تفسیرآسان آیه (196) سوره بقره

ترجمه آیه (۱۹۶) سوره بقره

 وَأَتِمُّوا الْحَجَّ وَالْعُمْرَةَ لِلَّهِ فَإِنْ أُحْصِرْتُمْ فَمَا اسْتَیْسَرَ مِنْ الْهَدْیِ وَلا تَحْلِقُوا رُءُوسَکُمْ حَتَّى یَبْلُغَ الْهَدْیُ مَحِلَّهُ فَمَنْ کَانَ مِنْکُمْ مَرِیضاً أَوْ بِهِ أَذًى مِنْ رَأْسِهِ فَفِدْیَةٌ مِنْ صِیَامٍ أَوْ صَدَقَةٍ أَوْ نُسُکٍ فَإِذَا أَمِنتُمْ فَمَنْ تَمَتَّعَ بِالْعُمْرَةِ إِلَى الْحَجِّ فَمَا اسْتَیْسَرَ مِنْ الْهَدْیِ فَمَنْ لَمْ یَجِدْ فَصِیَامُ ثَلاثَةِ أَیَّامٍ فِی الْحَجِّ وَسَبْعَةٍ إِذَا رَجَعْتُمْ تِلْکَ عَشَرَةٌ کَامِلَةٌ ذَلِکَ لِمَنْ لَمْ یَکُنْ أَهْلُهُ حَاضِرِی الْمَسْجِدِ الْحَرَامِ وَاتَّقُوا اللَّهَ وَاعْلَمُوا أَنَّ اللَّهَ شَدِیدُ الْعِقَابِ (196)

ترجمه : وحج و عمره را برای الله (انجام داده) و به پایان برسانید، پس اگر(از انجام حج و یا عمره) جلوگیری و بازداشته شدید ( ونتوانستید که این دو را انجام داده و یا به پایان برسانید) پس هرآنچه از قربانی برایتان مسیراست آن را ذبح کنید، وسرهایتان را نتراشید (و یا موهای سرتان را کوتاه نکنید) تا اینکه قربانی به جایگاهش برسد، پس هرکس از شما بیمار بود و یا اینکه برسرش تکلیف و آزاری (از قبیل شپش و...) بود (و او سرش را بنا برعذری تراشید) پس براوست که فدیه ای از قبیل روزه و یا صدقه و قربانی بدهد ، لذا هرگاه که امنیت و آسایش یافتید، پس هر کس از شما (از ایام حج استفاده نموده) و پس عمره حج نمود (و حج تمتع و یا قران نمود) پس هر نوع قربانی که برایش میسّر است ذبح نماید، و اگر هم کسی (از شما، قربانی) نیافت (و یا توان خرید آن را نداشت) پس سه روز در ایام حج و هفت روز آنگاه که (به خانه هایتان) بازگشتید روزه بگیرید، بدین ترتیب ده روز کامل می گردد ، (و) این (انجام عمره پیش حج بصورت حج تمتع و یا قران در ایام حج) برای کسی است که خانواده او از ساکنان (مکه که درآن) مسجدالحرام قراردارد؛ نباشد، واز الله بترسید و بدانید که قطعا الله بسیار سخت کیفراست .

تفسیرآسان آیه (196) سوره بقره

مناسب می دانم که قبل از اینکه به تفسیراین آیه بپردازم ، سبب نزول این آیه را بیان نمایم تا خواننده گان محترم را درفهم این آیه کمک نموده وآیه را راحت تربرای آنان قابل فهم گرداند :

در صحیح مسلم حدیث شماره «1201 » و همچنین بخاری و برخ دیگر کتب حدیثی در باره این آیه چنین آمده است :

عن کَعْب بْن عُجْرَةَ رَضِیَ اللهُ عَنْهُ، أَنَّ رَسُولَ اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَیْهِ وَسَلَّمَ وَقَفَ عَلَیْهِ وَرَأْسُهُ یَتَهَافَتُ قَمْلًا، فَقَالَ: «أَیُؤْذِیکَ هَوَامُّکَ؟» قُلْتُ: نَعَمْ، قَالَ: «فَاحْلِقْ رَأْسَکَ» قَالَ: فَفِیَّ نَزَلَتْ هَذِهِ الْآیَةُ: {فَمَنْ کَانَ مِنْکُمْ مَرِیضًا أَوْ بِهِ أَذًى مِنْ رَأْسِهِ فَفِدْیَةٌ مِنْ صِیَامٍ أَوْ صَدَقَةٍ أَوْ نُسُکٍ} [البقرة: 196] فَقَالَ لِی رَسُولُ اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَیْهِ وَسَلَّمَ: «صُمْ ثَلَاثَةَ أَیَّامٍ، أَوْ تَصَدَّقْ بِفَرَقٍ بَیْنَ سِتَّةِ مَسَاکِینَ، أَوْ انْسُکْ مَا تَیَسَّرَ».

ترجمه : کعب بن عجره رضی الله عنه روایت نمودند که رسول الله صلی الله علیه و آله وسلم (در دوران صلح حدیبیه، در حالی که احرام داشتند، بنزد ایشان آمده) و برایشان ایستادند و در حالی که شپش از سر ایشان (برزمین) می افتاده و به ایشان گفتند: «آیا این حشراتت ترا آزار می دهد؟ » (کعب بن عجره می گوید) : من گفتم : بله ، (رسول الله صلی الله علیه و آله وسلم فرمودند : «پس سرت را بتراش» (کعب بن عجره رضی الله عنه) می فرمایند: این آیه {فَمَنْ کَانَ مِنْکُمْ مَرِیضًا أَوْ بِهِ أَذًى مِنْ رَأْسِهِ فَفِدْیَةٌ مِنْ صِیَامٍ أَوْ صَدَقَةٍ أَوْ نُسُکٍ} در باره من نازل شده است ، یعنی : «پس هرکس از شما بیمار بود و یا اینکه برسرش تکلیف و آزاری (از قبیل شپش و...) بود (و او سرش را بنا برعذری تراشید) پس براوست که فدیه ای از قبیل روزه و یا صدقه و قربانی بدهد» .

(سپس کعب بن عجره رضی الله عنه فرمودند) : رسول الله صلی الله علیه و آله وسلم (بعد از نزول این آیه) به من گفتند : «سه روز روزه بگیر، و یا یک فرق (یعنی: سه صاع ، یعنی : شش کیلو وپانصد و بیست و هشت گرم ، مواد غذائی) در میان شش مسکین (تقسیم نموده وبه آنها) صدقه بده ، و یا اینکه هر(حیوانی) که برایت میسّراست ذبح کن ».

(وَأَتِمُّوا الْحَجَّ وَالْعُمْرَةَ لِلَّهِ) دراین قسمت از آیه آمده که حج و عمره را برای رضای الله متعال با تمام شرائط و ارکان آنها انجام دهید و بدون عذربعد از شروع نمودن رها نکنید .

در این قسمت از آیه چند نکته مهم بیان شده است :

1 - انجام حج در اسلام مجاز است .

2 - انجام عمره در اسلام مجاز است .

3- کسی که احرام حج و یا عمره می بندد، نباید بعد از بستن احرام آن را رها کند و باید آن را تکمیل کند مگر اینکه عذر شرعی برایش پیش آید .

4- حج و عمره همانند سایر عبادات باید فقط برای رضای الله متعال انجام گیرد .

(فَإِنْ أُحْصِرْتُمْ فَمَا اسْتَیْسَرَ مِنْ الْهَدْیِ) در این قسمت از آیه به راه حل مشکلی از مشاکل حج و عمره اشاره شده است و آن اینکه اگر فرد احرام داری بنا برعلل و عذرشرعی نتوانست به حج و یا عمره اش ادامه دهد، و خواست که خودش را از احرام بیرون آورد او باید هرنوع قربانی از قبیل گاو، یا شتر و یا گوسفند که براوفراهم نمودن آن میسّر است، را فراهم نموده و ذبح نماید و خودش را از احرام بیرون نموده و سال بعد و یا در وقت مناسب دیگری دوباره آن حج و عمره اش را انجام دهد .

(وَلا تَحْلِقُوا رُءُوسَکُمْ حَتَّى یَبْلُغَ الْهَدْیُ مَحِلَّهُ) در این قسمت از آیه الله متعال بیان نموده و به ما دستور داده است ، زمانی که نتوانستید بنا برعلل و عذر شرعی به حج و یا عمره تان ادامه دهید پس سرهایتان به نشانی باز شدن از احرام بتراشید و یا اینکه موهای سرتان را کوتاه کنید وسپس قربانی خودتان را ذبح کنید ، ولی سرهایتان را نتراشید و یا اینکه موهای سرتان را کوتاه نکنید تا اینکه قربانی شما به محل ذبحش که همان حرم مکی و یا همان محلی که در آن بازمانده و دیگر توان ادامه دادن حج و یا عمره را نداشتید ؛ برسد و ذبح شود، و چون قربانی تان به محل و جایگاهش رسید و ذبح شد آن وقت است که می توانید سرهایتان را تراشیده و یا اینکه موهای سرهایتان را کوتاه نمایید و از احرامتان بیرون شوید .

(فَمَنْ کَانَ مِنْکُمْ مَرِیضاً أَوْ بِهِ أَذًى مِنْ رَأْسِهِ فَفِدْیَةٌ مِنْ صِیَامٍ أَوْ صَدَقَةٍ أَوْ نُسُکٍ) در این قسمت از آیه آمده که اگر کسی در حال احرام بنا بربیماری و یا اذیتی در سر ازقبیل (شپش زدن و یا دانه شدن و یا شکستگی و...) نیاز به تراشیدن و یا کوتاه نمودن موهای سرپیدا کرد، موهای سرش را تراشیده و یا کوتاه نماید و سپس باید فدیه ای از قبیل روزه گرفتن و یا صدقه دادن و یا ذبح حیوانی ، پرداخت نماید، اما اینکه چند روز روزه بگیرد؟ و یا چقدر صدقه بدهد؟ و یا چه حیوانی را ذبح کند ؟ در این آیه قرآن ذکر نشده بلکه آیه بصورت اجمالی و کلی بیان نموده است ولی در حدیث کعب بن عجره رضی الله عنه که این آیه نیزدر باره او نازل شده است و در روایت شماره «1201» صحیح مسلم آمده توضیح این مطالب چنین آمده است : کعب بن عجره رضی الله عنه فرمودند: رسول الله صلی الله علیه و آله وسلم (بعد از نزول این آیه) به من گفتند : «سه روز روزه بگیر، و یا یک فرق (یعنی: سه صاع ، یعنی : شش کیلو وپانصد و بیست و هشت گرم ، مواد غذائی) در میان شش مسکین (تقسیم نموده وبه آنها) صدقه بده ، و یا اینکه هر(حیوانی همانند گوسفندی) که برایت میسّراست ذبح کن ».

(فَإِذَا أَمِنتُمْ فَمَنْ تَمَتَّعَ بِالْعُمْرَةِ إِلَى الْحَجِّ فَمَا اسْتَیْسَرَ مِنْ الْهَدْیِ) دراین قسمت ازآیه سخن از حج تمتع گفته شده است یعنی حجی که قبل از آن عمره ای انجام شود و سپس بعد از انجام عمره، وبیرون شدن از احرام ، با احرام جدید در همان سال ودر ماه های حج ، حجی انجام شود .

ناگفته نماند که در احادیث صحیح به دو نوع از انواع حج یعنی «حج تمتع » و «حج قران» کلمه «تمتع» بکار رفته است ، آری در قرآن وسنّت صحیح سه نوع حج آمده است که از قرار زیرمی باشد :

1 - «حج تمتع » به حجی گویند که قبل ازآن عمره ای انجام شده و سپس با احرامی جدید از روز هشتم ذوالحجه همان سال حجی انجام شده باشد، یعنی در ماههای حج ، حج و عمره با دو احرام جداگانه انجام شود، این نوع حج بهترین انواع حج می باشد .

2 - «حج قران» به حجی گویند که قبل ازآن عمره ای انجام شده باشد و سپس با همان احرام درهمان سال حجی انجام شده باشد، یعنی در ماههای حج ، حج و عمره با یک احرام انجام شود، این نوع حج از نظر فضیلت درجه دوم است وبعد از«حج تمتع» بهترین حج محسوب می شود.

3- «حج افراد» به حجی گفته می شود که تنها حج بدون عمره انجام شود، این نوع حج از نظر فضیلت آخرین انواع حج می باشد.

نکته دیگری که دراین آیه ذکر شده است این است که برای کسی که حج تمتع نموده است در روز عید قربان ضروری است قربانی کند، همانگونه که از احادیث صحیح وجوب قربانی برای کسی که حج قران نموده است نیزبه اثبات رسیده است ، ناگفته نماند که نوع قربانی به خود حاجی و اختیار او بستگی دارد همان گونه که در این قسمت ازاین آیه ذکر شده است وحاجی هرنوعی از انواع «گاو، شتر و یا گوسفند» برایش میسّر بود را می تواند قربانی نماید.

(فَمَنْ لَمْ یَجِدْ فَصِیَامُ ثَلاثَةِ أَیَّامٍ فِی الْحَجِّ وَسَبْعَةٍ إِذَا رَجَعْتُمْ تِلْکَ عَشَرَةٌ کَامِلَةٌ) در این قسمت ازآیه در باره حاجی سخن گفته شده است که حج تمتع نموده است وتوان قربانی نمودن را ندارد ، برای چنین حاجی ضروری است که سه روزدر ایام حج (که بهتر است این سه روز قبل از روزعرفه باشد) و هفت روز زمانی که به خانه اش بازمی گردد روزه بگیرد تا جمعا ده روزکامل گشته و به جای قربانی او قرار گیرد، ناگفته نماند که در احادیث صحیح حکم کسی که حج قران نموده است نیز این گونه است .

(ذَلِکَ لِمَنْ لَمْ یَکُنْ أَهْلُهُ حَاضِرِی الْمَسْجِدِ الْحَرَامِ) در این قسمت ازآیه الله متعال بیان نموده است که «حج تمتع» و «قربانی» نمودن برای این نوع ازحج ، مخصوص کسانی است که ساکن مکه نباشند ، ناگفته نماند که «حج قران» و «قربانی» نمودن برای آن ، نیزبرای کسانی است که ساکن مکه نباشند ، و برای اهل مکه فقط «حج افراد» مجاز است زیرا آنها در دیگر ماه های سال به راحتی و بدون مخارج آنچنانی می توانند عمره انجام دهند، بر خلاف کسانی که اهل مکه نیستند زیرا برای آنها آمدن به مکه و ادای عمره در سایر ماه های سال خالی از سختی و مشکلات و مخارج زیاد نیست .

(وَاتَّقُوا اللَّهَ وَاعْلَمُوا أَنَّ اللَّهَ شَدِیدُ الْعِقَابِ) در پایان این آیه الله متعال به مسلمانان دستور داده که با انجام دستورات الله و رسولش و ترک گناهان از الله متعال بترسید و این را بدانید که هرکس از الله نترسد و دستورات شرع را ترک نموده و مرتکب گناهان شود ، الله متعال نسبت به این نوع افراد سخت کیفراست و آنان را سخت عذاب خواهد داد.