شرح و تحقیق سنن ابن ماجه

حدیث ۵ - (این حدیث حسن است) حَدَّثَنَا هِشَامُ بْنُ عَمَّارٍ الدِّمَشْقِیُّ قَالَ: حَدَّثَنَا مُحَمَّدُ بْنُ عِیسَى بْنِ الْقَاسِمِ بْنِ سُمَیْعٍ قَالَ: حَدَّثَنَا إِبْرَاهِیمُ بْنُ سُلَیْمَانَ الْأَفْطَسُ، عَنِ الْوَلِیدِ بْنِ عَبْدِ الرَّحْمَنِ الْجُرَشِیِّ، عَنْ جُبَیْرِ بْنِ نُفَیْرٍ،ﻋَﻦْ ﺃَﺑِﻲ ﺍﻟﺪَّﺭْﺩَﺍﺀِ، ﻗَﺎﻝَ: ﺧَﺮَﺝَ ﻋَﻠَﻴْﻨَﺎ ﺭَﺳُﻮﻝُ ﺍﻟﻠَّﻪِ ﺻَﻠَّﻰ ﺍﻟﻠﻪُ ﻋَﻠَﻴْﻪِ ﻭَﺳَﻠَّﻢَ، ﻭَﻧَﺤْﻦُ ﻧَﺬْﻛُﺮُ ﺍﻟْﻔَﻘْﺮَ ﻭَﻧَﺘَﺨَﻮَّﻓُﻪُ، ﻓَﻘَﺎﻝَ: ‏« ﺁﻟْﻔَﻘْﺮَ ﺗَﺨَﺎﻓُﻮﻥَ؟ ﻭَﺍﻟَّﺬِﻱ ﻧَﻔْﺴِﻲ ﺑِﻴَﺪِﻩِ، ﻟَﺘُﺼَﺒَّﻦَّ ﻋَﻠَﻴْﻜُﻢُ ﺍﻟﺪُّﻧْﻴَﺎ ﺻَﺒًّﺎ، ﺣَﺘَّﻰ ﻻَ ﻳُﺰِﻳﻎَ ﻗَﻠْﺐَ ﺃَﺣَﺪِﻛُﻢْ ﺇِﺯَﺍﻏَﺔً ﺇِﻻَّ ﻫِﻴﻪْ، ﻭَﺍﻳْﻢُ ﺍﻟﻠَّﻪِ، ﻟَﻘَﺪْ ﺗَﺮَﻛْﺘُﻜُﻢْ ﻋَﻠَﻰ ﻣِﺜْﻞِ ﺍﻟْﺒَﻴْﻀَﺎﺀِ، ﻟَﻴْﻠُﻬَﺎ ﻭَﻧَﻬَﺎﺭُﻫَﺎ ﺳَﻮَﺍﺀٌ ‏».

 ﻗَﺎﻝَ ﺃَﺑُﻮ ﺍﻟﺪَّﺭْﺩَﺍﺀِ: ﺻَﺪَﻕَ ﻭَﺍﻟﻠَّﻪِ ﺭَﺳُﻮﻝُ ﺍﻟﻠَّﻪِ ﺻَﻠَّﻰ ﺍﻟﻠﻪُ ﻋَﻠَﻴْﻪِ ﻭَﺳَﻠَّﻢَ: ‏« ﺗَﺮَﻛَﻨَﺎ ﻭَﺍﻟﻠَّﻪِ ﻋَﻠَﻰ ﻣِﺜْﻞِ ﺍﻟْﺒَﻴْﻀَﺎﺀِ، ﻟَﻴْﻠُﻬَﺎ ﻭَﻧَﻬَﺎﺭُﻫَﺎ ﺳَﻮَﺍﺀٌ ‏».

لغات و جملات حدیث :

ﺧَﺮَﺝَ ﻋَﻠَﻴْﻨَﺎ : برما بیرون شد ، به نزد ما آمد.

ﻭَﻧَﺤْﻦُ ﻧَﺬْﻛُﺮُ ﺍﻟْﻔَﻘْﺮَ: و در حالی که ما در باره فقیری با هم مذاکره می کردیم ، و در حالی که ما در باره تنگدستی با هم گفتگو می کردیم، ودر حالی که ما یادی از فقیری می کردیم .

 ﻭَﻧَﺘَﺨَﻮَّﻓُﻪُ : ازآن اظهارترس می کردیم، از فقرو تنگدستی اظهارترس می نمودیم .

ﺁﻟْﻔَﻘْﺮَ ﺗَﺨَﺎﻓُﻮﻥَ؟ : آیا از فقیری می ترسید ؟ ، آیا از تنگدستی می ترسید ؟

ﻭَﺍﻟَّﺬِﻱ ﻧَﻔْﺴِﻲ ﺑِﻴَﺪِﻩِ : سوگند به آنی که جانم دردست اوست ، قسم به ذاتی که جانم دردست (مبارک) اوست .

ﻟَﺘُﺼَﺒَّﻦَّ ﻋَﻠَﻴْﻜُﻢُ ﺍﻟﺪُّﻧْﻴَﺎ ﺻَﺒًّﺎ : قطعا برشما دنیا زیاد و یکباره خواهد ریخت، قطعا یکباره دنیا برشما هجوم خواهد آورد .

ﺣَﺘَّﻰ ﻻَ ﻳُﺰِﻳﻎَ : تا اینکه کج نمی کند ، تا اینکه منحرف نمی کند .

ﻗَﻠْﺐَ ﺃَﺣَﺪِﻛُﻢْ : دل یکی از شما، قلب هریک از شما .

ﺇِﺯَﺍﻏَﺔً : کجی ، انحراف .

ﺇِﻻَّ ﻫِﻴﻪْ : بجز آن ، مگر همین دنیا ، بجز دنیا .

ﻭَﺍﻳْﻢُ ﺍﻟﻠَّﻪِ : سوگند به الله ، قسم به معبود به حق .

ﻟَﻘَﺪْ ﺗَﺮَﻛْﺘُﻜُﻢْ : هرآیینه من شما را رها کردم ، قطعا من شما را ترک کردم .

ﻋَﻠَﻰ ﻣِﺜْﻞِ ﺍﻟْﺒَﻴْﻀَﺎﺀِ : برچیزی همانند سفیدی .

ﻟَﻴْﻠُﻬَﺎ ﻭَﻧَﻬَﺎﺭُﻫَﺎ : شب آن و روز آن .

ﺳَﻮَﺍﺀٌ ‏: برابر.

ﺗﺮﺟﻤﻪ حدیث:

ﺍﺑﻮﺩﺭﺩﺍﺀ ﺭﺿﯽ ﺍﻟﻠﻪ ﻋﻨﻪ ﻓﺮﻣﻮﺩﻧﺪ : ‏( ﺭﻭﺯﯼ ‏) ﺭﺳﻮﻝ ﺍﻟﻠﻪ ﺻﻠﻰ ﺍﻟﻠﻪ ﻋﻠﻴﻪ ﻭﺁﻟﻪ ﻭﺳﻠﻢ ‏( ﺍﺯ ﺧﺎﻧﻪ ‏) ﺑﯿﺮﻭﻥ ﺷﺪﻩ ‏(ﻭ ﺑﻪ ﻧﺰﺩ ﻣﺎ تشریف آوردند ‏) ﻭ ﺩﺭ ﺣﺎﻟﯽ ﮐﻪ ﻣﺎ ﺩﺭ ﺑﺎﺭﻩ ﻓﻘﯿﺮﯼ (با هم) ﮔﻔﺘﮕﻮ ﻣﯽ ﮐﺮﺩﯾﻢ ﻭ ﺍﺯ ﺁﻥ ﺍﻇﻬﺎﺭ ﺗﺮﺱ ﻣﯽ نموﺩﯾﻢ ، ﺍﯾﺸﺎﻥ ﻓﺮﻣﻮﺩﻧﺪ : ﺁﯾﺎ ﺍﺯ ﻓﻘﺮ ﻭ ﺗﻨﮕﺪﺳﺘﯽ ﻣﯽ ﺗﺮﺳﯿﺪ؟ ﺳﻮﮔﻨﺪ ﺑﻪ ﺁﻧﯽ ﮐﻪ ﺟﺎﻧﻢ ﺩﺭ ﺩﺳﺖ ﺍﻭﺳﺖ ﺩﻧﯿﺎ ﺑﺮﺷﻤﺎ یکباره زیاد ﺧﻮﺍﻫﺪ ﺭﯾﺨﺖ ﺗﺎ بحدی که ﻗﻠﺐ ﻫﯿﭻ ﯾﮑﯽ ﺍﺯ ﺷﻤﺎ ﺭﺍ ﮐﺞ (و منحرف) ﻧﺨﻮﺍﻫﺪ ﻧﻤﻮﺩ ﻣﮕﺮ ﻫﻤﯿﻦ ﺩﻧﯿﺎ، ﻭ ﺳﻮﮔﻨﺪ ﺑﻪ ﺍﻟﻠﻪ ﻣﻦ ﺷﻤﺎ ﺭﺍ ﺑﺮ ﺣﺎﻟﺘﯽ ‏( ﺍﺯ ﺣﻘﯿﻘﺖ ﻭ ﺩﯾﻦ ‏) ﺭﻫﺎ ﻧﻤﻮﺩﻡ ﮐﻪ ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ ﺳﻔﯿﺪﯼ ﺍﺳﺖ ﮐﻪ ﺷﺐ ﻭ ﺭﻭﺯ ﺁﻥ ﺑﺮﺍﺑﺮ (ﻭﯾﮑﺴﺎﻥ) ﺍﺳﺖ .

ﺍﺑﻮﺩﺭﺩﺍﺀ ﺭﺿﯽ ﺍﻟﻠﻪ ﻋﻨﻪ ﻓﺮﻣﻮﺩﻧﺪ : ﺳﻮﮔﻨﺪ ﺑﻪ ﺍﻟﻠﻪ ﮐﻪ ﺭﺳﻮﻝ ﺍﻟﻠﻪ ﺻﻠﯽ ﺍﻟﻠﻪ ﻋﻠﯿﻪ ﻭ ﺁﻟﻪ ﻭﺳﻠﻢ ﺭﺍﺳﺖ ﮔﻔﺘﻪ ﺍﻧﺪ ﺳﻮﮔﻨﺪ ﺑﻪ ﺍﻟﻠﻪ ﻣﺎ ﺭﺍ ﺑﺮ ﺣﺎﻟﺖ ‏( ﻭﺍﺿﺤﯽ ﺍﺯ ﺩﯾﻦ ﻭ ﺣﻘﯿﻘﺖ ‏) ﮐﻪ ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ ﺳﻔﯿﺪﯼ ﮐﻪ ﺷﺐ ﻭ ﺭﻭﺯ ﺁﻥ ﯾﮑﺴﺎﻥ ﺍﺳﺖ ﺭﻫﺎ ﻧﻤﻮﺩﻩ ﺍﻧﺪ .

مسائل حدیث :

ازاین حدیث مسائل و احکام زیربرگرفته و استنباط می شود :

۱ - درزمان رسول الله صلی الله علیه وآله وسلم فقر زیاد بوده و اکثر یاران رسول الله صلی الله علیه وآله وسلم فقیر و تنگدست بودند .

۲ - در باره مسائل اقتصادی بحث و گفتگو نمودن ایرادی ندارد .

۳ - ترس از فقر طبیعی است و در هر انسانی وجود دارد بهمین خاطربرخی از صحابه رضی الله عنه از فقر و تنگدستی هراس داشتند .

۴ - علاقه داشتن به ثروتمندی طبیعی است و در هر انسانی این علاقه وجود دارد، به همین خاطرصحابه رضی الله عنهم خواهان ثروت مند شدن بودند .

۵- دل داری دادن و امیدوارنمودن فقیران یکی ازروش های حکیمانه رسول الله صلی الله علیه وآله وسلم بوده است.

۶- برای تأکید مطلبی بشرطی که راست و درست باشد قسم خوردن ایرادی ندارد .

۷ - الله متعال «دست» دارند، زیرا رسول الله صلی الله علیه وآله وسلم در این حدیث فرمودند : « ﻭَﺍﻟَّﺬِﻱ ﻧَﻔْﺴِﻲ ﺑِﻴَﺪِﻩِ » یعنی سوگند به آنی که جانم در دست اوست .

ناگفته نماند که ما معتقدیم که الله متعال «دست» دارد ولی برای «دست» الله متعال هیچ کیفیتی را بیان نمی کنیم و بدون هیچ توجیح و مثال زدنی آن را همان گونه که مقصود الله متعال و رسول الله صلی الله علیه وآله وسلم است قبول داریم ، عقیده اهل سنت در باره این صفت وتمام اسماء و صفات الله متعال این گونه است .

۸- روح وجان همه ما انسانها در «دست» الله متعال می باشد .

۹ - این پیشین گوئی پیامبر صلی الله علیه وآله وسلم در طول تاریخ اتفاق افتاده است و در آینده نیز اتفاق خواهد افتاد ، ودر حقیقت یکی از عمده ترین چیزهای که باعث کجی دلها و انحراف اشخاص می گردد همین مال و ثروت است.

۱۰ - مال و ثروت اگر بدون ایمان و تقوا باشد باعث گمراهی و کج دل صاحبش می گردد.

۱۱- در قرآن مجید و احادیث رسول الله صلی الله علیه و آله وسلم عقاید، احکام و اخلاقیات اسلام آنقدرواضح بیان شده است که درآنها هیچ شبهه و پوشیدگی وجود ندارد وهمانند روز سفید و روشنی است که شبی ندارد ، لذا اگر کسی در برخی از مسائل دینی دچار شک و تردید و شبهه ای می شود، این عیب در حقیقت از دین نیست بلکه این کوتاهی از درک و فهم آن فرد است که باید برای رفع آن دنبال چاره و راهکار باشد ، نه اینکه منکر آن حکم و مسأله اسلامی گردد، زیرا با رفتن برروش اولی نجات یافته و حقیقت را همانگونه که هست درخواهد یافت و با اختیار نمودن روش دومی هلاک خواهد گشت .

۱۲- تأیید نمودن حرف کسی با سوگند در صورتی که حرف آن فرد راست و درست باشد ایرادی ندارد .

تحقیق و بررسی سند :

در سند این روایت (هشام بن عمار دمشقی رحمه الله) وجود دارد ایشان ازراویان صدوق می باشد که در پیری تلقین پذیر گشته است . و(محمد بن عیسى بن قاسم بن سُمیع رحمه الله) وجود دارد که ایشان نیز ازراویان صدوقی می باشد که در نقل روایت دچار اشتباه می شده و در نقل روایات تدلیس می کرده و متهم به قدریه بودن شده است ، بخاطرهمین عیوبات در این دو راوی و نبود متابع و شاهد برای روایان این روایت ، این حدیث از درجه صحت سقوط نموده و حسن گشته است .

تفاوت های الفاظ و منابع حدیث :

این حدیث علاوه از سنن ابن ماجه در هیچ یک از سایر کتب شش گانه مشهور حدیثی نیامده است ولی همین حدیث با همین سند ومتنی بسیار مختصرتری از اینجا درکتاب السنه ابن ابی عاصم روایت شماره (47) این گونه آمده است «عَنْ أَبِی الدَّرْدَاءِ، قَالَ: خَرَجَ رَسُولُ اللَّهِ صَلَّى اللهُ عَلَیْهِ وَسَلَّمَ عَلَیْنَا فَقَالَ: «ایْمُ اللَّهِ لَأَتْرُکَنَّکُمْ عَلَى مِثْلِ الْبَیْضَاءِ، لَیْلُهَا کَنَهَارِهَا سَوَاءٌ» . فَقَالَ أَبُو الدَّرْدَاءِ: صَدَقَ اللَّهُ وَرَسُولُهُ، فَقَدْ تَرَکَنَا عَلَى مِثْلِ الْبَیْضَاءِ».

ترجمه : ابودرداء رضی الله عنه فرمودند : (روزی) رسول الله صلی الله علیه وآله وسلم (از خانه) بیرون شده و به نزد ما آمدند و سپس فرمودند : سوگند به الله ، قطعا من شما را بر(عقاید وافکاری پاک و تمیز) همانند سفیدی که شب آن همانند روزآن (در روشنی) برابر است، رها نمودم . سپس ابودرداء رضی الله عنه فرمودند : الله و رسولش راست گفتند، قطعا (رسول الله صلی الله علیه وآله وسلم ) ما را بر(عقاید و افکار پاک و تمیز) همانند سفیدی رها نموده اند.

وهمچنین با همین سند درکتاب الزهد ابن ابی عاصم روایت شماره (174) این گونه آمده است «عَنْ أَبِی الدَّرْدَاءِ أَنَّ النَّبِیَّ صَلَّى اللهُ عَلَیْهِ وَسَلَّمَ، قَالَ: «لَیَصُبُّ عَلَیْکُمُ الدُّنْیَا حَتَّى لَا یُزِیغَ قَلْبَ أَحَدِکُمْ إِنْ أَزَاغَهُ إِلَّا هِیَ».

ترجمه : ابودرداء رضی الله عنه روایت نمودند : همانا پیامبرصلی الله علیه وآله وسلم فرمودند : هرآیینه دنیا (یکباره) برشما (آنقدر زیاد) خواهد ریخت تا اینکه دل هیچ یک از شما را بجز همین دنیا کج نکند.