ترجمه ، تحقیق و شرح اربعین نووی

حدیث پنجم اربعین نووی

عَنْ ام المومنین ام عبد الله عَائِشَةَ رَضِیَ اللَّهُ عَنْهَا، قَالَتْ: قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صَلَّى اللهُ عَلَیْهِ وَسَلَّمَ: «مَنْ أَحْدَثَ فِی أَمْرِنَا هَذَا مَا لَیْسَ فِیهِ، فَهُوَ رَدٌّ» رواه البخاری و مسلم وفی روایة لمسلم : «مَنْ عَمِلَ عَمَلًا لَیْسَ عَلَیْهِ أَمْرُنَا فَهُوَ رَدٌّ».

لغات حدیث :

ام عبد الله : کنیت عایشه رضی الله عنها است که با نام پسرخواهرش «عبدالله بن زبیر» پسر اسماء دختر ابوبکررضی الله عنهما ، کنیت گذاری شده است .

أَحْدَثَ : چیز جدیدی را ایجاد و اختراع نمود .

فِی أَمْرِنَا هَذَا : در این دستور ما، در این دین ما .

 مَا لَیْسَ فِیهِ : آنچه درآن نباشد .

رَدٌّ : مردود است ، قابل قبول نیست .

لَیْسَ عَلَیْهِ أَمْرُنَا: دستور ما برآن نباشد، آن برابربا دستوردین ما نباشد.

ترجمه حدیث :

مادر مسلمانان ام عبدالله عایشه رضی الله عنها فرمودند : رسول الله صلی الله علیه وآله وسلم فرمودند : هرکس دراین امرما چیز جدیدی را که درآن نباشد ایجاد کند ، پس آن مردود است .« این روایت بخاری و مسلم است» ولی در روایت (صحیح) مسلم تنها اینگونه آمده است : هرکس کاری را انجام دهد که برابر با دستورما نباشد پس آن مردود است .

مسائل حدیث :

از این حدیث مسائل زیر گرفته و استنباط می شود :

1 - تمام اعمال دینی باید برابر با دستورات شرع باشد .

2 - هرعملی که خلاف دستورات شرع باشد آن مردوداست .

3 - مراد از «دستورما» دراین حدیث «دستورات شرع» یعنی مجموعه قرآن و سنّت صحیح می باشد .

4- این حدیث تعریف کامل و جامعی را برای بدعت بیان نموده است، زیرا هر عمل دینی که خلاف آیات قرآنی و احادیث صحیح نبوی باشد آن بدعت و مردود است .

5- از جمله (فِی أَمْرِنَا هَذَا) روایت صحیح بخاری و صحیح مسلم و همچنین جمله (لَیْسَ عَلَیْهِ أَمْرُنَا) روایت صحیح مسلم در این حدیث ، معلوم می گردد که در امور دنیوی خالص که جریان دینی به آنها مرتبط نمی گردد ، بدعتی وجود ندارد ، و در امور دنیوی تا زمانی که خلاف دستوری از دستورات شرع نباشند ما در انجام آنها اختیار کامل داریم،همان گونه که در حدیث شماره (2363) صحیح مسلم رسول الله صلی الله علیه وآله وسلم در باره چنین اموری فرموده اند : «أَنْتُمْ أَعْلَمُ بِأَمْرِ دُنْیَاکُمْ» یعنی شما در امور دنیایتان از من آگاه تر هستید .

6- در دین بدعتی به نام بدعت حسنه وجود ندارد زیرا تمام بدعت ها مردود و گمراهی اند همانگونه که در این روایت آمده که «هر عمل دینی که خلاف دستورات شرع باشد آن مردود است» و همانگونه که درروایت دیگری شماره (1578) سنن نسائی چنین آمده که رسول الله صلی الله علیه و آله وسلم فرمودند: « شَرُّ الْأُمُورِ مُحْدَثَاتُهَا، وَکُلُّ مُحْدَثَةٍ بِدْعَةٌ وَکُلُّ بِدْعَةٍ ضَلَالَةٌ، وَکُلُّ ضَلَالَةٍ فِی النَّارِ » یعنی : بدترین کارها (در دین) نوپیداهاست و هر نوپیدائی (در دین) بدعت است و هر بدعتی گمراهی است و هرگمراهی درآتش جهنم است .

7- دین کامل است و نیازی به ایجاد حکم جدیدی در دین نیست .

8- دین مجموعه ی دستورات الله متعال و سنّت های رسول الله صلی الله علیه و آله وسلم می باشد زیرا رسول الله صلی الله علیه و آله وسلم در این حدیث ضمیر (نا) را در جمله «فِی أَمْرِنَا هَذَا» وجمله «لَیْسَ عَلَیْهِ أَمْرُنَا» بکار برده اند .

ناگفته نماند  که حدیث «مَنْ أَحْدَثَ فِی أَمْرِنَا هَذَا مَا لَیْسَ مِنْهُ فَهُوَ رَدٌّ»  برای کسی است که خودش بدعتی را ایجاد و اختراع نموده است،  وای چه بسا بدعت گذار بدعتی را ایجاد کند وخودش به آن عمل نکند و در حقیقت برای فریب دیگران آن را ایجاد کرده باشد ، و ای چه بسا خودش نیز همانند دیگران به آن عمل کند، لذا در روایت « مَنْ أَحْدَثَ فِی أَمْرِنَا هَذَا مَا لَیْسَ مِنْهُ فَهُوَ رَدٌّ » ایجاد کنند بدعت دو گناه می رسد :

1 - گناه ایجاد بدعت .

2- گناه باعث شدن این که دیگران به بدعتی عمل کنند و تمام کسانی که به این بدعت عمل کنند به ایجاد کنند که داعی الی الشر بوده هم گناه می رسد .

واما در روایت «مَنْ عَمِلَ عَمَلًا لَیْسَ عَلَیْهِ أَمْرُنَا فَهُوَ رَدٌّ» فرقی ندارد که خودش آن بدعت را ایجاد کرده باشد و یا کس دیگری تنها گناه عمل به بدعت و رد بودن آن مطرح است .

تفاوت های الفاظ حدیث :

1 - در روایت شماره (4606) سنن ابی داود و روایت شماره (21196) السنن الکبری امام بیهقی این گونه آمده است«مَنْ صَنَعَ أَمْرًا عَلَى غَیْرِ أَمْرِنَا فَهُوَ رَدٌّ».

2 - در روایت شماره (4536) سنن دارقطنی این گونه آمده است ««مَنْ فَعَلَ أَمْرًا لَیْسَ عَلَیْهِ أَمْرُنَا فَهُوَ مَرْدُودٌ».

3 - در روایت شماره (4538) سنن دارقطنی این گونه آمده است «کُلُّ أَمْرٍ لَمْ یَکُنْ عَلَیْهِ أَمْرُنَا فَهُوَ رَدٌّ».

4 - در روایت شماره (24450) مسند احمد بن حنبل این گونه آمده است «صنع أمرا على غیر أمرنا، فهو مردود».

5 - در روایت شماره (147) الابانة الکبری امام ابن بطة و روایت شماره (1525)  مسند ابی داود طیالیسی این گونه آمده است «مَنْ فَعَلَ فِی أَمْرِنَا مَا لَا یَجُوزُ فَهُوَ رَدٌّ» .

6-  در روایت شماره (6407) مستخرج ابی عوانه این گونه آمده است «مَنْ أَحْدَثَ فِی أَمْرِنَا مَا لَا یَجُوزُ فَهُوَ رَدٌّ» .

7 - در روایت شماره (1001) الفوائد الشهیر بالغیلانیات أبو بکر محمد بن عبد الله بن إبراهیم بن عبدوَیْه البغدادی الشافعی البزَّاز این گونه آمده است «مَنْ عَمِلَ عَمَلًا لَیْسَ عَلَیْهِ أَمْرُنَا فَأَمْرُهُ رَدٌّ» .

8 - در روایت شماره (979) مسند امام اسحاق بن راهویه این گونه آمده است «مَنْ عَمِلَ بِغَیْرِ عَمَلِنَا فَهُوَ رَدٌّ».

9 - در روایت شماره (71) جزء لوین ، أبو جعفر محمد بن سلیمان بن حبیب بن جبیر اسدی مصیصی معروف به لوین این گونه آمده است  «مَنْ أَحْدَثَ فِی دِینِنَا مَا لَیْسَ فِیهِ فَهُوَ رَدٌّ» .

تمام این روایت های گرچه از نظر لفظی تفاوت هایی در آنها وجود دارد ولی از نظرمعنی و مفهوم چندان فرقی در میان آنها وجود ندارد، زیرا در تمام روایت ها آمده که هرعمل دینی که خلاف دستورات شرع که همان مجموعه قرآن و سنّت صحیح باشد ؛ صورت گیرد، آن مردود است .

منابع حدیث :

این حدیث درکتب حدیثی متعددی روایت شده است که مهم ترین آنها از قرارزیرمی باشد :

1 - صحیح بخاری، حدیث شماره (2697) .

2 - صحیح مسلم ، حدیث شماره (1718) .

3 - سنن ابی داود، حدیث شماره (4606) .

4 - سنن ابن ماجه ، حدیث شماره (14) .

5 - مسند احمد بن حنبل، حدیث شماره (24450) ووو.

6 - صحیح ابن حبان، حدیث شماره (26) و (27) .

7 - السنن الکبری للبیهقی ، حدیث شماره (20371) ووو.

این حدیث علاوه از کتب مذکور در برخی دیگر از کتب حدیثی نیز روایت شده است .