ترجمه ، تحقیق و شرح اربعین نووی

حدیث سوم اربعین نووی

متن حدیث :

عن أبی عبد الرحمن عبد الله بن عمر بن الخطاب رضی الله عنهما قال"سمعت رسول الله صلى الله علیه وسلم یقول:«بُنِیَ الْإِسْلَامُ عَلَى خَمْسٍ، شَهَادَةِ أَنْ لَا إِلَهَ إِلَّا اللهُ، وَأَنَّ مُحَمَّدًا رَسُولُ اللَّهِ ، وَإِقَامِ الصَّلَاةِ، وَإِیتَاءِ الزَّکَاةِ، وَحَجِّ الْبَیْتِ، وَصَوْمِ رَمَضَانَ».

لغات حدیث :

بُنِیَ الْإِسْلَام : اسلام ساخته شده است، اسلام بنا شده است.

عَلَى خَمْسٍ : برپنج اساس، برپنج بنیاد.

شَهَادَةِ أَنْ لَا إِلَهَ إِلَّا اللهُ : گواهی دادن به این که بجز الله دیگر معبود به حقی نیست.

وَأَنَّ مُحَمَّدًا رَسُولُ اللَّهِ : و (گواهی دادن به اینکه) قطعا محمد فرستاده الله می باشد .

إِقَامِ الصَّلَاةِ : برپا داشتن نماز، ادا نمودن نماز به صورت کامل .

إِیتَاءِ الزَّکَاةِ : پرداخت زکات ، دادن زکات .

حَجِّ الْبَیْتِ : خانه (کعبه) را حج نمودن.

صَوْمِ رَمَضَانَ : روزه رمضان، ماه رمضان را روزه گرفتن.

ترجمه حدیث :

ابوعبدالرحمن عبدالله پسر عمربن خطاب رضی الله عنهما فرمودند: من از رسول الله صلی الله علیه و آله وسلم شنیدم که می فرمایند : اسلام برپنج (اساس و بنیاد) بنا شده است : برگواهی دادن به این که بجز الله دیگر معبود به حقی نیست و قطعا محمّد فرستاده الله است، و برپائی نماز، و پرداخت زکات، وحج خانه (کعبه)، و روزه رمضان .

مسائل حدیث :

ازحدیث بالا مسائل زیراستنباط می شود :

1 - اسلام دارای پنج رکن بنیادین می باشد .

2 - اولین رکن اسلام اعتراف به وحدانیت الله و رسالت محمّد صلی الله علیه و آله وسلم می باشد .

2 - دومین رکن اسلام برپائی نمازهای پنج گانه می باشد .

3 - سومین رکن اسلام پرداخت زکات می باشد .

4- چهارمین رکن اسلام حج نمودن خانه کعبه می باشد .

5- پنجمین رکن اسلام روزه گرفتن ماه مبارک رمضان می باشد .

تفاوت های الفاظ حدیث :

در این روایت اربعین « بُنِیَ الْإِسْلَامُ عَلَى خَمْسٍ » آمده است ولی درروایت شماره (16) صحیح مسلم این گونه آمده است «بُنِیَ الْإِسْلَامُ عَلَى خَمْسَةٍ» یعنی در این روایت مسلم عدد « خَمْسَةٍ » بصورت مؤنث ذکر شده است ولی از نظرمعنی هر دو روایت یکی است .

 و در روایت شماره (2505) صحیح ابن خزیمه و روایت شماره (6301) مسند احمد این چنین آمده «إِنَّ الْإِسْلَامَ بُنِیَ عَلَى خَمْسٍ» یعنی : با حرف تأکید «إِنَّ» ذکر شده است ، که تأثیری تأکیدی در معنای حدیث می گذارد زیرا آن وقت معنی این قسمت از حدیث می شود : همانا اسلام برپنج (ارکان) بنا شده است.

و در روایت شماره (21) شعب الایمان این چنین آمده است « إِنَّ الْإِیمَانَ بُنِیَ عَلَى خَمْسٍ» یعنی : کلمه « الْإِیمَانَ » به جای « الْإِسْلَامَ » که از نظر معنی در این حدیث به یک معنی و مفهوم می باشند .

در این روایت اربعین «شَهَادَةِ أَنْ لاَ إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ وَأَنَّ مُحَمَّدًا رَسُولُ اللَّهِ» آمده است ولی در روایت شماره (16) صحیح مسلم این گونه آمده است «عَلَى أَنْ یُوَحَّدَ اللهُ» ودر روایت تکراری شماره (16) صحیح مسلم این گونه آمده است « عَلَى أَنْ یُعْبَدَ اللهُ، وَیُکْفَرَ بِمَا دُونَهُ » در روایت شماره (21) شعب الایمان بیهقی چنین آمده است « تَعْبُدُ اللهَ» ودر روایت تکراری دیگرشماره (16) صحیح مسلم این گونه آمده است « شَهَادَةِ أَنْ لَا إِلَهَ إِلَّا اللهُ، وَأَنَّ مُحَمَّدًا عَبْدُهُ وَرَسُولُهُ » و در روایت تکراری دیگر شماره (16) صحیح مسلم این چنین روایت شده است « شَهَادَةِ أَنَّ لَا إِلَهَ إِلَّا اللهُ » و در روایت شماره (4514) صحیح بخاری بصورت موقوفی از قول ابن عمر رضی الله عنه چنین آمده است « إِیمَانٍ بِاللَّهِ وَرَسُولِهِ »

آری تمام الفاظی که در باره این قسمت از حدیث آمده از نظرمفهوم یکی اند گرچه در الفاظ با هم متفاوت اند زیرا هدف تمام روایت های این است که رکن اول اسلام این است که یک مسلمان باید « به الله متعال ایمان آورده و به وحدانیت او اعتراف نماید و فقط او را پرستش نموده وبه غیراو کفر بورزد و به بندگی و رسالت رسول الله صلی الله علیه و آله وسلم اعتراف نموده و ایمان بیاورد».

در این روایت اربعین « وَإِقَامِ الصَّلَاةِ » آمده است ولی در روایت شماره (21) شعب الایمان بیهقی چنین آمده است « وَتُقِیمُ الصَّلَاةَ ». این دو الفاظ گرچه از نظر لفظی فرق دارند یکی مصدر و دیگر فعل است ولی از نظر مفهوم یکی است زیرا هدف برپائی و خواندن نماز است .

در این روایت اربعین آمده « وَإِیتَاءِ الزَّکَاةِ » ولی در روایت (21) شعب الایمان بیهقی این گونه آمده است « وَتُؤْتِی الزَّکَاةَ». این دو الفاظ گرچه از نظر لفظی فرق دارند یکی مصدر و دیگر فعل است ولی از نظر مفهوم یکی است زیرا هدف پرداخت زکات است .

در این روایت اربعین آمده « وَحَجِّ الْبَیْتِ » ولی درروایت شماره (8) صحیح بخاری چنین آمده « وَالحَجِّ» و در روایت شعب الایمان بیهقی شماره (21)  این گونه آمده است « وَتَحُجُّ الْبَیْتَ». این سه الفاظ گرچه از نظر لفظی فرق دارند ولی از نظر مفهوم یکی است زیرا هدف حج نمودن خانه کعبه می باشد .

در این روایت اربعین آمده « وَصَوْمِ رَمَضَانَ » و در روایت شعب الایمان بیهقی شماره (21)  این گونه آمده است « وَتَصُومُ رَمَضَانَ» این دو الفاظ گرچه از نظر لفظی فرق دارند یکی مصدر و دیگر فعل است ولی از نظر مفهوم یکی است زیرا هدف روزه گرفتن ماه مبارک رمضان می باشد .

ناگفته نماند که در باره ترتیب ذکراین پنج رکن نیزروایتی آمده که ابن عمر رضی الله عنه می گوید من به این ترتیب از رسول الله صلی الله علیه و آله وسلم شنیده ام در این باره به روایت تکراری شماره (16) صحیح مسلم توجه فرمایید : عَنْ سَعْدِ بْنِ عُبَیْدَةَ، عَنِ ابْنِ عُمَرَ، عَنِ النَّبِیِّ صَلَّى اللهُ عَلَیْهِ وَسَلَّمَ، قَالَ: «بُنِیَ الْإِسْلَامُ عَلَى خَمْسَةٍ، عَلَى أَنْ یُوَحَّدَ اللهُ، وَإِقَامِ الصَّلَاةِ، وَإِیتَاءِ الزَّکَاةِ، وَصِیَامِ رَمَضَانَ، وَالْحَجِّ»، فَقَالَ رَجُلٌ: الْحَجُّ، وَصِیَامُ رَمَضَانَ، قَالَ: «لَا، صِیَامُ رَمَضَانَ، وَالْحَجُّ» هَکَذَا سَمِعْتُهُ مِنْ رَسُولِ اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَیْهِ وَسَلَّمَ .

ترجمه : سعد بن عبیده رحمه الله از ابن عمر رضی الله عنهما از پیامبرصلی الله علیه و آله وسلم روایت نمودند که ایشان فرمودند : اسلام برپنج (رکن) بنا شده است : براین که الله به یکتائی پرستش شود، و برپائی نماز، و پرداخت زکات، و روزه گرفتن (ماه) رمضان و حج ، (سعد بن عبیده رحمه الله فرمودند) مردی گفت : (در این روایت ،اول) حج (ذکر شده) و(بعد) روزه رمضان (آمده است) ، (ابن عمر رضی الله عنه) فرمودند : نخیر(در این روایت اول) روزه رمضان (ذکرشده است) و(بعد) حج ، و من اینگونه از رسول الله صلی الله علیه و آله وسلم شنیده ام .

منابع حدیث :

این روایت اربعین درکتب بسیاری از کتب حدیثی روایت شده که به مهم ترین آنها در ذیل اشاره می نمایم :

1 - صحیح بخاری حدیث شماره (8) بصورت مرفوعی .

2 - صحیح بخاری حدیث شماره (4514) بصورت موقوفی .

3- صحیح مسلم حدیث شماره (16).

4 - سنن نسائی حدیث شماره (5001).

5- سنن ترمذی حدیث شماره (2609).

علاوه از کتب مذکور این حدیث در بسیاری دیگر از کتب حدیثی نیزروایت شده است .