سخنرانی نمودن سرقبرستان مجاز است

پرسش:آیا سخنرانی نمودن به هنگام نماز جنازه و سر قبرستان در سنّت به اثبات رسیده است؟

پاسخ: رسول الله صلی‌الله‌علیه‌ وآله‌ وسلم گاهی قبل از دفن مرده سخنرانی می کردند، و بعد از دفن مرده نیز بصورت مختصر افراد را سفارش به دعای پایداری برای مرده در مقابل پرسشهای نکیر و منکر و توصیه به دعای آمرزش برای مرده می نمودند، در این باره به سه حدیثی که در ذیل ذکر می شود توجه نمایید:

1- عن عَلِیٍّ  رَضِیَ اللَّهُ عَنْهُ قَالَ :  کَانَ النَّبِیُّ صَلَّى اللَّهُ عَلَیْهِ وَسَلَّمَ فِی جَنَازَةٍ، فَأَخَذَ شَیْئًا، فَجَعَلَ یَنْکُتُ بِهِ الْأَرْضَ، فَقَالَ : " مَا مِنْکُمْ مِنْ أَحَدٍ إِلَّا وَقَدْ کُتِبَ مَقْعَدُهُ مِنَ النَّارِ، وَمَقْعَدُهُ مِنَ الْجَنَّةِ ". قَالُوا : یَا رَسُولَ اللَّهِ، أَفَلَا نَتَّکِلُ عَلَى کِتَابِنَا، وَنَدَعُ الْعَمَلَ ؟ قَالَ : " اعْمَلُوا فَکُلٌّ مُیَسَّرٌ لِمَا خُلِقَ لَهُ ؛ أَمَّا مَنْ کَانَ مِنْ أَهْلِ السَّعَادَةِ فَیُیَسَّرُ لِعَمَلِ أَهْلِ السَّعَادَةِ، وَأَمَّا مَنْ کَانَ مِنْ أَهْلِ الشَّقَاءِ فَیُیَسَّرُ لِعَمَلِ أَهْلِ الشَّقَاوَةِ ". ثُمَّ قَرَأَ : { فَأَمَّا مَنْ أَعْطَى وَاتَّقَى } { وَصَدَّقَ بِالْحُسْنَى }. الْآیَةَ.

ترجمه: علی بن ابی طالب رضی الله عنه فرمودند: پیامبرصلی الله علیه و آله وسلم بهمراه جنازه ای بودند (و نشسته بودند) چیزی را گرفته و با آن بر زمین می زدند و می کندند، سپس فرمودند: هیچ کس از شما نیست مگر اینکه جایگاهش از دوزخ و جایگاهش در بهشت نوشته و معین شده است، (صحابه رضی الله عنهم) گفتند: ای رسول الله، آیا ما بر آنچه در تقدیر ما نوشته شده بسنده نکرده و عمل را رها نکنیم؟ (رسول الله صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم ) فرمودند: (نخیر، چون شما نمی دانید که چه نوشته شده، پس) عمل کنید برای هرکس همان آسان گردانده می شود که برایش آفریده شده است؛ اما آنی که از اهل سعادت باشد برایش انجام عمل اهل سعادت آسان گردانده می شود و کسی که از اهل شقاوت و بدبختی باشد برایش عمل اهل شقاوت و بدبختی آسان گردانده می شود، سپس رسول الله صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم این آیات را خواندند: { فَأَمَّا مَنْ أَعْطَى وَاتَّقَى } { وَصَدَّقَ بِالْحُسْنَى }. الْآیَةَ. یعنی هرکس در راه الله (صدقه) داده و تقوا پیشه نمود و بهشت و آخرت را تصدیق کرده است (ما برایش انجام کارهای نیک را آسان می گردانیم)

صحیح البخاری ( 1362, 4945, 4946 )  و صحیح مسلم ( 2647 )

2- عن الْبَرَاءِ بْنِ عَازِبٍ  قَالَ :  خَرَجْنَا مَعَ رَسُولِ اللَّهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَیْهِ وَسَلَّمَ فِی جِنَازَةِ رَجُلٍ مِنَ الْأَنْصَارِ، فَانْتَهَیْنَا إِلَى الْقَبْرِ وَلَمَّا یُلْحَدْ، فَجَلَسَ رَسُولُ اللَّهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَیْهِ وَسَلَّمَ وَجَلَسْنَا حَوْلَهُ، کَأَنَّمَا عَلَى رُءُوسِنَا الطَّیْرُ، وَفِی یَدِهِ عُودٌ یَنْکُتُ بِهِ فِی الْأَرْضِ، فَرَفَعَ رَأْسَهُ فَقَالَ : " اسْتَعِیذُوا بِاللَّهِ مِنْ عَذَابِ الْقَبْرِ ". مَرَّتَیْنِ أَوْ ثَلَاثًا، وَقَالَ : " وَیَأْتِیهِ مَلَکَانِ، فَیُجْلِسَانِهِ فَیَقُولَانِ لَهُ : مَنْ رَبُّکَ ؟ ...........الحدیث.

ترجمه: براء بن عازب رضی الله عنه فرمودند: ما بهمراه رسول الله صلی الله علیه و آله وسلم در جنازه مردی از انصاری بیرون شدیم چون به (قبرستان و محل) قبر(آن مرد) رسیدیم تا به حال لحد کنده نشده بود،رسول الله صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم نشسته و ما هم اطرافشان نشستیم، (به گونه ای ساکت بودیم) گویا که بر سرهای ما پرندگان نشسته اند، در دست رسول الله صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم تکه چوبی بود  که با آن بر زمین زده و می کندند، سپس سرشان را بلند نموده  و دو یا سه بار فرمودند: از عذاب قبر به الله پناه ببرید، و سپس فرمودند: (بعد از دفن مرده) دو فرشته (به نامهای نکیر و منکر ) به نزدش آمده و او را می نشانند و سپس به او می گویند: پروردگارت کیست؟..............تا آخر حدیث.

صحیح البخاری ( 1369, 4699 )  و صحیح مسلم ( 2871 )

3- عن عُثْمَانَ بْنِ عَفَّانَ  قَالَ :  کَانَ النَّبِیُّ صَلَّى اللَّهُ عَلَیْهِ وَسَلَّمَ إِذَا فَرَغَ مِنْ دَفْنِ الْمَیِّتِ وَقَفَ عَلَیْهِ فَقَالَ : اسْتَغْفِرُوا لِأَخِیکُمْ، وَسَلُوا لَهُ بِالتَّثْبِیتِ ؛ فَإِنَّهُ الْآنَ یُسْأَلُ . 

ترجمه: عثمان بن عفان رضی الله عنه فرمودند: چون پیامبرصلی الله علیه و آله وسلم از دفن مرده فارغ می شدند بر کنار قبر مرده ایستاده و می فرمودند: برای این برادر (و یا خواهر دینی، مرده) خود دعای آمرزش گناهان نمایید  و از الله برایش پایداری (و استقامت در مقابل پرسشهای نکیر و منکر را) خواهان شوید؛ زیرا همین حالا دارد از او پرسیده می شود.

سنن ابی داود (3221)