ترجمه و شرح حدیث (8) صحیح بخاری
عَنِ ابْنِ عُمَرَ، رَضِیَ اللَّهُ عَنْهُمَا قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صَلَّى اللهُ عَلَیْهِ وَسَلَّمَ " بُنِیَ الإِسْلاَمُ عَلَى خَمْسٍ: شَهَادَةِ أَنْ لاَ إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ وَأَنَّ مُحَمَّدًا رَسُولُ اللَّهِ، وَإِقَامِ الصَّلاَةِ، وَإِیتَاءِ الزَّکَاةِ، وَالحَجِّ، وَصَوْمِ رَمَضَانَ "
کلمات مشکل حدیث :
بُنِیَ : ساخته شده است، بنا شده است .
الإِسْلاَمُ : دین اسلام ، واسلام یعنی تسلیم شدن در مقابل دستورات الله و رسول .
خَمْسٍ : پنج .
شَهَادَةِ : گواهی دادن .
اللَّهُ : معبود به حق .
رَسُولُ اللَّهِ : فرستاده الله ، پیامبرالله .
إِقَامِ الصَّلاَةِ : برپائی نماز .
إِیتَاءِ الزَّکَاةِ : پرداخت کازت .
الحَجِّ : حج .
صَوْمِ رَمَضَانَ : روزه رمضان .
ترجمه : از ابن عمر رضی الله عنهما روایت است که رسول الله صلى الله علیه وآله وسلم فرمودند : اسلام بر پنج (چیز) بنا شده است: (1) گواهی دادن براینکه بجز الله دیگرمعبود به حقی وجود ندارد ومحمد (صلى الله علیه وآله وسلم) رسول الله است، (2) برپائی نماز،(3) پرداخت زکات، (4) )ادای) حج، (5) روزه گرفتن رمضان .
مسائل و احکام حدیث :
1 - احکام اسلام دو نوع است :
(أ) - احکام و اعمالی که ازارکان اسلام اند.
(ب) - احکام واعمالی که ازارکان اسلام نیستند.
2 - ارکان اسلام پنج اند .
3- کلمه توحید اولین و مهم ترین رکن اسلامی است که بدون آن فرد وارد اسلام نمی کردد و این رکن اسلام با زبان اداء می شود .
2 - نماز یکی دیگر از ارکان اسلام است که روزی پنج بار انجام می شود .
3 - زکات رکنی از ارکان اسلام است که بر اموال خاص و بر افراد ثروتمند واجب است .
4 - حج بیت الله رکنی از ارکان اسلام است که بر افرادی که توان رفتن دارند واجب است .
5- روزه رکن دیگری از اسلام است که در سالی یک ماه که همان رمضان باشد فرض است .
ترجمه و شرح حدیث (7) صحیح بخاری
عَنِ عَبْد اللَّهِ بْنَ عَبَّاسٍ، أَنَّ أَبَا سُفْیَانَ بْنَ حَرْبٍ أَخْبَرَهُ: أَنَّ هِرَقْلَ أَرْسَلَ إِلَیْهِ فِی رَکْبٍ مِنْ قُرَیْشٍ، وَکَانُوا تُجَّارًا بِالشَّأْمِ فِی المُدَّةِ الَّتِی کَانَ رَسُولُ اللَّهِ صَلَّى اللهُ عَلَیْهِ وَسَلَّمَ مَادَّ فِیهَا أَبَا سُفْیَانَ وَکُفَّارَ قُرَیْشٍ، فَأَتَوْهُ وَهُمْ بِإِیلِیَاءَ، فَدَعَاهُمْ فِی مَجْلِسِهِ، وَحَوْلَهُ عُظَمَاءُ الرُّومِ، ثُمَّ دَعَاهُمْ وَدَعَا بِتَرْجُمَانِهِ، فَقَالَ: أَیُّکُمْ أَقْرَبُ نَسَبًا بِهَذَا الرَّجُلِ الَّذِی یَزْعُمُ أَنَّهُ نَبِیٌّ؟ فَقَالَ أَبُو سُفْیَانَ: فَقُلْتُ أَنَا أَقْرَبُهُمْ نَسَبًا، فَقَالَ: أَدْنُوهُ مِنِّی، وَقَرِّبُوا أَصْحَابَهُ فَاجْعَلُوهُمْ عِنْدَ ظَهْرِهِ، ثُمَّ قَالَ لِتَرْجُمَانِهِ: قُلْ لَهُمْ إِنِّی سَائِلٌ هَذَا عَنْ هَذَا الرَّجُلِ، فَإِنْ کَذَبَنِی فَکَذِّبُوهُ. فَوَاللَّهِ لَوْلاَ الحَیَاءُ مِنْ أَنْ یَأْثِرُوا عَلَیَّ کَذِبًا لَکَذَبْتُ عَنْهُ. ثُمَّ کَانَ أَوَّلَ مَا سَأَلَنِی عَنْهُ أَنْ قَالَ: کَیْفَ نَسَبُهُ فِیکُمْ؟ قُلْتُ: هُوَ فِینَا ذُو نَسَبٍ، قَالَ: فَهَلْ قَالَ هَذَا القَوْلَ مِنْکُمْ أَحَدٌ قَطُّ قَبْلَهُ؟ قُلْتُ: لاَ. قَالَ: فَهَلْ کَانَ مِنْ آبَائِهِ مِنْ مَلِکٍ؟ قُلْتُ: لاَ.قَالَ: فَأَشْرَافُ النَّاسِ یَتَّبِعُونَهُ أَمْ ضُعَفَاؤُهُمْ؟ فَقُلْتُ بَلْ ضُعَفَاؤُهُمْ. قَالَ: أَیَزِیدُونَ أَمْ یَنْقُصُونَ؟ قُلْتُ: بَلْ یَزِیدُونَ. قَالَ: فَهَلْ یَرْتَدُّ أَحَدٌ مِنْهُمْ سَخْطَةً لِدِینِهِ بَعْدَ أَنْ یَدْخُلَ فِیهِ؟ قُلْتُ: لاَ. قَالَ: فَهَلْ کُنْتُمْ تَتَّهِمُونَهُ بِالکَذِبِ قَبْلَ أَنْ یَقُولَ مَا قَالَ؟ قُلْتُ: لاَ. قَالَ: فَهَلْ یَغْدِرُ؟ قُلْتُ: لاَ، وَنَحْنُ مِنْهُ فِی مُدَّةٍ لاَ نَدْرِی مَا هُوَ فَاعِلٌ فِیهَا، قَالَ: وَلَمْ تُمْکِنِّی کَلِمَةٌ أُدْخِلُ فِیهَا شَیْئًا غَیْرُ هَذِهِ الکَلِمَةِ، قَالَ: فَهَلْ قَاتَلْتُمُوهُ؟ قُلْتُ: نَعَمْ. قَالَ: فَکَیْفَ کَانَ قِتَالُکُمْ إِیَّاهُ؟ قُلْتُ: الحَرْبُ بَیْنَنَا وَبَیْنَهُ سِجَالٌ، یَنَالُ مِنَّا وَنَنَالُ مِنْهُ. قَالَ: مَاذَا یَأْمُرُکُمْ؟ قُلْتُ: یَقُولُ: اعْبُدُوا اللَّهَ وَحْدَهُ وَلاَ تُشْرِکُوا بِهِ شَیْئًا، وَاتْرُکُوا مَا یَقُولُ آبَاؤُکُمْ، وَیَأْمُرُنَا بِالصَّلاَةِ وَالزَّکَاةِ وَالصِّدْقِ وَالعَفَافِ وَالصِّلَةِ. فَقَالَ لِلتَّرْجُمَانِ: قُلْ لَهُ: سَأَلْتُکَ عَنْ نَسَبِهِ فَذَکَرْتَ أَنَّهُ فِیکُمْ ذُو نَسَبٍ، فَکَذَلِکَ الرُّسُلُ تُبْعَثُ فِی نَسَبِ قَوْمِهَا. وَسَأَلْتُکَ هَلْ قَالَ أَحَدٌ مِنْکُمْ هَذَا القَوْلَ، فَذَکَرْتَ أَنْ لاَ، فَقُلْتُ: لَوْ کَانَ أَحَدٌ قَالَ هَذَا القَوْلَ قَبْلَهُ، لَقُلْتُ رَجُلٌ یَأْتَسِی بِقَوْلٍ قِیلَ قَبْلَهُ. وَسَأَلْتُکَ هَلْ کَانَ مِنْ آبَائِهِ مِنْ مَلِکٍ، فَذَکَرْتَ أَنْ لاَ، قُلْتُ فَلَوْ کَانَ مِنْ آبَائِهِ مِنْ مَلِکٍ، قُلْتُ رَجُلٌ یَطْلُبُ مُلْکَ أَبِیهِ، وَسَأَلْتُکَ، هَلْ کُنْتُمْ تَتَّهِمُونَهُ بِالکَذِبِ قَبْلَ أَنْ یَقُولَ مَا قَالَ، فَذَکَرْتَ أَنْ لاَ، فَقَدْ أَعْرِفُ أَنَّهُ لَمْ یَکُنْ لِیَذَرَ الکَذِبَ عَلَى النَّاسِ وَیَکْذِبَ عَلَى اللَّهِ. وَسَأَلْتُکَ أَشْرَافُ النَّاسِ اتَّبَعُوهُ أَمْ ضُعَفَاؤُهُمْ، فَذَکَرْتَ أَنَّ ضُعَفَاءَهُمُ اتَّبَعُوهُ، وَهُمْ أَتْبَاعُ الرُّسُلِ. وَسَأَلْتُکَ أَیَزِیدُونَ أَمْ یَنْقُصُونَ، فَذَکَرْتَ أَنَّهُمْ یَزِیدُونَ، وَکَذَلِکَ أَمْرُ الإِیمَانِ حَتَّى یَتِمَّ. وَسَأَلْتُکَ أَیَرْتَدُّ أَحَدٌ سَخْطَةً لِدِینِهِ بَعْدَ أَنْ یَدْخُلَ فِیهِ، فَذَکَرْتَ أَنْ لاَ، وَکَذَلِکَ الإِیمَانُ حِینَ تُخَالِطُ بَشَاشَتُهُ القُلُوبَ. وَسَأَلْتُکَ هَلْ یَغْدِرُ، فَذَکَرْتَ أَنْ لاَ، وَکَذَلِکَ الرُّسُلُ لاَ تَغْدِرُ. وَسَأَلْتُکَ بِمَا یَأْمُرُکُمْ، فَذَکَرْتَ أَنَّهُ یَأْمُرُکُمْ أَنْ تَعْبُدُوا اللَّهَ وَلاَ تُشْرِکُوا بِهِ شَیْئًا، وَیَنْهَاکُمْ عَنْ عِبَادَةِ الأَوْثَانِ، وَیَأْمُرُکُمْ بِالصَّلاَةِ وَالصِّدْقِ وَالعَفَافِ، فَإِنْ کَانَ مَا تَقُولُ حَقًّا فَسَیَمْلِکُ مَوْضِعَ قَدَمَیَّ هَاتَیْنِ، وَقَدْ کُنْتُ أَعْلَمُ أَنَّهُ خَارِجٌ، لَمْ أَکُنْ أَظُنُّ أَنَّهُ مِنْکُمْ، فَلَوْ أَنِّی أَعْلَمُ أَنِّی أَخْلُصُ إِلَیْهِ لَتَجَشَّمْتُ لِقَاءَهُ، وَلَوْ کُنْتُ عِنْدَهُ لَغَسَلْتُ عَنْ قَدَمِهِ. ثُمَّ دَعَا بِکِتَابِ رَسُولِ اللَّهِ صَلَّى اللهُ عَلَیْهِ وَسَلَّمَ الَّذِی بَعَثَ بِهِ دِحْیَةُ إِلَى عَظِیمِ بُصْرَى، فَدَفَعَهُ إِلَى هِرَقْلَ، فَقَرَأَهُ فَإِذَا فِیهِ " بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِیمِ، مِنْ مُحَمَّدٍ عَبْدِ اللَّهِ وَرَسُولِهِ إِلَى هِرَقْلَ عَظِیمِ الرُّومِ: سَلاَمٌ عَلَى مَنِ اتَّبَعَ الهُدَى، أَمَّا بَعْدُ، فَإِنِّی أَدْعُوکَ بِدِعَایَةِ الإِسْلاَمِ، أَسْلِمْ تَسْلَمْ، یُؤْتِکَ اللَّهُ أَجْرَکَ مَرَّتَیْنِ، فَإِنْ تَوَلَّیْتَ فَإِنَّ عَلَیْکَ إِثْمَ الأَرِیسِیِّینَ " وَ {یَا أَهْلَ الکِتَابِ تَعَالَوْا إِلَى کَلِمَةٍ سَوَاءٍ بَیْنَنَا وَبَیْنَکُمْ أَنْ لاَ نَعْبُدَ إِلَّا اللَّهَ وَلاَ نُشْرِکَ بِهِ شَیْئًا وَلاَ یَتَّخِذَ بَعْضُنَا بَعْضًا أَرْبَابًا مِنْ دُونِ اللَّهِ فَإِنْ تَوَلَّوْا فَقُولُوا اشْهَدُوا بِأَنَّا مُسْلِمُونَ}
قَالَ أَبُو سُفْیَانَ : فَلَمَّا قَالَ مَا قَالَ، وَفَرَغَ مِنْ قِرَاءَةِ الکِتَابِ، کَثُرَ عِنْدَهُ الصَّخَبُ وَارْتَفَعَتِ الأَصْوَاتُ وَأُخْرِجْنَا، فَقُلْتُ لِأَصْحَابِی حِینَ أُخْرِجْنَا: لَقَدْ أَمِرَ أَمْرُ ابْنِ أَبِی کَبْشَةَ، إِنَّهُ یَخَافُهُ مَلِکُ بَنِی الأَصْفَرِ. فَمَا زِلْتُ مُوقِنًا أَنَّهُ سَیَظْهَرُ حَتَّى أَدْخَلَ اللَّهُ عَلَیَّ الإِسْلاَمَ. وَکَانَ ابْنُ النَّاظُورِ، صَاحِبُ إِیلِیَاءَ وَهِرَقْلَ، سُقُفًّا عَلَى نَصَارَى الشَّأْمِ یُحَدِّثُ أَنَّ هِرَقْلَ حِینَ قَدِمَ إِیلِیَاءَ، أَصْبَحَ یَوْمًا خَبِیثَ النَّفْسِ، فَقَالَ بَعْضُ بَطَارِقَتِهِ: قَدِ اسْتَنْکَرْنَا هَیْئَتَکَ، قَالَ ابْنُ النَّاظُورِ: وَکَانَ هِرَقْلُ حَزَّاءً یَنْظُرُ فِی النُّجُومِ، فَقَالَ لَهُمْ حِینَ سَأَلُوهُ: إِنِّی رَأَیْتُ اللَّیْلَةَ حِینَ نَظَرْتُ فِی النُّجُومِ مَلِکَ الخِتَانِ قَدْ ظَهَرَ، فَمَنْ یَخْتَتِنُ مِنْ هَذِهِ الأُمَّةِ؟
قَالُوا: لَیْسَ یَخْتَتِنُ إِلَّا الیَهُودُ، فَلاَ یُهِمَّنَّکَ شَأْنُهُمْ، وَاکْتُبْ إِلَى مَدَایِنِ مُلْکِکَ، فَیَقْتُلُوا مَنْ فِیهِمْ مِنَ الیَهُودِ. فَبَیْنَمَا هُمْ عَلَى أَمْرِهِمْ، أُتِیَ هِرَقْلُ بِرَجُلٍ أَرْسَلَ بِهِ مَلِکُ غَسَّانَ یُخْبِرُ عَنْ خَبَرِ رَسُولِ اللَّهِ صَلَّى اللهُ عَلَیْهِ وَسَلَّمَ، فَلَمَّا اسْتَخْبَرَهُ هِرَقْلُ قَالَ: اذْهَبُوا فَانْظُرُوا أَمُخْتَتِنٌ هُوَ أَمْ لاَ، فَنَظَرُوا إِلَیْهِ، فَحَدَّثُوهُ أَنَّهُ مُخْتَتِنٌ، وَسَأَلَهُ عَنِ العَرَبِ، فَقَالَ: هُمْ یَخْتَتِنُونَ، فَقَالَ هِرَقْلُ: هَذَا مُلْکُ هَذِهِ الأُمَّةِ قَدْ ظَهَرَ. ثُمَّ کَتَبَ هِرَقْلُ إِلَى صَاحِبٍ لَهُ بِرُومِیَةَ، وَکَانَ نَظِیرَهُ فِی العِلْمِ، وَسَارَ هِرَقْلُ إِلَى حِمْصَ، فَلَمْ یَرِمْ حِمْصَ حَتَّى أَتَاهُ کِتَابٌ مِنْ صَاحِبِهِ یُوَافِقُ رَأْیَ هِرَقْلَ عَلَى خُرُوجِ النَّبِیِّ صَلَّى اللهُ عَلَیْهِ وَسَلَّمَ، وَأَنَّهُ نَبِیٌّ، فَأَذِنَ هِرَقْلُ لِعُظَمَاءِ الرُّومِ فِی دَسْکَرَةٍ لَهُ بِحِمْصَ، ثُمَّ أَمَرَ بِأَبْوَابِهَا فَغُلِّقَتْ، ثُمَّ اطَّلَعَ فَقَالَ: یَا مَعْشَرَ الرُّومِ، هَلْ لَکُمْ فِی الفَلاَحِ وَالرُّشْدِ، وَأَنْ یَثْبُتَ مُلْکُکُمْ، فَتُبَایِعُوا هَذَا النَّبِیَّ؟ فَحَاصُوا حَیْصَةَ حُمُرِ الوَحْشِ إِلَى الأَبْوَابِ، فَوَجَدُوهَا قَدْ غُلِّقَتْ، فَلَمَّا رَأَى هِرَقْلُ نَفْرَتَهُمْ، وَأَیِسَ مِنَ الإِیمَانِ، قَالَ: رُدُّوهُمْ عَلَیَّ، وَقَالَ: إِنِّی قُلْتُ مَقَالَتِی آنِفًا أَخْتَبِرُ بِهَا شِدَّتَکُمْ عَلَى دِینِکُمْ، فَقَدْ رَأَیْتُ، فَسَجَدُوا لَهُ وَرَضُوا عَنْهُ، فَکَانَ ذَلِکَ آخِرَ شَأْنِ هِرَقْلَ .
ترجمه : ابن عباس (رضی الله عنه) می گوید: همانا ابو سفیان بن حرب،(رضی الله عنه) به ایشان چنین خبر داده است : همانا هرقل (پادشاه روم) فردی را به نزد ایشان فرستاد که همراه گروه از قریش که تجار بوده و در شام بسر می بردند، به نزد او بیایند؛ (ابن عباس رضی الله عنه می گوید ) این جریان در زمانی رخ داده است که رسول الله صلی الله علیه و آله وسلم با ابوسفیان و کفار قریش (صلح نامه ای به مدت ده سال در حدیبیه امضاء نموده بودند) آنها به نزد او رفتند و در حالی او در بیت المقدس بود آنها را در مجلسش فراخواند و در حالی که بزرگان وسرانِ روم نیز در اطرافش بودند. سپس هرقل، مترجمِ خود را فراخواند، وسپس(خطاب به ابوسفیان و همراهانش) گفت : کدام یک از شما با این مردی که گمان می کند که همانا او پیامبر است از لحاظ خویشاوندی نزدیک تر است ؟ ابوسفیان می گوید: من گفتم : من از(دیگران) از نظر نسب به او نزدیک ترین اینها هستم. هرقل (به افرادش ) گفت: او را به من نزدیک کنید، وهمراهانش را نزدیک نموده وآنها درپشت سر او قراردهید، سپس، به مترجم خود گفت: به همراهان او بگو: همانا من از این فرد در باره این مردی (که مدعی نبوت است) سؤال کننده ام، لذا اگر این فرد به من دروغ گفت، او را تکذیب کنید. (ابوسفیان می گوید) : سوگند به الله اگر ازشرم این نبودی که دروغی را از من نقل کنند ، حتماً من؛ علیه ( پیامبر صلى الله علیه وآله وسلم) دروغ می گفتم. سپس هرقل اولین چیزی که در باره پیامبر(صلی الله علیه و آله وسلم) ازمن پرسید این بود که نسب این (فرد مدعی نبوت) درمیانتان چگونه است؟ گفتم: او در میان ما، از نسب با لایی برخوردار است. سپس، پرسید: آیا پیش از این غیر از او، کسی دیگر از میان شما این سخن (ادعای نبوت) را زده است؟ گفتم: خیر. گفت : آیا از پدرانش کسی پادشاه بوده ؟ گفتم : خیر .گفت: آیا اَشراف وبزرگان مردم از وی پیروی می کنند ویا ضعیفان آنها ؟ گفتم: بلکه ضعیفان آنها. (هرقل) گفت: آیا (پیروانش روز بروز) بیشتر می شوند یا کمترمی شوند؟ گفتم: بیشتر می شوند. (هرقل) پرسید: آیا یکی (ازافرادی که در دینش داخل گشته)، بخاطر ناپسند شمردن دینش بعد از این که درآن داخل می شود؛ مرتد هم می گردد ؟ گفتم: خیر. گفت : آیا شما بودید که او را متهم به دروغگوئی کنید پیش از اینکه بگوید آنچه که گفته است؟ گفتم : خیر . گفت : آیا او پیمان شکنی می کند؟ گفتم: خیر، ولی ما در حال حاضر با وی در دوران پیمان صلحی بسر می بریم وما نمی دانیم که او در این مدت چه خواهد کرد؟( ابوسفیان می گوید) : (هرقل) به من قدرت و فرصت نداد تا سخنی بجز این سخن (در گفتگویم با هرقل) برعلیه (پیامبرصلى الله علیه وآله وسلم) داخل نمایم ، (هرقل) گفت : آیا شما (تا به حال ) با وی جنگیده اید؟ گفتم: آری. گفت : جنگ شما با او چگونه بوده است ؟ گفتم: جنگ در میان ما و او گه گاهی است گاهی او به ضربه می زند(و برما پیروز می شود) وگاهی ما به او ضربه زده (وبراوپیروز می شویم). (هرقل) گفت : شما را به چه چیز دستور می دهد ؟ من گفتم : او می گوید: معبود به حق یکتا را عبادت کنید، وبه او چیزی را شرک میاورید، رها کنید آنچه که پدرانتان می گفتند، و ما را به (برپائی) نمار، (پرداخت) زکات ، راستگویی، پاکدامنی و برقراری روابط خویشاوندی دستور می هد. (ابوسفیان) می گوید: (بعد از این، هرقل ) به مترجم (خود) گفت: (به ابوسفیان بگو) : من از نسب او پرسیدم، تو بیان نمودی که او در میانتان دارای نسب (والائی) می باشد. (آری) این چنین پیامبران از والاترینِ نسب، در میان قوم خود، به پیامبری مبعوث می شوند. و از تو پرسیدم: آیا کسی از شما (قبلاً) این حرف (ادعای نبوت) را زده است ؟ تو بیان نموده ای که نه ، من (با خودم) گفتم : اگر کسی قبلاً از او این حرف( ادعای نبوت) را می زد ، من می گفتم : (او) مردی است که الگو می گیرد به گفته ای که پیش از او گفته شده است . و از توپرسیدم : آیا کسی از پدرانش پادشاه بوده است؟ تو بیان نمودی که خیر، من (با خودم) گفت: اگراز پدرانش کسی پادشاه بوده من می گفتم که مردی است که پادشاهی پدرش را می خواهد . وازتوپرسیدم که آیا شما بودید که او را قبل از اینکه بگوید آنچه را که گفته است ؛ متهم به دروغ گفتن نمایید؟ تو بیان نموده ای که خیر. من(این مطلب را) می دانم که او نبوده که دروغ گفتن بر مردم را رها کند و(سپس) بر الله دروغ بگوید. و از تو پرسیدم : آیا (تا به حال) اشراف مردم از او پیروی نموده اند یا ضعیفان آنها ؟ تو بیان نموده ای که (تا به حال) ضعیفان از او پیروی نموده اند. (آری) این نوع افراد پیروان(در اول وهله) پیامبران اند. و از تو پرسیدم : که آیا (پیروان او) اضافه می گردند و یا اینکه کم می گردند ؟ تو بیان نمودی که همانا آنها (روزبروز) زیاد می شوند. و جریان ایمان اینگونه است تا اینکه تکمیل گردد. و از تو پرسیدم : آیا کسی که بنا بر ناراضی از دینش بعد از این که در آن داخل شده (دوباره از آن بیرون شده) مرتد گشته است ؟ تو بیان نمودی که نه، زمانی که نور و شیرینی ایمان در دلها مخلوط می گردد (افراد) این گونه می شوند. و من از تو پرسیدم : آیا عهد شکنی می کند؟ تو بیان نمودی که خیر. (آری) پیامبران اینگونه اند که عهد شکنی نمی کنند. و من از تو پرسیدم : اوشما را به چه چیز دستور می دهد؟. تو بیان نمودی : که او به شما دستور می دهد تا اینکه الله عبادت و پرستش نمایید، و چیزی را به شرک نیاورید، و شما را ازپرستش و عبادت بت ها ممانعت می کند، وشما را به (برپائی) نماز، راستگویی، و پاکدامنی دستور می دهد، آگرآنچه تو می گوئی حق (و درست) باشد، او جای این دو پای مرا نیز (روزی) مالک خواهد گشت. و من قطعا بودم که می دانستم که ایشان ظهور کننده اند. اما نبودم که گمان کنم که همانا او از شما باشد. اگر من بطور یقین می دانستم که می توانم به او برسم (وبا او ملاقات کنم)، قطعا من خودم را برای ملاقات با او به خطر و مشقت می انداختم. واگر بنزدش می بودم پای (مبارکشان) را می شستم. سپس، (هرقل) نوشته ی رسول الله صلى الله علیه وآله وسلم همانی که به وسیلة دحیه کلبی به بزرگ بصری فرستاده بود (که به هرقل بدهد)، و او آن را برای هرقل فرستاده بود را خواست وقرائت نمود. ناگهان در آن نامه (چنین نوشته شده) بود: به نام معبود به حق بی نهایت مهربان و بی نهایت رحمتگر از جانب محمد بندالله و پیامبر او به هرقل بزرگ روم : سلام بر کسی که ازهدایت پیروی کند. اما بعد: همانا من ترا به دعوت اسلام فرا می خوانم. مسلمان شو سالم می مانی ، والله پاداش تو را دو بار می دهد. واگر پشت بگردانی، گناه رعیتها بر تو است. (ای اهل کتاب! بیایید بسوی سخنی که میان من وشما برابر است. (و آن ) اینکه: بجز الله، کسی را نپرستیم وچیزی با وی شریک نگردانیم. وبرخی ما برخ دیگری را پروردگارهایی علاوه از الله نگیرد. اگر پشت گرداندند ، بگویید: (ای اهل کتاب!) گواه باشید که همانا ما مسلمانیم) .
ابوسفیان می گوید: پس از اینکه هرقل، گفت آنچه که گفت واز خواندن نامه فارغ شد، در نزدش سر و صدا شده و آوزاها بلند شد. وما را از آنجا بیرون کردند. من زمانی که ما را بیرون نمودند به یارانم گفتم: توجه کردید جریان ابن ابی کبشه چه قدر بزرگ و مهم گشته است که پادشاه فرزندان زرد پوست نیز از آن می ترسد. (ابوسفیان می گوید: من از آن زمان) همیشه بر این یقین بودم که رسول الله (صلى الله علیه وآله وسلم) بر(دشمناش) غالب خواهد گشت (و دینش نمایان خواهد شد)، تا اینکه الله اسلام را برمن داخل نمود (و من مشرف به اسلام شدم).
وابن ناطور؛ که فرماندار بیت المقدس و پاپ نصرانی های شام؛ و از دوستان هرقل بود، حکایت می کند که: هرقل زمانی که به بیت المقدس آمده بود، یک روزصبحدم با چهره ایی آشفته و پریشان از خواب برخاست. برخی از نزدیکان و اهل مشورتش، به وی گفتند: ما تو را پریشان وناراحت می بینیم؟ ابن ناطور میگوید: هرقل که در کَهانت، مهارت داشت وخود را غیب دان می دانست وبرای بیان غیب گوئی ستاره بینی می کرد، زمانی که آنها از او (در باره این آشفته خاطری) پرسیدند به آنها گفت: دیشب که به ستاره ها نظر انداختم، به این نتیجه رسیدم که پادشاه (ورهبر) ملتی که ختنه می کند، ظهور کرده است ، چه کسانی از این ملت ختنه می کنند. (حاضران) گفتند: بجز یهود، کسی دیگر ختنه نمی کند. وجریان آنها ترا به غم و اندوه وا مدارد، به تمام شهرهای مملکت خود بنویس ( و دستورده) تا اینکه هریهودی که در آنهاست بکشند. آنها در همین بحث وگفتگو بودند که شخصی که آن را پادشاه غسان فرستاده بود، به نزد هرقل آورده شد. این شخص، درباره رسول الله صلى الله علیه وآله وسلم خبر داد. زمانی که هرقل از او این جریان را پرسید (به افرادش) گفت که این فرد را ببرید و نگاه کنید که آیا او ختنه شده است یا اینکه نه، بعد از اینکه(مأموران) او را نگاه نمودند( و دیدند که ختنه شده است)، به هرقل گفتند: بلی، همانا او ختنه شده است. هرقل از آن شخص، پرسید: آیا عربها ختنه می کنند؟ (وی پاسخ داد: بلی) آنها (نیز) ختنه می کنند، سپس هرقل گفت: پادشاه این امت است همینی است که ظهور نموده است. وسپس به یکی از دوستان خود که در رومیه بود ودر علم همتا و هم ردیف او بود، نامه ای نوشت (واو را از تمام ماجرا آگاه کرد). وخودش به طرف حمص، براه افتاد. اما هنوز از حمص بیرون نرفته بود که پاسخ نامه از طرف دوستش رسید. ووی درباره ظهور رسول الله صلى الله علیه وآله وسلم،و اینکه ایشان پیامبر اند با اظهارات هرقل، اتفاق نظر داشت.
سپس هرقل بزرگان روم را در قصری که در حمص داشت، جمع نمود ودستور داد که دربهای آن را ببندند. درها بسته شد. سپس، هرقل برآن سرکشید و بنزدشان آمد وگفت: ای گروه رومی ها! آیا کامیابی و هدایت می خواهید و(دوست دارید که ) و پادشاهیتان برای شما ثابت و پایدار بماند؟ پس با این پیامبر، بیعت کنید. آنها (با شنیدن این سخن) ، مانند الاغ های وحشی بسوی دروازه ها فرار کردند اما دیدند که دروازه ها بسته شده است. وقتی هرقل، تنفرآنان را از ایمان آوردن مشاهده کرد ومأیوس شد، گفت: تا آنان را بنزد من بازگردانید. (وقتی همه باز گشتند، هرقل خطاب به آنان) گفت: همانا (هدف) من ازاین سخنانی که الآن برایتان گفتم (این بود تا)، محکم بودن شما را بر دینتان را آزمایش نمایم. که هم اکنون آن را ملاحظه کردم. با شنیدن این سخن، مردم هرقل را سجده کردند واز او خشنود شدند. این بود پایان داستان هرقل.
مسائل و احکام حدیث :
از این حدیث مسائل و احکام زیراستنباط و استخراج می گردد :
1 - برای رسیدن به حق ؛ تحقیق در مسائل و اخبارضروری است.
2- کفار زمان رسول الله صلی الله علیه و آله وسلم دروغگوئی را عیب می دانستند .
3- ابوسفیان بن حرب رضی الله عنه از خویشاوند و اقوام رسول الله صلی الله علیه و آله وسلم بودند.
4- رسول الله صلی الله علیه و آله وسلم در میان قومشان از بهترین و والاترین نسب برخورداربودند.
5- تمام پیامبران از والاترینِ و بهترین نسب، در میان قوم خود برخوردار بودند.
6- در میان عربها قبل از رسول الله صلی الله علیه و آله وسلم پیامبری نیامده است .
7- از پدران و نیاکان رسول الله صلی الله علیه و آله وسلم کسی پادشاه نبوده است.
8 - رسول الله صلی الله علیه و آله وسلم پیش از پیامبری نیزدر میان عربها به راستگوئی و صداقت مشهور بوده اند .
9- پیروان پیامبران علیهم السلام در اول وهله و ابتداء دعوت افراد ضعیف اند.
10- پیروان حق روز بروز اضافه می شوند .
11- ایمان کم و اضاف می شود .
12- درزمان رسول الله صلی الله علیه و آله وسلم هیچ کس بنا بر ناراضی از دین اسلام؛ مرتد نگشته است.
13- تمام پیامبران علیهم السلام عهد شکنی نمی کردند.
14- برخی از اموری که رسول الله صلی الله علیه و آله وسلم مردم را به بدانها دعوت می دادند و در این حدیث آمده از قرار زیر است :
(1) توحید و یکتا پرستی .
(2) ترک شرک و بت پرستی.
(3) برپائی نماز.
(4) پرداخت زکات و صدقات.
(5) راستگوئی و صداقت.
(6) پاکدامنی .
(7) ترک تقلید از پدران .
15 - هرقل می دانست که روم یک روزی تحت تصرف حکومت اسلامی در خواهد آمد .
16 - هرقل قبلا می دانست که رسول الله صلی الله علیه و آله وسلم ظهور می کند و مبعوث می شود .
17 - هرقل فکر می کرد که شاید رسول الله صلی الله علیه و آله وسلم غیر عرب باشد .
18- هرقل بعد از گفتگوبا ابوسفیان رضی الله عنه به این حقیقت دست یافت که رسول الله صلی الله علیه و آله وسلم ادعای نبوّتش درست است .
19- هرقل بعد از گفتگوی با ابوسفیان رضی الله عنه مشتاق دیدار پیامبرصلی الله علیه و آله وسلم گشتند.
20 - هرقل نسبت به رسول الله صلی الله علیه و آله وسلم در اول اظهار محبت نمودند .
21- یکی از روشهای دعوت بصورت نوشتاری است .
22- روش نامه نویسی اسلامی اینگونه است :
(1) اول بسم الله الرحمن الرحیم نوشتن .
(2) نویسنده نامش را بنویسد همانند این که رسول الله صلی الله علیه و آله وسلم نوشتند (از محمد بن عبد الله ...)
(3) نوشتن نام و یا لقب فردی که برای او نامه نوشته می شود همانند اینکه رسول الله صلی الله علیه و آله وسلم نوشتن (به هرقل...)
(4) نوشتن الفاظ محترمانه برای فردی که به او نامه نوشته می شود همانند اینکه رسول الله صلی الله علیه و آله وسلم (بزرگ روم ..)
(5) نوشتن سلام حالا اگر فردی که به او نامه نوشته می شود، کافری باشد باید(السلام علی من اتبع الهدی) و اگر مسلمانی باشد (السلام علیکم و رحمه الله و برکاته ) باید نوشت .
(6) بعد از سلام (اما بعد) نوشتن .
(7) اصل مطلب مورد نظر را نوشتن .
23 - یکی از عادت عربها در دوران جاهلیت طعنه زنی به برخی از آباء و اجداد گم نام و کم شهرت افراد بوده است همانند اینکه به رسول الله صلی الله علیه و آله وسلم می گفتند : ابن ابی کبشه .
24 - ابوسفیان بعد از این گفتگوی با هرقل به پیروزی اسلام در آینده پی برد .
26- ابوسفیان رضی الله عنه در آخر مسلمان شد .
27- هرقل پادشاه روم، عالم به دین نصرانیت ، کاهن، و منجّم بود .
28 - در زمان بعثت رسول الله صلی الله علیه و آله وسلم نصرانیها خود را ختنه نمی کردند .
29- در زمان بعثت رسول الله صلی الله علیه و آله وسلم یهود خود را ختنه می کردند .
30- پیش از آمدن اسلام ختنه نمودن در میان عربها مروج بوده است .
31- هرقل اول خواست اسلام را بپذیرد و حتی ملتش را دعوت به پذیرش اسلام داد ولی چون دید بزرگان حکومتش مخالفت کردند حیله گری و سیاست بازی نمود .
درپایان این بحث لازم می دانم که به یک صفت و ویژگی بسیار مهم و مثبت این شهید بزرگوار اشاره کنم؛ همان صفتی که او را از سایرین متمایزنموده و به اواین جایگاه بزرگ را در میان داعیان و مجاهدان راه حق عنایت نمود، و آیا می دانید که آن صفت و ویژگی کدام است؟ آن همان صفت دلیری و شجاعت کاملی است که در این شخصیت بزرگ وجود داشت و همان صفت از او چنین مجاهد و مبارز حق گوئی ساخت ، برای دانستن این مطلب به چند سخن از خودسید قطب رحمه الله توجه نمایید:
1 - روزی برخی ازشاگردان ایشان به ایشان گفتند: چرا در دادگاهی که به زنده ماندنت به آن پاسخ بستگی داشت با این صراحت حرف زدی و پاسخ دادی ؟ سید قطب رحمه الله در جواب چنین فرمودند:
(لأن التوریة لا تجوز فی العقیدة، ولأنه لیس للقائد أن یأخذ
بالرخص).
یعنی : چون توریه و مخفی کاری در عقیده مجاز نیست،
و برای یک رهبرمجاز نیست که به رخصت ها عمل کند.
2- آری همین شجاعت و دلیری ایشان بود که باعث شد تا زمان درخواست دولت از او برای تأیید حکومت، به کمال شهامت این جمله ماندگار و پر محتوا را فرمودند:
(إن إصبع السبابة الذی یشهد لله بالوحدانیة فی الصلاة لیرفض
أن یکتب حرفا واحدا یقر به حکم طاغیة).
یعنی : همانا انگشتی که در نماز به وحدانیت معبود به حق گواهی می دهد؛ از این سربازمی زند که حتی یک حرفی را که حکم طاغوت را تأیید کند بنویسد.
3- شهامت سید قطب رحمه الله به حدی بود که درحالی که
چوبه دار را در جلوی چشمانش می دید ، می گفت:
(لماذا أسترحم؟ إن کنت محکوما بحق فأنا أرتضی حکم الحق،
وإن کنت محکوما بباطل، فأنا أکبر من أن أسترحم الباطل).
یعنی : چرا ازحکومت درخواست بخشش و عفو نمایم؟
اگرمن به حقمحکوم شدم پس من به حکم حق راضی هستم،
و اگربه ناحق و باطل محکوم شدم، پس من بزرگتر از این
هستم که از باطلی درخواست عفو و بخشش نمایم .
4- زمانی که در روز یک شنبه تاریخ (28/8/1966) میلادی، حکم اعدام سیدقطب رحمه الله صادر می شود حمیده قطب خواهر سیدقطب رحمه الله را به نزد ایشان می فرستند که به ایشان بگوید که فقط یک راه نجات برایش وجود دارد وآن اینکه از کارهایش پشیمان شده معذرت خواهی کند، و چون خواهرش به نزد ایشان رفته و این جریان را برایش بیان می کند، سید قطب رحمه الله با کمال شجاعت و بدون هیچ ترسی از مرگ می گوید :
(لن أعتذر عن العمل مع الله).
یعنی : هرگز ازکاربا الله (پشیمان نیستم)
و معذرت خواهی نمی کنم)
5- زمانی که در سال (1965) میلادی مأموران حکومت
مصربدون اجازه برای بازرسی وارد خانه ایشان می شوند،
اوخطاب به مأمور اداره بازرسی می گوید:
(إن للبیوت حرمات ألا تعرف أدب الدخول؟) یعنی : همانا خانه ها حرمت های خودشان را دارند مگر ادب داخل شدن به خانه ها را (تا بحال) نمی دانی؟ و سپس به مدیراداره بازرسی نامه ای نوشته و در آن می نویسد (أرسل إلی بشرا ولا ترسل کلابا )یعنی : به نزد من انسان بفرست و سگ ها را نفرست. و سپس خودش را به اداره بازرسی کشور مصرمعرفی می کند و می گوید: (جئتکم حتى تعتقلونی) یعنی : من به نزدتان آمدم تا مرا دستگیرکنید.
6 - ویک روز پیش از اعدامش به خواهرش حمید قطب
رحمها الله می گوید: (إن رأیت الوالد المرشد فبلغیه عنی
السلام وقولی له: لقد تحمل سید أقصى ما یتحمله
البشر حتى لا تمس بأدنى سوء).
اگر والد مرشد (یعنی رئیس جماعت اخوان) را دیدی ازجانب
من به ایشان سلام برسان به ایشان بگو: همانا انتهای تحملی
که یک بشر (در مقابل سختی ها) می تواند داشته باشد، سید
أن را تحمل نمودتا اینکه گرفتارکوچک ترین بدی نگردد.
مختصری از زندگینامه شهید مظلوم رحمه الله
خوانندگان گرامی در اینجا می خواهم مختصری از زندگینامه
این مفکرومفسرمظلوم رحمه الله را از کتاب (عملاق الفکر
الإسلامی الشهید سید قطب) نوشته شهیدعبدالله عزام رحمه الله
و برخی دیگراز نوشته های که در باره سیدقطب رحمه الله
نوشته شده است را برایتان ترجمه ویا نقل نمایم .
سید قطب رحمه الله درتاریخ (9/10/1906) میلادی درروستای (موشه) که از توبع استان اسیوط کشور مصراست چشم به دنیا گشود، این گفته می شود که اصل و تبار سید قطب رحمه الله هندی است زیرا یکی از اجداد ایشان از هندوستان به عربستان آمده و سپس ازآنجا به مصر تشریف برده و در آنجا اقامت گزیدند.
سیدقطب رحمه الله در سال (1918) میلادی دوره ابتدائی را با موفقیت کامل به پایان رساند،ولی بعد از این بنا بر اوضاع آشفته کشورمصر در آن دوران تا دو سال از تحصیل محروم ماند و نتوانست ادامه تحصیل دهد تا اینکه در سال (1920) میلادی برای ادامه تحصیل راهی قاهره پایتخت مصر شد و در منزل دایی خویش احمد حسین عثمان سکونت گزید و در آنجا ادامه تحصل داد تا اینکه بلآخره درسال (1929) به دانشکده دارالعلوم قاهره راه یافته ودر سال (1933) میلادی از دانشکده دارالعلوم در رشته ادبیات عربی با مدرک لیسانس فارغ التحصیل گشت.
سید قطب رحمه الله در سال (1933) میلادی به استخدام وزارت معارف مصر در آمده و بعنوان یک معلم ابتدائی شروع به تدریس نمود.
ایشان در سال (1940) میلادی بعد از شش سال متوالی
تدریس بعنوان یک کارمند به ادراه مرکزی وزارت معارف
انتقال می یابد و تا سال(1948) دربخش های مختلف این
ادراه مشغول بکار بود.
سید قطب رحمه الله در سال (1948) میلادی از طرف وزارت و معارف برای بررسی نظام آموزشی با چند نفر دیگر به شهر نیویورک آمریکا فرستاده می شود و تا دوسال در آنجا می ماند.
در سال (1950) میلادی سید قطب به مصر بازگشته و
بعنوان دستیاردفتروزیر معارف مصرشروع بکار می کند
و در سال (1952) میلادی استعفا نامه خویش را تقدیم
وزارت می نماید ولی پذیرش این استعفا نامه تا دوسال به
تأخیر انداخته شده وسرانجام در سال (1954) با استعفای
ایشان موافقت شد .
سید قطب رحمه الله از نظر ادبی تربیت یافته عباس محمد
العقاد رحمه الله می باشد و گه گاهی با طه حسین نیز در
ارتباط بوده و ازمخالفان ادبی مصطفی صادق الرافعی
رحمه الله بودند.
ولی از نظرفکرو ایدهای اسلامی تحت تأثیر شدید افکار استاد ابوالأعلی مودودی رحمه الله این دانشمند هندی قرارگرفته بوده و تا آخر عمر نیز برآن استوار و پایدارماند.
سید قطب رحمه الله در طول زندگی خویش دچارمشکلات
زیادی شدند بالأخص از سال (1951) میلادی که بطور
رسمی عضوجماعت اخوان المسلیمن می گردد و فعالیت های
دینی منظم خویش را با اعضای فعال وبزرگان این جماعت
اسلامی شروع می کند،سید قطب رحمه الله این تحول فکری
وعضویت در این جماعت اسلامی را از اعماق قلب خویش
چنین تعبیر می کند: من در سال (1951) میلادی متولد شدم .
سید قطب رحمه الله در سال (1954) میلادی با بسیاری از بزرگان جماعت اخوان دستگیر و راهی زندان می شود و این زندانی بودنشان تا سال (1964) میلادی به مدت ده سال ادامه دارد تا بالآخره بنا بر بیماری و با سفارش عبدالسلام رئیس جمهور وقت کشور عراق درآن دوران؛ در این سال از زندان آزاد می گردند.
سپس سید قطب رحمه الله در سال (1965) دوباره دستگیر وراهی زندان می شود و در همین دوران به حکم ظالمانه قاضی فؤاد دجوی ،حکم اعدام ایشان صادر و درصبح روز9 آگوست (1966) راهی جوخه اعدام شده و بدارآویخته می شود ، و با این طریق از مشکلات دنیا و ستم ظالمان نجات یافته وبه دیدار الله متعال شتافته و راهی منزل آرامش و جنت الفردوس می گردد . الله متعال از او راضی و خشنود باد.
شناسنامه شهید مظلوم
1- نام : سیّد .
2- نام پدر: قطب ابراهیم.
3- تاریخ تولد : 9/10/1906 میلادی .
4- محل تولد : روستای موشه واقع در استان اسیوط کشور مصر.
5- نام برادر: محمّد.
6- اصل و تبار: هندی(جد ششم ایشان به نام فقیرعبدالله از هندوستان بوده است)
7- نام خواهران : 1- نفیسه 2- امینه 3- حمیده .
8- مدرک تحصیلی : لیسانس در رشته ادبیات عربی .
9- محل فارغ التحصیلی : دانشکده دارالعلوم قاهره.
10- تاریخ فارغ التحصیلی : 1932 میلادی .
11- تاریخ استخدام : سال 1933 میلادی .
12- اداره استخدامی : وزارت معارف و تعلیم.
13- تاریخ شهادت : شب دو شنبه 29/8/1966میلادی .
14- نوع شهادت : اعدام با چوبه دار.
15- نوع اتهام : تلاش برای براندازی نظام در مصر.
16- مدت عمر : نزدیک به 60 سال
رحمت و رضامندی الله بر تو باد ای سید قطب مفکرو داعی اسلام.
معرفی چند کتب مفید در باره زندگینامه سید قطب رحمه الله
خوانندگان محترم و گرامی پیش از این که به مباحث اصلی و عمده این کتاب بپردازم مناسب می دانم که مطلبی را برای شما خوانندگان محترم و گرامی بیان نمایم و آن اینکه سیّد قطب رحمه الله از شخصیت های اسلامی و دانشمندان و داعیان دینی است که در باره زندگی و شخصیت محبوب ایشان به زبانهای مختلف دنیا کتابهای معتدد و پرمحتوائی نوشته شده است که امروزه هر کس بخواهد در باره این شخصیت بزرگوارو مفکرنابغه و شجاع تحقیق کند، کار بسیار آسانی است بنده در ذیل نام بهترین و مهم ترین کتابهایی که تا بحال در باره این مرد مجاهد و شهید مظلوم نوشته شده که بنده نیز از برخی از آنها ، ان شاء الله تعالی در این کتاب خویش از آنها استفاده خواهم نمود برایتان بیان می نمایم:
1 - سید قطب من المیلاد الی الاستشهاد ، نوشته : صلاح عبدالفتاح الخالدی.
2- العالم الربانی الشهید سیّدقطب ، نوشته : احمد سلیمان العشماوی .
3- سیّد قطب أو ثورةالفکرالاسلامی ، نوشته : محمد علی قطب .
4- رائد الفکر الاسلامی المعاصرالشهید سیّد قطب ،نوشته : یوسف العظم .
5- سیّد قطب حیاته و أدبه ،نوشته : عبدالباقی محمد حسین .
6- سیّد قطب الأدیب الناقد ، نوشته دکترعبد الله الخباص .
7- سیّد قطب من القریة الی حبل المنشة ، نوشته : عادل حموده .
اینها بهترین کتابهایی اند که تا بحال در باره زندگی این شهید مجاهد نوشته شده است ،نا گفته نماند که علاوه از اینها؛ کتب زیاد دیگری نیز به زبانهای مختلف دنیا در باره بیوگرافی و زندگینامه این عالم بزرگوارو مفسرقرآن نوشته شده است ، ولی این کتب مذکور بهترین آنها است که برای بررسی نمودن زندگی این بزرگ مرد اسلامی کفایت می کند و همانگونه که قبلا نیز بیان نمودم بنده نیزان شاء الله در این کتاب خویش از برخی از نوشته های این کتب استفاده خواهم نمود.
ترجمه آیه (53) سوره بقره
وَإِذْ آتَیْنَا مُوسَى الْکِتَابَ وَالْفُرْقَانَ لَعَلَّکُمْ تَهْتَدُونَ (53)
ترجمه : و(ای یهودیان) بیاد آورید زمانی را که ما به موسی کتاب (تورات) وجداکننده حق از باطل را داده ایم تا اینکه شما راه یافته و هدایت شوید .
تفسیر آسان آیه (53) سوره بقره
(وَإِذْ آتَیْنَا مُوسَى الْکِتَابَ) موسی علیه السلام پیامبری است که بسوی یهودیان فرستاده شده و از جانب الله متعال برایشان کتابی به نام تورات نازل گشته است و این قسمت آیه به همین اشاره می کند و یادی از این جریان می کند .
(وَالْفُرْقَانَ) فرقان به معنای جدا کننده بین حق و باطل و فاصله اندازنده بین هدایت و گمراهی می باشد ، و مراد از فرقان در این آیه می تواند دو چیز باشد :
1 - مراد از فرقان همان کتاب تورات است زیرا تورات و هر کتاب آسمانی دیگر جدا کننده حق از باطل وفاصله انداز هدایت از گمراهی است .
2 - مراد از فرقان معجزات و یا پیروزیهایی است که موسی علیه السلام در میدانهای مختلف بردشمنانش حاصل نموده است و با آنها حق از باطل و هدایت از گمراهی جدا و واضح گشته است .
(لَعَلَّکُمْ تَهْتَدُونَ) این جمله بیانگر این مطلب است که حکمت اصلی نزول کتابهای آسمانی ومن جمله تورات و همچنین معجزات انبیاء علیهم السلام ، هدایت و راهنمائی نمودن مردم به سوی حق و حقیقت می باشد .
امروزه در این دنیای وانفسای که ما زندگی می کنیم واقعا اگر می خواهیم که مردم هدایت شوند و دست از شرک و خرافات بردارند باید که آخرین کتاب الهی قرآن مجید را به مردم خوانده و ترجمه و تفسیر آن را برای مردم بیان نماییم و از نو با همان روش سلف صالح مردم را بسوی آن دعوت دهیم، با این طریق مسؤلیت خویش را اداء نموده و ملت خویش را با کتاب الهی بر روش و طریقه سلف صالح از تاریکیهای شرک و خرافات نجات داده ایم.
وچه زیبا فرموده اند امام مالک رحمه الله : هر گز آخر این امت اصلاح نمی گردد مگر با آنچه که اول این امت اصلاح گشته است .
ترجمه آیه (51) و (52) سوره بقره
وَإِذْ وَاعَدْنَا مُوسَى أَرْبَعِینَ لَیْلَةً ثُمَّ اتَّخَذْتُمْ الْعِجْلَ مِنْ بَعْدِهِ وَأَنْتُمْ ظَالِمُونَ (51)
ترجمه : و(ای یهودیان) بیاد آورید زمانی را که ما به موسی چهل شب وعده دادیم (تا در کوه طوربماند) زان سپس شما بعد از او گوساله را (بعنوان معبود خویش) گرفتید و در حالی که شما (با این عملتان) ظالم گشتید .
ثُمَّ عَفَوْنَا عَنْکُمْ مِنْ بَعْدِ ذَلِکَ لَعَلَّکُمْ تَشْکُرُونَ (52)
ترجمه : سپس ما بعد از آن از شما عفو و درگذارنمودیم تا شاید شما شکرنمایید .
تفسیر آسان آیه (51) و (52) سوره بقره
(وَإِذْ وَاعَدْنَا مُوسَى أَرْبَعِینَ لَیْلَةً) این قسمت آیه اشاره دارد به یک جریان تاریخی دارد و آن اینکه بعد از نجات بنی اسرائیل از فرعون و غرق فرعون وسپاهیانش در دریا، الله متعال به موسی علیه السلام دستور داد تا سی شبانه در کوه طور برای راز و نیاز رفته تا بعد از آن تورات را تحویل بگیرد و بعد از رفتن به آن جا؛ ده شبانه روز دیگر اضافه گشت که مجموعا چهل شبانه روز گشت .
(ثُمَّ اتَّخَذْتُمْ الْعِجْلَ مِنْ بَعْدِهِ) این قسمت آیه بیانگر این است که در همان چهل شبانه روزی که موسی علیه السلام برای عبادت و راز و نیاز و تحویل گرفتن کتاب تورات به کوه طور رفته بودند یک اتفاق عجیب و شرکی در میان بنی اسرائیل اتفاق افتاد و آن اینکه فردی به نام سامری از طلاها و زیورات زنان بنی اسرائیل مجسمه به شکل گوساله ای ساخت و سپس به دروغ مدعی شد که معبود موسی این است و ایشان فراموش کرده و به جای دیگری برای تلاش معبود رفته اند برخی از بنی اسرائیل فریب خورده وشروع به پرستش گوساله نمودند گرچه هارون علیه السلام آنها را از این کار ممانعت نمود ولی برخی سخنان او را گوش ندادند و بلکه گفتند ما بر گوساله پرستی می مانیم تا موسی علیه السلام برگردد و هارون نیز بخاطر اینکه مبادا اختلاف و در گیری در میان بنی اسرائیل اتفاق افتد با نرمی آنها را ممانعت و نهی از منکر می کرد ولی شدت بخرج نمی داد تا اینکه موسی تشریف آورده آن مجسمه را نابود نموده و سامری سازنده آن را بد دعای نمود و بر بنی اسرائیل بخاطر این عمل شرکی خشم گرفته و بربرادرش هارون نیز پرخاش نمود و سپس تمام گوساله پرستان را دعوت به توحید و توبه داد .
(وَأَنْتُمْ ظَالِمُونَ) این قسمت از آیه بیانگر این است که شرک و پرستش غیر الله یک نوع ظلم است و بلکه بزرگترین نوع ظلم است زیرا عدل آن است که حق به حق داربرسد و ظلم آن است که ناحقی صورت گرفته و حق به حق دارش نرسد ، از آنجایی که عبادت و پرستش شدن حق الله متعال است و نباید به کسی دیگر انجام گیرد لذا زمانی که فردی غیر الله را عبادت و پرستش می کند او فی الواقع در حق الله متعال ظلم می نماید و پرستش شدن که حق الله است گرفته و به کسی می هد که هر گز لیاقت پرستش را ندارد .
(ثُمَّ عَفَوْنَا عَنْکُمْ مِنْ بَعْدِ ذَلِکَ) این جمله بیانگر لطف الله مهربان به گنه کاران و مشرکانی از قوم بنی اسرائیل است که با وجود این جرم بزرگ که مستحق هر نوع عذابی بودند الله متعال در حق آنان لطف نموده و آنها معاف نموده اند .
(لَعَلَّکُمْ تَشْکُرُونَ) این جمله بیانگر این است که یکی از حکمتهای عدم گرفت و معاف نمودن الله متعال ازبندگان گنه کار این است تا شاید روزی متوجه شده و از گناهانشان دست کشیده و بجای کفران با انجام عبادات و ترک گناهان و توبه نمودن ؛شکر الله متعال بجا آورند .
ترجمه آیه (50) سوره بقره
وَإِذْ فَرَقْنَا بِکُمْ الْبَحْرَ فَأَنْجَیْنَاکُمْ وَأَغْرَقْنَا آلَ فِرْعَوْنَ وَأَنْتُمْ تَنظُرُونَ (50)
ترجمه : و(ای یهودیان) بیاد آورید زمانی را که ما برای شما دریا را شگافتیم و پس از آن شما را نجات دادیم و خاندان (و پیروان) فرعون (پادشاه مصر) را غرق نمودیم و در حالی که شما نگاه می کردید .
تفسیر آسان آیه (50) سوره بقره
(وَإِذْ فَرَقْنَا بِکُمْ الْبَحْرَ) در این آیه اشاره شده به یک اتفاق تاریخی که در زمان موسی علیه السلام اتفاق افتاده است و آن اینکه زمانی که فرعون و سپاهیانش؛ موسی علیه السلام و بنی اسرائیل همراهش را تعقیب می کردند ، زمانی که به دریا رسیدند موسی علیه السلام عصایش را به دریا زده و دریا شگافته شده و راه های خشک برای گذر آنها باز شد و چون آنها گذر نمودند و فرعون و پیروان و سپاهیانش خواستند گذرکنند و دروسط دریا رسیدند راهها بسته شده و همه غرق شدند .
ناگفته نماند که در این شگاف دریا معجزه ای بس بزرگی برای حقانیت موسی علیه السلام و دلگرمی بس مهمی برای بنی اسرائیل و هلاکت بس عظیمی برای ظالمین بود .
(فَأَنْجَیْنَاکُمْ) در این جمله یاد دهانی است به بنی اسرائیل و بشارتی به سایربه ملت های مظلوم که نجات دهنده از تمام مشکلات فقط و فقط الله متعال است زیرا هیچ درب بسته ای و مشکل لا ینحلی در مقابل الله متعال وجود ندارد، لذا هرمسلمانی هرگاه به درب بسته ای رسید فورا باید این مطلب به ذهنش بیاید که همان ذاتی که راه بسته با دریا را برای موسی علیه السلام و پیروانش باز کرد این درب بسته را باز خواهد کرد لذا بر الله متعال توکل نموده و به درگاهش آه و زاری کند و ازالله متعال باز شدن این درب بسته را بخواهد و بعد از آن اگرآن درب بسته باز شد که رحمت است با شکرش را بجا آورد و رنه در آن حکمت است باید صبر نمود و در هر دو صورت برای یک مسلمان خیر و اجر و ثواب است.
(وَأَغْرَقْنَا آلَ فِرْعَوْنَ) این جمله توان کامل الهی را می رساند که چگونه الله متعال کافرو ظالمی همچون فرعون را با آن همه حشم و خدم و با آن همه سپاه وقدرت به وادی هلاکت کشانده و با تمام خواری و زبونی غرق در آب نمود و بیانگر این مطلب نیزمی باشد که هیچ ظلمی در مقابل تدبیر الهی دوام پذیر نیست و انجام هرظالم و کافری جز نابودی چیز دیگری نخواهد بود .
(وَأَنْتُمْ تَنظُرُونَ) این جمله دو بُعد دارد یکی بیانگر لذّتی است که الله متعال به موسی علیه السلام و بنی اسرائیل عنایت نموده است ؛ از این چه لذّت و دل خنکی بالاتر که انسان با چشمانش هلاکت و نابودی دشمن خویش را مشاهده کند .
بُعد دوم این جمله همان ذلت و خواری است که الله متعال نصیب فرعون و سپاهیانش نمود که در مقابل بنی اسرائیلی که تا دیروز برده خویش می دانستند به هلاکت رسیدند ،آری انسان زمانی که در مقابل پایین تر از خویش و دشمن خویش شکست خورده نابود می شود این شکست و نابودی از هر شکست و نابودی در دنیا دردناک تر است .
ترجمه و شرح حدیث (6) صحیح بخاری
عَنِ ابْنِ عَبَّاسٍ، قَالَ: «کَانَ رَسُولُ اللَّهِ صَلَّى اللهُ عَلَیْهِ وَسَلَّمَ أَجْوَدَ النَّاسِ، وَکَانَ أَجْوَدُ مَا یَکُونُ فِی رَمَضَانَ حِینَ یَلْقَاهُ جِبْرِیلُ، وَکَانَ یَلْقَاهُ فِی کُلِّ لَیْلَةٍ مِنْ رَمَضَانَ فَیُدَارِسُهُ القُرْآنَ، فَلَرَسُولُ اللَّهِ صَلَّى اللهُ عَلَیْهِ وَسَلَّمَ أَجْوَدُ بِالخَیْرِ مِنَ الرِّیحِ المُرْسَلَةِ».
کلمات مشکل حدیث :
أَجْوَدَ النَّاسِ : سخاوتمندترین مردم .
حِینَ یَلْقَاهُ : زمانی که با ایشان ملاقات می نمود .
فِی کُلِّ لَیْلَةٍ : در هرشبی .
فَیُدَارِسُهُ القُرْآنَ : پس قرآن را تکرار می نمود.
الرِّیحِ المُرْسَلَةِ : باد روان .
ترجمه : ابن عباس (رضی الله عنهما) می گوید: رسول الله صلى الله علیه وآله وسلم سخاوتمندترین مردم بودند. وسخاوتمندتر از هر وقت، زمانی بود که در (ماه) رمضان، با جبرئیل (علیه السلام) ملاقات می نمودند. جبرئیل (علیه السلام) در هر شبی (از شب های) رمضان، قرآن را (با رسول الله صلى الله علیه وآله وسلم) تکرار می نمودند. ورسول الله صلى الله علیه وآله وسلم درخیر ونیکی، از بادهای روان (نیز) سخاوتمند تربودند.
مسائل و احکام حدیث :
1- رسول الله صلى الله علیه وآله وسلم سخاوتمندترین مردم بودند.
2 - رسول الله صلی الله علیه و آله وسلم زمانی که با جبرئیل علیه السلام ملاقات می نمودند از هروقتی دیگربیشترسخاوتمندتر می شدند.
3- جبرئیل علیه السلام در هر شبی از شب های رمضان، با ورسول الله صلى الله علیه وآله وسلم ملاقات نموده و قرآن را تکرار می کردند.
4- رسول الله صلى الله علیه وآله وسلم درخیر ونیکی، از بادهای روان نیز سخاوتمند تربودند.
ترجمه و شرح حدیث (5) صحیح بخاری
عَنِ ابْنِ عَبَّاسٍ فِی قَوْلِهِ تَعَالَى: {لاَ تُحَرِّکْ بِهِ لِسَانَکَ لِتَعْجَلَ بِهِ} [القیامة: 16] قَالَ: کَانَ رَسُولُ اللَّهِ صَلَّى اللهُ عَلَیْهِ وَسَلَّمَ یُعَالِجُ مِنَ التَّنْزِیلِ شِدَّةً، وَکَانَ مِمَّا یُحَرِّکُ شَفَتَیْهِ - فَقَالَ ابْنُ عَبَّاسٍ: فَأَنَا أُحَرِّکُهُمَا لَکُمْ کَمَا کَانَ رَسُولُ اللَّهِ صَلَّى اللهُ عَلَیْهِ وَسَلَّمَ یُحَرِّکُهُمَا، وَقَالَ سَعِیدٌ: أَنَا أُحَرِّکُهُمَا کَمَا رَأَیْتُ ابْنَ عَبَّاسٍ یُحَرِّکُهُمَا، فَحَرَّکَ شَفَتَیْهِ - فَأَنْزَلَ اللَّهُ تَعَالَى: {لاَ تُحَرِّکْ بِهِ لِسَانَکَ لِتَعْجَلَ بِهِ إِنَّ عَلَیْنَا جَمْعَهُ وَقُرْآنَهُ} [القیامة: 17] قَالَ: جَمْعُهُ لَکَ فِی صَدْرِکَ وَتَقْرَأَهُ: {فَإِذَا قَرَأْنَاهُ فَاتَّبِعْ قُرْآنَهُ} [القیامة: 18] قَالَ: فَاسْتَمِعْ لَهُ وَأَنْصِتْ: {ثُمَّ إِنَّ عَلَیْنَا بَیَانَهُ} [القیامة: 19] ثُمَّ إِنَّ عَلَیْنَا أَنْ تَقْرَأَهُ، فَکَانَ رَسُولُ اللَّهِ صَلَّى اللهُ عَلَیْهِ وَسَلَّمَ بَعْدَ ذَلِکَ إِذَا أَتَاهُ جِبْرِیلُ اسْتَمَعَ فَإِذَا انْطَلَقَ جِبْرِیلُ قَرَأَهُ النَّبِیُّ صَلَّى اللهُ عَلَیْهِ وَسَلَّمَ کَمَا قَرَأَهُ.
کلمات مشکل حدیث :
لاَ تُحَرِّکْ : حرکت مده .
بِهِ : با آن .
لِسَانَکَ : زبان تو .
لِتَعْجَلَ بِهِ : تا با آن عجله نمائی .
یُعَالِجُ : برداشت می کرد، تحمل می کرد.
مِنَ التَّنْزِیلِ : از نزول آیات قرآنی.
شِدَّةً : سختی ، مشکلات.
مِمَّا : از آنچه .
یُحَرِّکُ : حرکت می دهد.
شَفَتَیْهِ : دو لبش .
أُحَرِّکُهُمَا : من آن دو را حرکت می دهم .
لَکُمْ : برایتان .
کَمَا : همچنان ، همانگونه .
فَحَرَّکَ : پس حرکت داد.
صَدْرِکَ : سینه تو .
تَقْرَأَهُ : آن را می خواند .
فَاسْتَمِعْ لَهُ : پس برایش گوش ده .
أَنْصِتْ : سکوت کن، خاموش باش .
ترجمه حدیث : ابن عباس رضی الله عنهما در مورد آیات {لا تُحَرِّکْ بِهِ لِسَانَکَ لِتَعْجَلَ بِهِ ......} می گوید: رسول الله صلى الله علیه وآله وسلم بودند که هنگام نزول وحی، مشقت فراوانی را متحمل می شدند. و این بدان خاطر بود که لب هایشان را(برتکرار و خواندن آیات قرآنی) تکان می دادند. ابن عباس رضی الله عنهما می گوید: من نیز لب هایم را همانگونه که رسول الله صلى الله علیه وآله وسلم تکان می دادند، تکان می دهم (تا به شما نشان دهم که رسول الله صلى الله علیه وآله وسلم چگونه لب هایشان را تکان می دادند) .و سپس (یکی از راویان حدیث به نام) سعید (که شاگرد ابن عباس رضی الله عنه است) می گوید : من هم دو لبم را تکان می دهم همانگونه که دیدم ابن عباس (رضی الله عنه) دو لبش تکان دادند (سپس روای حدیث می گوید که سعید نیز) دو لبش را تکان دادند.
(ابن عباس رضی الله عنه می گوید) : آنگاه، الله متعال (این آیات) را نازل نمود:
{لاَ تُحَرِّکْ بِهِ لِسَانَکَ لِتَعْجَلَ بِهِ إِنَّ عَلَیْنَا جَمْعَهُ وَقُرْآنَهُ}[القیامة: 17]
(ابن عباس رضی الله عنه) می گوید : یعنی : ما قرآن را در سینه تو جمع می کنیم و تو می توانی (بعد از رفتن جبرئیل) بخوانی .
{فَإِذَا قَرَأْنَاهُ فَاتَّبِعْ قُرْآنَهُ} [القیامة: 18]
(ابن عباس رضی الله عنه) می گوید : یعنی : پس برایش گوش کن و ساکت باش .
{ثُمَّ إِنَّ عَلَیْنَا بَیَانَهُ} [القیامة: 19]
(ابن عباس رضی الله عنه) می گوید : یعنی : سپس برما است که آن را (در ذهنت نگه داشته تا آن را ) بخوانی .
(ابن عباس رضی الله عنه) می گوید : بعد از (نزول) این (آیات)، رسول الله صلی الله علیه و آله وسلم بودند که هرگاه جبرئیل وحی می آورد، نخست گوش فرا می دادند و چون جبرئیل (علیه السلام) می رفتند ، پیامبر صلی الله علیه و آله وسلم آن (آیات) را آنگونه که می خواندند که (جبرئیل) برایشان خوانده بودند.
مسائل و احکام حدیث :
1- رسول الله صلى الله علیه وآله وسلم در اوائل همراه با گوش دادن به جبرئیل علیه السلام خود نیز آیات قرآنی را می خواندند و تکرار می کردند.
2 - خواندن توأم با گوش دادن بر رسول الله صلی الله علیه و آله وسلم بسیار سخت بود زیرا در یک وقت هم دقیق شنیدن و هم دقیق تکرار کردن و حفظ کردن کاربسیار مشکلی است .
3- رسول الله صلی الله علیه و آله وسلم بخاطر این تکرار می کردند و می خواندند که مبادا که آیات را فراموش کنند .
4- بعد از نزول آیات (لاَ تُحَرِّکْ بِهِ لِسَانَکَ لِتَعْجَلَ بِهِ إِنَّ عَلَیْنَا جَمْعَهُ وَقُرْآنَهُ......) دیگر رسول الله صلی الله علیه و آله وسلم همراه با جبرئیل علیه السلام تکرار نمی کردند بلکه سکوت نموده گوش می دادند .
5 - الله متعال به رسول الله صلی الله علیه و آله وسلم آن قدر حافظه قوی عنایت نموده بودند که با یکبار شنیدن آیات قرآن از جبرئیل علیه السلام آنها را کاملا حفظ می نمودند.