حکم صندوق های خانگی و قرعه کشی در آنها

پرسش : آیا شرکت در صندوق های خانگی و قرعه کشی که در آنها صورت می گیرد از نظر شرعی اشکال دارد؟

پاسخ: قبل از اینکه حکم مشارکت در صندوق ها خانگی و قرعه کشی در آنها بیان شود، مناسب است که در باره حقیقت و چگونگی تشکیل آنها سخن به میان آورده شود، تا حقیقت آنها واضح گشته و سپس دیدگاه شریعت را براحتی بتوان بیان نمود.

آری صندوق های خانگی و قرعه کشی در آنها این گونه است که بعنوان مثال ده نفر هر نفری صد هزار تومان، که مجموعا می شود یک میلیون تومان، هفته وار به دست مسئول صندوق که اعضای صندوق آن را معین نمودند می دهند و هر هفته پول جمع شده را قرعه کشی می کنند و به یک نفر می دهند، بهمین منوال این جمع آوری و قرعه کشی ادامه دارد تا قرعه همه افراد در هفته های متمادی بالا آمده و همه از آن پول بهرمند می شوند.

در این صندوق ها چند چیز اتفاق می افتد:

1- افراد پول مشخص و معینی را در صندوق می گذارند.

2- پول را به نیت اینکه به او پول بیشتری در قرعه کشی بعنوان قرض داده شود می گذارد.

3- برخی افراد که قرعه آنها اول و یا در اوئل و زود بالا آمده، نفع می نمایند، که قرض خوب و مناسبی گیرشان آمده و بعد کم کم و هفته وار پرداخت می کنند.

4- برخی افراد و اعضای صندوق که در آخر قرعه شان بالا آمده هیچ نفعی نبردند، بلکه متضرر هم شدند، زیرا دیگران از پول آنها استفاده نمودند و آنها در حقیقت پول خودشان را گرفتند.

این صندوق ها چون در حقیقت قرض به نیت نفع داده می شود، و برخی از اعضا نفع و برخی دیگر ضرر می کنند، شبهه است و جایز نیست، و رسول الله صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم ما را دستور به پرهیز از شبهات دادند، در این باره به دو حدیث زیر توجه نمایید:

1- عن النُّعْمَانِ بْنِ بَشِیرٍ  قَالَ : سَمِعْتُ رَسُولَ اللَّهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَیْهِ وَسَلَّمَ یَقُولُ:  إِنَّ الْحَلَالَ بَیِّنٌ، وَإِنَّ الْحَرَامَ بَیِّنٌ، وَبَیْنَهُمَا مُشْتَبِهَاتٌ لَا یَعْلَمُهُنَّ کَثِیرٌ مِنَ النَّاسِ، فَمَنِ اتَّقَى الشُّبُهَاتِ اسْتَبْرَأَ لِدِینِهِ وَعِرْضِهِ، وَمَنْ وَقَعَ فِی الشُّبُهَاتِ وَقَعَ فِی الْحَرَامِ.....

ترجمه: نعمان بن بشیر رضی الله عنه فرمودند: من از رسول الله صلی‌الله‌علیه ‌وآله‌ وسلم شنیدم که می فرمایند: همانا حلال واضح است و حرام واضح است، و در میان این دو امور شبهه داری وجود دارد که بسیاری از مردم آنها را نمی دانند، پس هرکس از شبهه ها پرهیز نمود، أو دینش و آبرویش را حفظ نمودند، و آنی که در شبهات افتاد در حرام نیز خواهد افتاد...... 

صحیح مسلم  ( 1599 ) و صحیح البخاری ( 52, 2051 )

2- عن حَسَنِ بْنِ عَلِیٍّ قَالَ : حَفِظْتُ مِنْ رَسُولِ اللَّهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَیْهِ وَسَلَّمَ : دَعْ مَا  یَرِیبُکَ  إِلَى مَا لَا یَرِیبُکَ ؛ فَإِنَّ الصِّدْقَ طُمَأْنِینَةٌ، وَإِنَّ الْکَذِبَ رِیبَةٌ.

ترجمه: حسن بن علی رضی الله عنهما فرمودند: من از رسول الله صلی‌الله‌علیه ‌وآله‌ وسلم  (این سخنان را) حفظ نمودم: رها کن آنچه ترا به شک می اندازد، و بسوی چیزی برو که ترا به شک نمی اندازد، همانا راست گوئی آرامش آور است و همانا دروغگوئی شک آور است.

جامع الترمذی ( 2518 ) و سنن النسائی ( 5711 )

راه درست این صندوق ها این است که بعنوان مثال ده نفر هر نفری دویست هزار تومان که مجموعا دو میلیون تومان می شود، جمع نموده و به دست یکی بعنوان صندوق دارد بدهند، و به او بگویند که هریک از اعضا و یا حتی افراد نیاز مندی که عضو صندوق نیستند، اگر نیاز پیدا کرد مقداری از پول صندوق را بعنوان قرض به او داده شود، و بعد کم کم از او وصول شود، در این نوع صندوق ها هدف تمام اعضا باید کمک و تعاون به دیگران باشد، لذا در این نوع صندوقها قرعه کشی در کار نیست، و مخصوص اعضا نیست، و نیاز افراد مهم است، و شاید بسیاری از اعضا اصلا نیاز پیدا نکنند و تا آخر از صندوق قرض نگیرند و امام برخ دیگر چندین بار نیاز پیدا نموده و از صندوق قرض بگیرند، و حتی افرادی که عضو نیستند نیز از این صندوق قرض بگیرند، این نوع صندوقها باعث اجر و ثواب می شود، زیرا دو باره به کسی قرض دادن همانند یکبار صدقه دادن است، در این باره به این حدیث حسن توجه نمایید:

عَنِ  ابْنِ مَسْعُودٍ ، أَنَّ النَّبِیَّ صَلَّى اللَّهُ عَلَیْهِ وَسَلَّمَ قَالَ :  مَا مِنْ مُسْلِمٍ یُقْرِضُ مُسْلِمًا قَرْضًا مَرَّتَیْنِ إِلَّا کَانَ کَصَدَقَتِهَا مَرَّةً . 

ترجمه: ابن مسعود رضی الله عنه روایت نمودند که پیامبر صلی الله علیه و آله وسلم فرمودند: هیچ مسلمانی نیست که به مسلمان دیگری دو بار قرض دهد مگر اینکه همانند یکبار صدقه دادن به او ثواب می رسد.      سنن ابن ماجه ( 2430 )