مُعَاهَدٍ إِلَّا أَنْ یَسْتَغْنِیَ عَنْهَا، وَأَیُّمَا رَجُلٍ ضَافَ قَوْمًا فَلَمْ یَقْرُوهُ فَإِنَّ لَهُ أَنْ یُعْقِبَهُمْ بِمِثْلِ قِرَاهُ».

ترجمه : مقدام بن معدی کرب رضی الله عنه روایت نمودند که رسول الله صلی الله علیه وآله وسلم فرمودند: آگاه باشید که (گوشت) هرحیوان نیش داری ازدرندگان حلال نمی باشد، و نه (گوشت) خر اهلی (حلال) می باشد، ونه چیدن (و سپس استفاده نمودن) مال کافری که با مسلمانان عهده بسته است(جایزمی باشد)مگراینکه (صاحبش) از آن اظهار بی نیازی نماید، وهرمردی که مهمان قومی شد و آنها از او پذیرائی ننمودند (و حق مهمانیش را ندادند) همانا برایش این حق است که به اندازه مهمانیش در پشت ( و غیاب آنها از) آنان چیزی را بردارد.

۳ - این حدیث در سنن ابی داود روایت صحیح (۴۶۰۴) بصورت مفصل تر از روایت سنن ابن ماجه این گونه آمده است :

عَنِ الْمِقْدَامِ بْنِ مَعْدِی کَرِبَ عَنْ رَسُولِ اللَّهِ صَلَّى اللهُ عَلَیْهِ وَسَلَّمَ أَنَّهُ قَالَ: «أَلَا إِنِّی أُوتِیتُ الْکِتَابَ، وَمِثْلَهُ مَعَهُ أَلَا یُوشِکُ رَجُلٌ شَبْعَانُ عَلَى أَرِیکَتِهِ یَقُولُ عَلَیْکُمْ بِهَذَا الْقُرْآنِ فَمَا وَجَدْتُمْ فِیهِ مِنْ حَلَالٍ فَأَحِلُّوهُ، وَمَا وَجَدْتُمْ فِیهِ مِنْ حَرَامٍ فَحَرِّمُوهُ، أَلَا لَا یَحِلُّ لَکُمْ لَحْمُ الْحِمَارِ الْأَهْلِیِّ، وَلَا کُلُّ ذِی نَابٍ مِنَ السَّبُعِ، وَلَا لُقَطَةُ مُعَاهِدٍ، إِلَّا أَنْ یَسْتَغْنِیَ عَنْهَا صَاحِبُهَا، وَمَنْ نَزَلَ بِقَوْمٍ فَعَلَیْهِمْ أَنْ یَقْرُوهُ فَإِنْ لَمْ یَقْرُوهُ فَلَهُ أَنْ یُعْقِبَهُمْ بِمِثْلِ قِرَاهُ».

ترجمه : ﻣﻘﺪﺍﻡ ﺑﻦ ﻣﻌﺪﯼ ﮐﺮﺏ ﮐﻨﺪﯼ ﺭﺿﯽ ﺍﻟﻠﻪ ﻋﻨﻪ ﻓﺮﻣﻮﺩﻧﺪ : ﺭﺳﻮﻝ ﺍﻟﻠﻪ ﺻﻠﯽ ﺍﻟﻠﻪ ﻋﻠﯿﻪ ﻭ ﺁﻟﻪ ﻭﺳﻠﻢ ﻓﺮﻣﻮﺩﻧﺪ : آگاه باشید که به من (قرآن) کتاب (الله) و همانند آن (از احادیث) بهمراه آن داده شده است ، آگاه باشید ﻋﻨﻘﺮﺏ ( ﺯﻣﺎﻧﯽ ﺧﻮﺍﻫﺪ ﺁﻣﺪ ‏) ﮐﻪ ﻓﺮﺩﯼ سیر ﺑﺮ ﺗﺨﺖ ﻭ ﻣﺒﻞ ﻣﺰﯾّﻨﺶ (ﺗﮑﯿﻪ ﺯﺩﻩ) می گوید : برشماست که این قرآن را محکم بگیرید پس ﻫﺮ ﺁﻧﭽﻪ ﺩﺭ ﺁﻥ ﺣﻼﻝ یافتید ﺁﻥ ﺭﺍ ﺣﻼﻝ بدانید ﻭ ﻫﺮ ﺁﻧﭽﻪ ﺩﺭ ﺁﻥ ﺣﺮﺍﻡ یافتید ﺁﻥ ﺭﺍ ﺣﺮﺍﻡ بدانید، آگاه باشید که گوشت خر اهلی برایتان حلال نمی باشد، و نه (گوشت) هرحیوان درنده ازنیش داران (برایتان حلال می باشد)، ونه چیدن (و خوردن و استفاده نمودن) مال کافری که با مسلمانان عهد بسته (برایتان جایزمی باشد)، مگراینکه صاحبش از آن اظهار بی نیازی نماید، وهرکس مهمان قومی شد برآنها ضروری است که از او پذیرائی نمایند و اگرآنها از او پذیرائی ننمودند (و حق مهمانیش را ندادند) همانا برایش این حق است که به اندازه مهمانیش در پشت (و نبود آنها از) آنان چیزی بردارد.

۴- این حدیث در سنن ابن ماجه روایت صحیح (۳۱۳۹) بصورت بسیار مختصراین گونه آمده است :

عَنِ الْمِقْدَامِ بْنِ مَعْدِیکَرِبَ الْکِنْدِیِّ، أَنَّ رَسُولَ اللَّهِ صَلَّى اللهُ عَلَیْهِ وَسَلَّمَ: «حَرَّمَ أَشْیَاءَ، حَتَّى ذَکَرَ الْحُمُرَ الْإِنْسِیَّةَ».

ترجمه : مقدام بن معدیکرب کندی رضی الله عنه فرمودند: همانا رسول الله صلی الله علیه وآله وسلم چیزهایی را حرام قراردادند تا اینکه (حرمت گوشت) خران اهلی را (نیز) بیان نمودند .

تحقیق و بررسی سند:

درسند این حدیث معاویه بن صالح وجود دارد که ایشان «صدوق» اند و در نقل برخی از روایات گرفتار«اوهام» شده اند و همچنین در سند این روایت جناب حسن بن جابر وجود دارد که از راویان «مستور» است همان گونه که شیخ شعیب ارناووط ازحافظ ذهبی رحمه الله نقل نموده اند.

ناگفته نماند که استاد آلبانی رحمه الله تمام الفاظ این حدیث را صحیح دانسته اند و در حالی شیخ شعیب ارناووط یک قسمت از این حدیث را صحیح نمی داند در این باره به این گفته شیخ ارناووط توجه فرمایید : «حدیث صحیح دون قوله: "ألا وإن ما حرَّم رسول الله مثل ما حرَّم الله"، فقد إنفرد بها الحسن بن جابر، وهو مستور کما قال الحافظ الذهبی فی "المجرد فی أسماء رجال سنن ابن ماجه"، وقال الحافظ ابن حجر فی "التقریب": مقبول؛ أی: عند المتابعة وإلا فلیَّن، وقد رواه من هو أوثق منه بدونها».

ترجمه : این حدیث صحیح است بجزگفته « ألا وإن ما حرَّم رسول الله مثل ما حرَّم الله » زیرا این جمله از تفردات حسن بن جابر است و ایشان راوی «مستور» اند همان گونه که حافظ ذهبی در کتاب « المجرد فی أسماء رجال سنن ابن ماجه » گفته است و حافظ ابن حجر رحمه الله درکتاب «التقریب» در باره ایشان گفته که وی راوی «مقبول» است که در «متابعات» مورد قبول است ورنه راوی سست وضعیف است ودرحالی که همین روایت را راوی ثقه تری از او بدون این جمله مذکور روایت نموده اند .