تفسیرآسان آیه (198) سوره بقره

ترجمه آیه (۱۹۸) سوره بقره

 لَیْسَ عَلَیْکُمْ جُنَاحٌ أَنْ تَبْتَغُوا فَضْلاً مِنْ رَبِّکُمْ فَإِذَا أَفَضْتُمْ مِنْ عَرَفَاتٍ فَاذْکُرُوا اللَّهَ عِنْدَ الْمَشْعَرِ الْحَرَامِ وَاذْکُرُوهُ کَمَا هَدَاکُمْ وَإِنْ کُنتُمْ مِنْ قَبْلِهِ لَمِنْ الضَّالِّینَ (198)

ترجمه : برشما (مسلمانان) گناهی نیست که (در سفرحج، با تجارت) از فضل پروردگارتان (چیزی) را طلب نمایید و چون از عرفات برگشتید در نزد مشعرالحرام (که همان مزدلفه باشد) الله را یاد کنید، واو را آنگونه یاد کنید که شما را راهنمائی نموده است وگرچه شما پیش از این از گمراهان بودید.

تفسیرآسان آیه (198) سوره بقره

(لَیْسَ عَلَیْکُمْ جُنَاحٌ أَنْ تَبْتَغُوا فَضْلاً مِنْ رَبِّکُمْ) قبل از تفسیر این آیه بهتر است که به سبب نزول این آیه همان گونه که درروایت (1770) صحیح بخاری از ابن عباس رضی الله عنه آمده است اشاره نمایم تا حقیقت این آیه برای شما واضح تر گردد ، لذا به این روایت ابن عباس رضی الله عنه که در باره سبب نزول این آیه چنین فرمودند توجه نمایید:

«کَانَ ذُو المَجَازِ، وَعُکَاظٌ مَتْجَرَ النَّاسِ فِی الجَاهِلِیَّةِ، فَلَمَّا جَاءَ الإِسْلاَمُ کَأَنَّهُمْ کَرِهُوا ذَلِکَ، حَتَّى نَزَلَتْ: {لَیْسَ عَلَیْکُمْ جُنَاحٌ أَنْ تَبْتَغُوا فَضْلًا مِنْ رَبِّکُمْ} [البقرة: 198] فِی مَوَاسِمِ الحَجِّ ».

یعنی : در دوران جاهلیت بازارها و مکانهای تجارتی به نام ذوالمجاز و عکاظ بودند، (که مردم در ایام حج و غیر حج ، بدان جاها رفته ومعامله و تجارت می کردند) و چون اسلام آمد گویا که مسلمانان ، معامله و تجارت (دراین بازارها) را ناپسند می نمودند،(و فکر می که کردند با تجارت در ایام حج در این بازارها باعث کمی و اجر ثواب حج آنها می گردد) تا اینکه (این آیه) نازل گشت : {لَیْسَ عَلَیْکُمْ جُنَاحٌ أَنْ تَبْتَغُوا فَضْلًا مِنْ رَبِّکُمْ} [البقرة: 198] یعنی در موسم حج برشما (مسلمانان) گناهی نیست (که در این بازارها رفته و با معامله و تجارت) از فضل پروردگارتان طلب نمایید .

آری از آیه و سبب نزول آن چند نکته مهم فهمیده می شود که از قرار زیرمی باشد :

نکته اول : صحابه رضی الله عنهم بسیار حساس بودند تا بنا بر کارهای دنیوی اجر و ثواب عبادتهایی که انجام می دهند کم نشود به همین خاطرمی گفتند که ایام حج ایام ذکر و عبادت است نه ایام تجارت لذا نباید همانند دوران جاهلیت در این بازارها تجارت نمود و اگرتجارت نماییم اجر وثواب حج ما کم می شود، ولی الله متعال در این آیه بیان نمود که نه تجارت در ایام حج به حجتان ضرری نمی رساند و از اجر و ثواب حجتان کم نمی کند و مانع ذکرو عبادتان نمی گردد.

نکته دومی که ازاین آیه می شود فهمید؛ این است که صحابه رضی الله عنهم و مسلمانان صدر اسلام بعد از دخول به اسلام ، چقدر از بدعات و عرف و عادتها دوران جاهلیت برحذر بوده و دوری می کردند و چگونه تمام رسم های جاهلیت را رها می نمودند و تا مجوز شرعی از جانب الله متعال و یا رسول الله صلی الله علیه و آله وسلم به آنان داده نمی شد به آنها نزدیک نمی شدند، ولی جایی بسی تأسف است که امروزه مسلمانان با وجود ادعای اسلام از بسیاری از بدعتها و عادات و رسومی قومی خویش که صدر درصد با اسلام در تضاد و مخالف است دل نمی کنند و دوست دارند که آیات قرآنی و احادیث صحیح نبوی را هزار و یک توجیح و تأویل کنند تا بدعات و رسومی که با آنها خو گرفته اند را موافق با دین معرفی نموده و جلوه دهند تا راحت تر بتوانند به آنها عمل کنند ، آری این یک مصیبت بزرگی است که متأسفانه دامن گیری بسیاری از اهل اسلام و حتی گروهی ازمدعیان علم شده است، که ازالله متعال می خواهم که تمام مسلمانان و بالأخص اهل علم را از این مصیبت عظمی و بلای بزرگ نجات دهد، آمین یارب العالمین .

نکته سوّمی که در این آیه نهفته است این است که پول و مالی که یک مسلمان از طریق تجارت و سایر معاملات شرعی بدست می آورد ، این فضل و کرم الله متعال است، لذا یک مسلمان نباید بنا برمال و ثروتی که از طریق تجارت و سایرمعاملات و کارهای مجاز به دست آورده مغرورگردد بلکه باید آن را لطف و فضل و کرم الهی دانسته و با کمک به کسانی که از مال و اموال دنیوی محروم اند؛ شکر الله متعال را بجا آورد، تا اینکه الله متعال در آینده بیشتر و بهتر او را از فضل و کرم خویش بهرمند نماید .

نکته چهارمی که در این آیه نهفته است این است که خیلی اوقات انسان نسبت به انجام کاری احساس گناه می کند و در حالی آن انجام آن کارگناه نیست، همانگونه که صحابه رضی الله عنهم تجارت در بازارهای دوران جاهلیت را گناه تصورمی کردند و در حالی که گناه نبود، لذا یک مسلمان نباید گناه از غیر گناه را با احساس و خواسته های دل خودش تشخیص دهد، بلکه باید همیشه احساس و خواسته های دل خویش را تابع قرآن و سنّت صحیح دانسته و هرآنچه که الله متعال ورسول الله صلی الله علیه و آله وسلم گناه دانستند او هم گناه بداند و هرآنچه را که گناه نداستند او هم گناه نداند ، زیرا این است عادت یک مسلمان واقعی ، که امیدوارم الله متعال همه ما مسلمانان را اینگونه تابع شرع خود قرار دهد، تا در همه جا و همه وقت احساس ها و خواسته های مان را تابع و پیروی دستورات قرآن وسنّت صحیح قراردهیم .

(فَإِذَا أَفَضْتُمْ مِنْ عَرَفَاتٍ فَاذْکُرُوا اللَّهَ عِنْدَ الْمَشْعَرِ الْحَرَامِ) در این قسمت از آیه دو حکم از مهم ترین احکام و ارکان حج بیان شده است:

1 - وقوف و بودن در عرفات : در روز نهم ذوالحجه رفتن و ماندن در عرفات رکنی از ارکان حج است، رسول الله صلی الله علیه و آله وسلم در روز نهم ذوالحجه بعد از زوال خورشید تا غروب آفتاب در عرفات وقوف نمودند ، همان گونه که در احادیث صحیح به ثبوت رسیده است، نا گفته نماند اگر کسی از بعد از زوال خورشید روزه نهم تا پیش از طلوع صبح روزدهم و لو یک لحظه در عرفات وقوف نکرد، حج او باطل است زیرا او مهم ترین رکن از ارکان حج را بجا نیاورده است، در این باره به روایت صحیح شماره (2975) سنن ترمذی که چنین آمده توجه فرمایید :

قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَیْهِ وَسَلَّمَ: " الحَجُّ عَرَفَاتٌ، الحَجُّ عَرَفَاتٌ، الحَجُّ عَرَفَاتٌ، أَیَّامُ مِنًى ثَلَاثٌ {فَمَنْ تَعَجَّلَ فِی یَوْمَیْنِ فَلَا إِثْمَ عَلَیْهِ وَمَنْ تَأَخَّرَ فَلَا إِثْمَ عَلَیْهِ} [البقرة: 203] وَمَنْ أَدْرَکَ عَرَفَةَ قَبْلَ أَنْ یَطْلُعَ الفَجْرُ فَقَدْ أَدْرَکَ الحَجَّ " .

ترجمه : رسول الله صلی الله علیه و آله وسلم فرمودند: (اصلی ترین رکن) حج عرفات است، (اصلی ترین رکن)حج عرفات است، (اصلی ترین رکن)حج عرفات است ، روزهای (که حاجی باید بعد از روز عید در) منی (برای ذکر الله وزدن جمرات بماند) سه روزاند (همانگونه که الله متعال فرموده ) «پس هرکس عجله نمود و در دو روز (ریگ ها را زد) براو گناهی نیست و هرکس هم تأخیر نمود (و در همان سه روز ریگ ها را زد) براو گناهی نیست» وهرکس (وقوف به) عرفات را قبل از اینکه صبح (روز دهم ذوالحجه) طلوع نماید دریافت، او حج را دریافته است.

2- ماند در مشعرالحرام و یا همان مزدلفه : شب دهم ذوالحجه در مشعرالحرام و یا همان مزدلفه تا صبح ماندن ونماز صبح را درآنجا خواندن وسپس وقوف به مزدلفه نمودن؛ اینها از احکام مهم حج اند ، در این باره به حدیث صحیح شماره (3042) سنن نسائی که رسول الله صلی الله علیه وآله وسلم این چنین فرموده اند توجه نمایید :   

«مَنْ صَلَّى هَذِهِ الصَّلَاةَ مَعَنَا، وَوَقَفَ هَذَا الْمَوْقِفَ حَتَّى یُفِیضَ، وَأَفَاضَ قَبْلَ ذَلِکَ مِنْ عَرَفَاتٍ لَیْلًا أَوْ نَهَارًا، فَقَدْ تَمَّ حَجُّهُ، وَقَضَى تَفَثَهُ»

ترجمه : هرکس این نماز(صبح روز دهم ذوالحجه) را با ما (در مزدلفه) خواند ودرمزدلفه وقوف نمود تا اینکه (بعد از وقوف و قبل از طلوع خورشید به سمت منی) حرکت نماید، و قبل از این در( قسمتی از) شب (دهم ذوالحجه) و یا (بعد از ظهر) روز(نهم ذوالحجه) در عرفات وقوف نموده باشد، او حجش را تکمیل و (با پایان رساندن حج ) گناهانش را ریخته و از بین برده است .

ناگفته نماند که افراد معذور می توانند در شب دهم ذوالحجه وقوف به مزدلفه نموده و در همان شب از مزدلفه به سمت منی بروند و تا صبح در مزدلفه نمانند همان گونه که در احادیث صحیح آمده است .

دراین قسمت ازآیه آمده « فَاذْکُرُوا اللَّهَ عِنْدَ الْمَشْعَرِ الْحَرَامِ » یعنی در مزدلفه و یا همان مشعرالحرام به ذکر و یاد الله بپردازید، و در قسمت بعدی آیه آمده «الله را همان گونه یاد کنید که شما را راهنمائی نموده است» درحدیث صحیح آمده که رسول الله صلی الله علیه و آله وسلم صبح روز دهم بعد از نماز صبح و پیش از طلوع خورشید به مشعرالحرام وقوف نموده و در آنجا تا به روشنی هوا و قبل از طلوع خورشید به گفتن (الله اکبر، و لا اله الا الله و دعا) مشغول بودند.

 (وَاذْکُرُوهُ کَمَا هَدَاکُمْ وَإِنْ کُنتُمْ مِنْ قَبْلِهِ لَمِنْ الضَّالِّینَ) در این قسمت از آیه آمده که الله متعال ما را به نحوی ذِکر در «مشعر الحرام» راهنمائی نموده اند ، آری با عمل رسول الله صلی الله علیه و آله وسلم ما را راهنمائی نموده اند و آن راهنمائی در سخنان جابرعبدالله رضی الله عنه که در روایت طولانی شماره (1218) صحیح مسلم آمده بیان شده است، آنجایی که جابربن عبدالله رضی الله عنه می فرمایند :

«حَتَّى أَتَى الْمُزْدَلِفَةَ، فَصَلَّى بِهَا الْمَغْرِبَ وَالْعِشَاءَ بِأَذَانٍ وَاحِدٍ وَإِقَامَتَیْنِ، وَلَمْ یُسَبِّحْ بَیْنَهُمَا شَیْئًا، ثُمَّ اضْطَجَعَ رَسُولُ اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَیْهِ وَسَلَّمَ حَتَّى طَلَعَ الْفَجْرُ، وَصَلَّى الْفَجْرَ، حِینَ تَبَیَّنَ لَهُ الصُّبْحُ، بِأَذَانٍ وَإِقَامَةٍ، ثُمَّ رَکِبَ الْقَصْوَاءَ، حَتَّى أَتَى الْمَشْعَرَ الْحَرَامَ، فَاسْتَقْبَلَ الْقِبْلَةَ، فَدَعَاهُ وَکَبَّرَهُ وَهَلَّلَهُ وَوَحَّدَهُ، فَلَمْ یَزَلْ وَاقِفًا حَتَّى أَسْفَرَ جِدًّا، فَدَفَعَ قَبْلَ أَنْ تَطْلُعَ الشَّمْسُ».

ترجمه : (رسول الله صلی الله علیه وآله وسلم از عرفات به سمت مزدلفه حرکت نموده ) تا اینکه به مزدلفه رسیدند ، سپس در آنجا نماز مغرب و عشا را با یک اذان و دو اقامه (جمع تأخیر نموده) خواندند و در میان آن دو سنّت نخواندند، سپس رسول الله صلی الله علیه و آله وسلم دراز کشیده و تا طلوع صبح (خوابیدند) ، و زمان صبح نمایا گشت نماز صبح را با یک اذان واقامه اداء نمودند، سپس بر شتر قصواء سوار شده تا به مشعرالحرام رسید. آنگاه رو به قبله مشغول به دعا ،والله اکبرگفتن، و لااله الا الله گفتن، و بیان یگانی الله شد، و همین گونه ایستاده (مشغول ذکر و دعا) بودند؛ تا اینکه هوا خوب روشن شد، و سپس پیش از طلوع خورشید (به سمت منی) حرکت نمودند (و به منی رفتند) .

ثُمَّ أَفِیضُوا مِنْ حَیْثُ أَفَاضَ النَّاسُ وَاسْتَغْفِرُوا اللَّهَ إِنَّ اللَّهَ غَفُورٌ رَحِیمٌ (199)

ترجمه : سپس شما (قریشی ها و همفکرانتان به عرفات رفته) و از آن جایی برگردید که سایر مردم برمی گردند، و از الله طلب آمرزش نمایید (و این را خوب بدانید که) قطعا الله بسیارآمرزنده و بی نهایت مهربان است .