۩۩۩ قـــرآن و سنّت زنــــده بــــاد ۩۩۩

یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا أَطِیعُوا اللَّهَ وَرَسُولَهُ وَلَا تَوَلَّوْا عَنْهُ وَأَنْتُمْ تَسْمَعُونَ (20) (سوره انفال)

۩۩۩ قـــرآن و سنّت زنــــده بــــاد ۩۩۩

یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا أَطِیعُوا اللَّهَ وَرَسُولَهُ وَلَا تَوَلَّوْا عَنْهُ وَأَنْتُمْ تَسْمَعُونَ (20) (سوره انفال)

شرح و تحقیق سنن ابن ماجه ..... درس هفتم

 

حدیث ۴-  (این اثرصحیح است) حَدَّثَنَا مُحَمَّدُ بْنُ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ نُمَیْرٍ قَالَ: حَدَّثَنَا زَکَرِیَّا بْنُ عَدِیٍّ، عَنِ ابْنِ الْمُبَارَکِ، عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ سُوقَةَ، عَنْ أَبِی جَعْفَرٍ قَالَ: کَانَ ابْنُ عُمَرَ ‏« ﺇِﺫَﺍ ﺳَﻤِﻊَ ﻣِﻦْ ﺭَﺳُﻮﻝِ ﺍﻟﻠَّﻪِ ﺻَﻠَّﻰ ﺍﻟﻠﻪُ ﻋَﻠَﻴْﻪِ ﻭَﺳَﻠَّﻢَ ﺣَﺪِﻳﺜًﺎ ﻟَﻢْ ﻳَﻌْﺪُﻩُ، ﻭَﻟَﻢْ ﻳُﻘَﺼِّﺮْ ﺩُﻭﻧَﻪُ ‏».

 

لغات و جملات اثر:

 

ﺇِﺫَﺍ ﺳَﻤِﻊَ ﻣِﻦْ ﺭَﺳُﻮﻝِ ﺍﻟﻠَّﻪِ ﺻَﻠَّﻰ ﺍﻟﻠﻪُ ﻋَﻠَﻴْﻪِ ﻭَﺳَﻠَّﻢَ : آنگاه که از رسول الله صلی الله علیه (حدیثی را) می شنید.

ﺣَﺪِﻳﺜًﺎ : حدیثی ، سخنی ، کلامی.

ﻟَﻢْ ﻳَﻌْﺪُﻩُ: ازآن تجاوز نمی کرد، در عمل ، برآن اضافه نمی کرد.

ﻭَﻟَﻢْ ﻳُﻘَﺼِّﺮْ ﺩُﻭﻧَﻪُ : از آن کمی نمی کرد، در عمل به آن کوتاهی نمی کرد.


ﺗﺮﺟﻤﻪ اثر: ﺍﺑﻮﺟﻌﻔﺮ ﺭﺣﻤﻪ ﺍﻟﻠﻪ ﻓﺮﻣﻮﺩﻧﺪ : (عادت) ﺍﺑﻦ ﻋﻤﺮ ﺭﺿﯽ ﺍﻟﻠﻪ ﻋﻨﻬﻤﺎ براین ﺑﻮﺩ که چون ﺍﺯ ﺭﺳﻮﻝ ﺍﻟﻠﻪ ﺻﻠﯽ ﺍﻟﻠﻪ ﻋﻠﯿﻪ ﻭ ﺁﻟﻪ ﻭﺳﻠﻢ ﺣﺪﯾﺜﯽ ﺭﺍ ﻣﯽ ﺷﻨﯿد نه (درعمل ،) برﺁﻥ گذر نموده (اضافی وافراط می کرد) ﻭ ﻧﻪ ﻫﻢ ﺩﺭ (عمل به) آن کمی وکوتای نموده (تفریط) ﻣﯽ ﮐﺮﺩ، (بلکه دقیقا بدون هیچ اضافه و کمی برآن عمل می نمود).

 

مسائل و توضیحات اثر:

 

۱ - ابن عمر رضی الله عنه فردی بسیارپابند به سنّت های رسول الله صلی الله علیه وآله وسلم بودند.

۲ - کوتاهی و تفریط در عمل به سنّت های رسول الله صلی الله علیه وآله وسلم عادت یاران رسول الله صلی الله علیه وآله وسلم نبوده است.

۳ - افراط گری جزء عادت یاران رسول الله صلی الله علیه وآله وسلم نبوده است.

۴ - دقیق و بدون افراط و تفریط به دین عمل نمودن خصلت یاران رسول الله صلی الله علیه وآله وسلم بوده است.

۵ - برای هر مسلمانی ضروری است که از یاران رسول الله صلی الله علیه وآله وسلم الگو گرفته و در عمل به سنّت های رسول الله صلی الله علیه وآله وسلم دچار افراط و تفریط نگردد.

6 - امام ابن ماجه رحمه الله این اثر را در این باب ذکر نموده تا این مطلب را بیان کند که هر یک از ما مسلمانان باید همانند ابن عمر رضی الله عنه پایبند دقیق به سنّت های و احادیث رسول الله صلی الله علیه و آله وسلم باشیم که نه در دین چیزی را اضاف کنیم و نه هم کم، و دقیقا به هرآنچه از قرآن و سنّت صحیح به اثبات رسیده بدون هیچ افراط و تفریطی بدان جامه عمل بپوشانیم، زیرا افراط و تفریط و کم و زیاد نمودن در دین ممنوع و ناجایزبوده و باعث انحراف می گردد.

7- این روایت یک اثراست، و اثر در لغت به باقی مانده یک چیز گویند و در اصطلاح علماء و محدثین برای آن دو معنی بیان نموده اند:

1 - اثر هم معنی و مترادف حدیث است یعنی در اصطلاح به یک معنی می آیند، به همین خاطر دعاها و اذکاری که از رسول الله صلی الله علیه و آله وسلم روایت شده «ادعیه و اذکار مأثوره» می گویند.

2- اثر از نظر مفهوم اصطلاحی مغایر حدیث است، زیرا حدیث به گفتار، کردار ، تأییدات سکوتی و صفات اخلاقی و خِلقتی رسول الله صلی الله علیه و آله وسلم گفته می شود، ولی اثر به گفتار و یا کرداری گویند که به صحابه رضی الله عنهم و یا تابعین رحمهم الله نسبت داده شود، گفته می شود.

این اثرصحیح از تفردات ابن ماجه می باشد ودر سایرکتب ششگانه حدیثی نیامده است، در اینجا باید یک نکته مهم را متذکر شوم و آن اینکه برخی از علماء گفته اند که هر روایتی که از تفردات ابن ماجه باشد و در سایر کتب شش گانه حدیثی نیامده باشد آن روایت ضعیف است، این مطلب درست نیست زیرا این روایت و بسیاری از روایت های دیگری در ابن ماجه می آید که در سایر کتب شش گاه حدیثی همانند صحیح بخاری، صحیح مسلم، سنن نسائی، سنن ابی داود و جامع ترمذی نیامده ولی صحیح اند.

ناگفته نماند که مفهوم این روایت ابن ماجه با الفاظی متفاوت درمستدرک حاکم روایت شماره (6374) ، محمد بن سوقه رحمه الله از امام ابوجعفرباقررحمه الله اینگونه روایت نموده اند:

«لَمْ یَکُنْ أَحَدٌ مِنْ أَصْحَابِ النَّبِیِّ صَلَّى اللهُ عَلَیْهِ وَسَلَّمَ إِذَا سَمِعَ مِنْ رَسُولِ اللَّهِ صَلَّى اللهُ عَلَیْهِ وَسَلَّمَ حَدِیثًا أَحْذَرَ أَنْ لَا یَزِیدَ فِیهِ وَلَا یُنْقِصَ مِنَ ابْنِ عُمَرَ رَضِیَ اللَّهُ عَنْهُمَا».

ترجمه : هیچ یک از یاران پیامبرصلی الله علیه وآله وسلم نبودند که چون حدیثی از رسول الله صلی الله علیه و آله وسلم بشنوند؛ نسبت به آن از ابن عمر رضی الله عنهما بیشتر (محتاط و) برحذر باشند تا در(عمل) به آن اضافه ننماید و یا اینکه (در عمل ) به آن کوتاهی وکمی نکند.


تحقیق و بررسی سند:

سند این اثر روای ضعیف ندارد و همه ثقه و مورد اعتمادند ولی نسبت به دو راوی برای بهتر شناختن آنها نیاز به توضیح دارد که بنده در باره آن دو راوی توضیح خواهم داد:

1 - (ابن مبارک رحمه الله) ایشان همان ابوعبدالرحمن عبدالله بن مبارک مروزی ؛ مجاهد، مصنّف، محدّث و فقیه خراسان می باشند، وی در سال (118) هجری قمری متولد شدند، و در سال (181) در محله (بِهیت)  در سن (63) سالگی؛ زمانی که از جهاد برمی گشتند وفات نمودند.

2 - (ابوجعفررحمه الله) ایشان همان محمّد بن علی معروف به امام باقر رحمه الله می باشند، پدر ایشان علی بن حسین زین العابدین رحمه الله و مادر ایشان ام عبدالله رحمها الله دختر حسن بن علی رضی الله عنه می باشند و پدر بزرگشان حسین بن علی رضی الله عنه نوه رسول الله صلی الله علیه و آله وسلم می باشند، امام ابوجعفرمحمّد الباقر رحمه الله ، محدّث ثقه، از تابعین و فقهاء اهل مدینه بودند، ابن سعد رحمه الله گفته که امام باقر رحمه الله در سال (56) هجری قمری متولد ودر سال (118) هجری قمری به سن (73) سالگی وفات می نمایند.

صحابی حدیث: این اثر در باره عمل کِرد ابن عمر رضی الله عنه بیان شده است، ایشان ابوعبدالرّحمن عبدالله بن عمر بن الخطاب رضی الله عنه می باشند، پدر ایشان عمر فاروق رضی الله عنه پدر خانم رسول الله صلی الله علیه و آله وسلم، خلیفه دوم مسلمین می باشد، و مادر ایشان زینب دختر مظعون جمحی رضی الله عنها بودند، و خواهر ایشان ام المؤمنین حفصه دختر عمر رضی الله عنها بودند، ایشان در سال سه بعثت رسول الله صلی الله علیه و آله وسلم در مکه مکرمه متولدشدند، زبیر بن بکار رحمه الله می فرمایند که عبدالله بن عمر رضی الله عنه در سن ده سالگی هجرت نمودند و در سن پانزده سالگی در جنگ خندق شرکت نموده، و در سال هفتاد و سه هجری وفات نمودند، بدین ترتیب ایشان هشتاد وسه سال عمر ایشان بوده است، ولی امام مالک رحمه الله گفته اند که ابن عمر رضی الله عنه هشتاد و شش سال عمر داشته اند.

رسول الله صلی الله علیه و آله وسلم در باره عبدالله بن عمر رضی الله عنه فرمودند: «إِنَّ عَبْدَ اللَّهِ رَجُلٌ صَالِحٌ» یعنی: همانا عبدالله مرد نیکی است.

(صحیح بخاری، حدیث (3740)