شرح و تحقیق سنن ابن ماجه

حدیث ۲۲- (این حدیث حسن است) حَدَّثَنَا مُحَمَّدُ بْنُ عَبَّادِ بْنِ آدَمَ قَالَ: حَدَّثَنَا أَبِی، عَنْ شُعْبَةَ، عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عَمْرٍو، عَنْ أَبِی سَلَمَةَ، عَنْ أَبِی هُرَیْرَةَ، ح وَحَدَّثَنَا هَنَّادُ بْنُ السَّرِیِّ قَالَ: حَدَّثَنَا عَبْدَةُ بْنُ سُلَیْمَانَ قَالَ: حَدَّثَنَا مُحَمَّدُ بْنُ عَمْرٍو، عَنْ أَبِی سَلَمَةَ، أَنَّ أَبَا هُرَیْرَةَ، قَالَ لِرَجُلٍ: یَا ابْنَ أَخِی،‏« ﺇِﺫَﺍ ﺣَﺪَّﺛْﺘُﻚَ ﻋَﻦْ ﺭَﺳُﻮﻝِ ﺍﻟﻠَّﻪِ ﺻَﻠَّﻰ ﺍﻟﻠﻪُ ﻋَﻠَﻴْﻪِ ﻭَﺳَﻠَّﻢَ ﺣَﺪِﻳﺜًﺎ، ﻓَﻼَ ﺗَﻀْﺮِﺏْ ﻟَﻪُ ﺍﻷَﻣْﺜَﺎﻝَ ‏».

لغات حدیث :

قَالَ لِرَجُلٍ: به مردی گفت ، مراد از مرد در این روایت ابن عباس رضی الله عنه می باشد.

یَا ابْنَ أَخِی : ای پسر برادر، مراد از پسر برادر در این روایت پسر بردار دینی است .

ﺇِﺫَﺍ ﺣَﺪَّﺛْﺘُﻚَ ﻋَﻦْ ﺭَﺳُﻮﻝِ ﺍﻟﻠَّﻪِ ﺻَﻠَّﻰ ﺍﻟﻠﻪُ ﻋَﻠَﻴْﻪِ ﻭَﺳَﻠَّﻢَ ﺣَﺪِﻳﺜًﺎ : هرگاه که از رسول الله صلی الله علیه وآله وسلم برایت حدیثی را بیان نمودم .

ﻓَﻼَ ﺗَﻀْﺮِﺏْ ﻟَﻪُ ﺍﻷَﻣْﺜَﺎﻝَ : پس برایش مثال ها نزن .

ﺗﺮﺟﻤﻪ حدیث :

ﺍﺑﻮﺳﻠﻤﻪ ﺭﺣﻤﻪ ﺍﻟﻠﻪ ﻣﯽ ﻓﺮﻣﺎﯾﺪ : ﺍﺑﻮﻫﺮﯾﺮﻩ ﺭﺿﯽ ﺍﻟﻠﻪ ﻋﻨﻪ ﺑﻪ مﺮﺩﯼ ‏( ﮐﻪ ﺩﺭ ﻣﻘﺎﺑﻞ ﺣﺪﯾﺜﯽ ، ﻣﺜﺎﻟﯽ ﺯﺩ ‏) ﮔﻔﺖ : ﺍﯼ ﭘﺴﺮ ﺑﺮﺍﺩﺭم ﻫﺮﮔﺎﻩ ﮐﻪ ﺍﺯ ﺭﺳﻮﻝ ﺍﻟﻠﻪ ﺻﻠﯽ ﺍﻟﻠﻪ ﻋﻠﯿﻪ ﻭ ﺁﻟﻪ ﻭﺳﻠﻢ ﺑﺮﺍﯾﺖ ﺣﺪﯾﺜﯽ ﺭﺍ ﺑﯿﺎﻥ ﻣﯽ ﻧﻤﺎﯾﻢ ﺩﺭ ﻣﻘﺎﺑﻞ ‏( ﻭﻣﺨﺎﻟﻔﺖ ‏) ﺑﺎ ﺁﻥ ﻣﺜﺎﻝ ﻫﺎ ﺑﯿﺎﻥ ﻧﮑﻦ.

مسائل اثر :

از اثر بالا مسائل و مطالب زیر فهمیده می شود :

۱ - نباید در مقابل و مخالفت با احادیث رسول الله صلی الله علیه وآله وسلم مثال زد.

۲ - احادیث رسول الله صلی الله علیه وآله وسلم وگرچه بظاهرخلاف عقل و خلاف فهم ما باشند ، باز هم باید آنها را پذیرفت و در مقابل آنها تسلیم بود و برآنها هیچ اعتراضی نباید کرد.

ناگفته نماند که این حدیث در اینجا بصورت مختصر روایت شده که بصورت مفصل درذیل ، تحت بحث «تفاوت های الفاظ روایت» خواهد آمد .

تحقیق و بررسی سند :

در سند این حدیث محمد بن عمرو بن علقمه رحمه الله وجود دارد گرچه ایشان از راویان کتب شش گانه مشهور حدیثی می باشند ولی با این وجود ایشان «صدوق» اند که دچار اوهامی در نقل برخی از احادیث گردیده اند ، بهمین خاطر این حدیث از درجه «صحت» سقوط نموده و «حسن» گشته است، این حدیث کامل تر ازاینجا در سنن ترمذی حدیث شماره (۷۹) و خود سنن ابن ماجه حدیث شماره (۴۸۵) آمده است.

تفاوت های الفاظ روایت :

۱ - این حدیث در سنن نسائی روایت (۱۷۴) این گونه آمده است : عَنْ الْمُطَّلِب بْن عَبْدِ اللَّهِ بْنِ حَنْطَبٍ یَقُولُ: قَالَ ابْنُ عَبَّاسٍ: أَتَوَضَّأُ مِنْ طَعَامٍ أَجِدُهُ فِی کِتَابِ اللَّهِ حَلَالًا لِأَنَّ النَّارَ مَسَّتْهُ، فَجَمَعَ أَبُو هُرَیْرَةَ حَصًى فَقَالَ: أَشْهَدُ عَدَدَ هَذَا الْحَصَى أَنَّ رَسُولَ اللَّهِ صَلَّى اللهُ عَلَیْهِ وَسَلَّمَ قَالَ: «تَوَضَّئُوا مِمَّا مَسَّتِ النَّارُ».

ترجمه :عبدالمطلب بن عبدالله رحمه الله می فرمایند : ابن عباس (رضی الله عنه) فرمودند : (آیا) از غذایی که در کتاب الله (قرآن مجید) آن را حلال می یابم چون با آتش گرم و پخته شده است ( و من آن را خورده ام) وضو بگیرم ؟! ابوهریره (رضی الله عنه، چون این سخن را شنیدند، چند عدد) ریگ جمع نموده و سپس فرمودند : به تعداد این ریگ ها گواهی می دهم که همانا رسول الله صلی الله علیه وآله وسلم فرمودند : از(خورد و نوش) هرآنچه با آتش گرم و پخته شده است وضو بگیرید .

۲ - این حدیث در سنن ترمذی روایت (۷۹) این گونه آمده است : عَنْ أَبِی هُرَیْرَةَ، قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَیْهِ وَسَلَّمَ: «الوُضُوءُ مِمَّا مَسَّتِ النَّارُ، وَلَوْ مِنْ ثَوْرِ أَقِطٍ»، قَالَ: فَقَالَ لَهُ ابْنُ عَبَّاسٍ: یَا أَبَا هُرَیْرَةَ، أَنَتَوَضَّأُ مِنَ الدُّهْنِ؟ أَنَتَوَضَّأُ مِنَ الحَمِیمِ؟ قَالَ: فَقَالَ أَبُو هُرَیْرَةَ: «یَا ابْنَ أَخِی، إِذَا سَمِعْتَ حَدِیثًا عَنْ رَسُولِ اللَّهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَیْهِ وَسَلَّمَ فَلَا تَضْرِبْ لَهُ مَثَلًا».

ترجمه : ابوهریره رضی الله عنه فرمودند: رسول الله صلی الله علیه وآله وسلم فرمودند : از (خورد و نوش) هرآنچه با آتش پخته و گرم شده باشد وضو بگیرید ،گرچه (آنچه که خوردید) تکه های کشک (خشک شده) نیز باشد، ابن عباس (رضی الله عنه) به ابوهریره (رضی الله عنه) گفت : ای ابوهریره آیا ما از(خوردن) روغن هم وضو بگیریم ؟! و آیا ما از(نوشیدن) آب گرم هم وضو بگیریم ؟! (راوی) می گوید : ابوهریره (رضی الله عنه در جواب به ابن عباس رضی الله عنه) گفت : ای پسر برادرم هرگاه حدیثی از رسول الله صلی الله علیه وآله وسلم شنیدی (آن را به پذیرو در مقابل ) آن مثالی نزن .

۳ - این حدیث در جای دیگری از سنن ابن ماجه روایت (۴۸۵) این گونه آمده است : عَنْ أَبِی هُرَیْرَةَ أَنَّ النَّبِیَّ صَلَّى اللهُ عَلَیْهِ وَسَلَّمَ قَالَ: «تَوَضَّئُوا مِمَّا غَیَّرَتِ النَّارُ» فَقَالَ ابْنُ عَبَّاسٍ: أَتَوَضَّأُ مِنَ الْحَمِیمِ؟ فَقَالَ لَهُ: یَا ابْنَ أَخِی، إِذَا سَمِعْتَ عَنْ رَسُولِ اللَّهِ صَلَّى اللهُ عَلَیْهِ وَسَلَّمَ حَدِیثًا، فَلَا تَضْرِبْ لَهُ الْأَمْثَالَ .

ترجمه : ابوهریره رضی الله عنه روایت نمودند که پیامبرصلی الله علیه وآله وسلم فرمودند : از (خورد و نوش ) آنچه با آتش (پخته) و گشته است وضو بگیرید، ابن عباس رضی الله عنه فرمودند : آیا من از (نوشیدن) آب گرم هم وضو بگیرم؟! (ابوهریره رضی الله عنه ) به ایشان گفت: ای پسر برادرم چون از رسول الله صلی الله علیه وآله وسلم حدیثی را شنیدید پس در (مقابل) آن مثالها نزن .

ناگفته نماند که جریان وضو گرفتن بعد از خوردن ویا نوشیدن چیزی که با آتش گرم و یا پخته شده است منسوخ گشته است که نه ابوهریره رضی الله عنه از نسخ آن خبر داشتند و نه هم ابن عباس رضی الله عنه از این حدیث و نسخ آن با خبر بودند، بدین خاطر ابن عباس رضی الله عنه تعجب نموده و چنین سخنی زدند و ابوهریره رضی الله عنه نیز برایشان چنین جوابی دادند .

منابع حدیث :

این حدیث از کتب شش گانه حدیثی در کتب زیر روایت شده است :

۱ - سنن نسائی ، حدیث (۱۷۴).

۲ - سنن ترمذی، حدیث (۷۹) .

۳ - سنن ابن ماجه ، حدیث (۲۲) و(۴۸۵) .