۩۩۩ قـــرآن و سنّت زنــــده بــــاد ۩۩۩

یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا أَطِیعُوا اللَّهَ وَرَسُولَهُ وَلَا تَوَلَّوْا عَنْهُ وَأَنْتُمْ تَسْمَعُونَ (20) (سوره انفال)

۩۩۩ قـــرآن و سنّت زنــــده بــــاد ۩۩۩

یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا أَطِیعُوا اللَّهَ وَرَسُولَهُ وَلَا تَوَلَّوْا عَنْهُ وَأَنْتُمْ تَسْمَعُونَ (20) (سوره انفال)

شرح و تحقیق سنن ابن ماجه

 

حدیث ۱۷ - (این حدیث صحیح است) حَدَّثَنَا أَحْمَدُ بْنُ ثَابِتٍ الْجَحْدَرِیُّ، وَأَبُو عَمْرٍو حَفْصُ بْنُ عَمْرٍو، قَالَا: حَدَّثَنَا عَبْدُ الْوَهَّابِ الثَّقَفِیُّ قَالَ: حَدَّثَنَا أَیُّوبُ، عَنْ سَعِیدِ بْنِ جُبَیْرٍ،ﻋَﻦْ ﻋَﺒْﺪِ ﺍﻟﻠَّﻪِ ﺑْﻦِ ﻣُﻐَﻔَّﻞٍ، ﺃَﻧَّﻪُ ﻛَﺎﻥَ ﺟَﺎﻟِﺴًﺎ ﺇِﻟَﻰ ﺟَﻨْﺒِﻪِ ﺍﺑْﻦُ ﺃَﺥٍ ﻟَﻪُ، ﻓَﺨَﺬَﻑَ، ﻓَﻨَﻬَﺎﻩُ، ﻭَﻗَﺎﻝَ : ﺇِﻥَّ ﺭَﺳُﻮﻝَ ﺍﻟﻠَّﻪِ ﺻَﻠَّﻰ ﺍﻟﻠﻪُ ﻋَﻠَﻴْﻪِ ﻭَﺳَﻠَّﻢَ ﻧَﻬَﻰ ﻋَﻨْﻬَﺎ ﻭَﻗَﺎﻝَ : ‏« ﺇِﻧَّﻬَﺎ ﻻَ ﺗَﺼِﻴﺪُ ﺻَﻴْﺪًﺍ، ﻭَﻻَ ﺗَﻨْﻜِﻲ ﻋَﺪُﻭًّﺍ، ﻭَﺇِﻧَّﻬَﺎ ﺗَﻜْﺴِﺮُ ﺍﻟﺴِّﻦَّ، ﻭَﺗَﻔْﻘَﺄُ ﺍﻟْﻌَﻴْﻦَ ‏» ﻗَﺎﻝَ : ﻓَﻌَﺎﺩَ ﺍﺑْﻦُ ﺃَﺧِﻴﻪِ ﻳﺨﺬﻑَ ﻓَﻘَﺎﻝَ : ﺃُﺣَﺪِّﺛُﻚَ ﺃَﻥَّ ﺭَﺳُﻮﻝَ ﺍﻟﻠَّﻪِ ﺻَﻠَّﻰ ﺍﻟﻠﻪُ ﻋَﻠَﻴْﻪِ ﻭَﺳَﻠَّﻢَ ﻧَﻬَﻰ ﻋَﻨْﻬَﺎ، ﺛُﻢَّ ﻋُﺪْﺕَ ﺗَﺨْﺬِﻑُ، ﻻَ ﺃُﻛَﻠِّﻤُﻚَ ﺃَﺑَﺪًﺍ .

 

لغات حدیث :

 

ﺃَﻧَّﻪُ ﻛَﺎﻥَ ﺟَﺎﻟِﺴًﺎ : همانا او نشسته بود .

ﺇِﻟَﻰ ﺟَﻨْﺒِﻪِ : به پهلویش .

ﺍﺑْﻦُ ﺃَﺥٍ ﻟَﻪُ : پسر بردارش ، پسری از پسران برادرش .

ﻓَﺨَﺬَﻑَ : پس ریگی را در میان دو انگشت اشاره قرار داد و پرت کرد ، پس پس هسته خرمای را در میان دو انگشت اشاره گذاشت وپرت کرد.

ﻓَﻨَﻬَﺎﻩُ : پس او را از این کار ممانعت نمود .

ﻧَﻬَﻰ ﻋَﻨْﻬَﺎ : از آن نهی نمود .

ﺇِﻧَّﻬَﺎ ﻻَ ﺗَﺼِﻴﺪُ ﺻَﻴْﺪًﺍ : همانااین شکاری را شکارنمی کند.

ﻭَﻻَ ﺗَﻨْﻜِﻲ ﻋَﺪُﻭًّﺍ : ودشمنی زخمی نمی کند و نمی کشد.

ﻭَﺇِﻧَّﻬَﺎ ﺗَﻜْﺴِﺮُ ﺍﻟﺴِّﻦَّ : و همانا آن دندانی را می شکند.

ﻭَﺗَﻔْﻘَﺄُ ﺍﻟْﻌَﻴْﻦَ : و چشمی را می ترکاند و می شگافد .

ﻓَﻌَﺎﺩَ ﺍﺑْﻦُ ﺃَﺧِﻴﻪِ ﻳﺨﺬﻑَ : پس دو باره پسر بردارش شروع به پرت نمودن هسته خرما و ریگ با دو انگشت اشاره نمود .

ﺃُﺣَﺪِّﺛُﻚَ : برایت حدیث بیان می کنم ، برایت حدیث می گویم .

ﺛُﻢَّ ﻋُﺪْﺕَ ﺗَﺨْﺬِﻑُ : سپس دوباره شروع نمودی هسته خرما و ریگ پرت می کنی .

ﻻَ ﺃُﻛَﻠِّﻤُﻚَ ﺃَﺑَﺪًﺍ : هرگز با تو سخن نخواهم زد، دیگر با تو سخن نخواهم گفت .

 

ترجمه حدیث : 

 

ﺳﻌﯿﺪ ﺑﻦ ﺟﺒﯿﺮ ﺭﺣﻤﻪ ﺍﻟﻠﻪ ﻓﺮﻣﻮﺩﻧﺪ : ﻋﺒﺪ ﺍﻟﻠﻪ ﺑﻦ ﻣﻐﻔﻞ ﺭﺿﯽ ﺍﻟﻠﻪ ﻋﻨﻪ ﻧﺸﺘﻪ ﺑﻮﺩﻧﺪ ﻭ ﭘﺴﺮ ﺑﺮﺍﺩﺭایشان ﻧﯿﺰ ﺩﺭ ﭘﻬﻠﻮﯾﺸﺎﻥ ﻧﺸﺴﺘﻪ ﺑﻮﺩ ﻭ ﺍﻭ ﺭﯾﮕﯽ و یا هسته خرمائی ﺭﺍ ﺩﺭﻣﯿﺎﻥ ﺩﻭ ﺍﻧﮕﺸﺖ ﺍﺷﺎﺭﻩ ﻧﻤﻮﺩه ﻭ ﺑﻪ ﺳﻮﯼ ﭘﺮﺕ کرﺩ ‏( ﻋﺒﺪﺍﻟﻠﻪ ﺑﻦ ﻣﻐﻔﻞ ﺭﺿﯽ ﺍﻟﻠﻪ ﻋﻨﻪ ‏) ﻓﺮﻣﻮﺩﻧﺪ : ﺭﺳﻮﻝ ﺍﻟﻠﻪ ﺻﻠﯽ ﺍﻟﻠﻪ ﻋﻠﯿﻪ ﻭ ﺁﻟﻪ ﻭﺳﻠﻢ ﺍﺯ ﺍﯾﻦ ﮐﺎﺭ ﻣﻤﺎﻧﻌﺖ ﻧﻤﻮﺩﻩ ﻭ ﻓﺮﻣﻮﺩﻧﺪ : ﻫﻤﺎﻧﺎ ﺍﯾﻦ ﺭﯾﮓ و( یا) هسته خرما ﭘﺮﺕ ﮐﺮﺩﻥ ﻧﻪ ﺷﮑﺎﺭﯼ ﺭﺍ ﺷﮑﺎﺭ ﻣﯽ ﻧﻤﺎﯾﺪ ﻭ ﻧﻪ ﺩﺷﻤﻨﯽ ﺭﺍ ﺯﺧﻤﯽ ﻣﯽ ﮐﻨﺪ ﻭ ﻣﯽ ﮐﺸﺪ ، ﻫﻤﺎﻧﺎ ﺩﻧﺪﺍﻧﯽ ﺭﺍ ﻣﯽ ﺷﮑﻨﺪ ﻭ ﭼﺸﻤﯽ ﺭﺍ ﭘﺎﺭﻩ ﻣﯽ ﮐﻨﺪ و می شگافد ‏( ﺭﻭﺍﯼ ‏) ﻣﯽ ﮔﻮﯾﺪ : ﺩﻭ ﺑﺎﺭﻩ ﭘﺴﺮ ﺑﺮﺍﺩﺭ ﺍﯾﺸﺎﻥ ﺷﺮﻭﻉ ﮐﺮﺩ ﺑﻪ ﺭﯾﮓ و یا هسته خرما ﭘﺮﺕ ﮐﺮﺩﻥ، ‏( ﻋﺒﺪ ﺍﻟﻠﻪ ﺑﻦ ﻣﻐﻔﻞ ‏رضی الله عنه) ﮔﻔﺖ : ﻣﻦ ﺑﻪ ﺗﻮ ﺍﺯ ﺭﺳﻮﻝ ﺍﻟﻠﻪ ﺻﻠﯽ ﺍﻟﻠﻪ ﻋﻠﯿﻪ ﻭ ﺁﻟﻪ ﻭﺳﻠﻢ ﺣﺪﯾﺚ ﺑﯿﺎﻥ ﻣﯽ ﮐﻨﻢ ﮐﻪ ﺍﯾﺸﺎﻥ ﺍﺯ ﭘﺮﺕ ﻧﻤﻮﺩﻥ ریگ و یا هسته خرما ﻣﻤﺎﻧﻌﺖ ﻧﻤﻮﺩﻩ اند ﻭ ﺳﭙﺲ ﺗﻮ ﺩﻭﺑﺎﺭﻩ ﺷﺮﻭﻉ ﮐﺮﺩﯼ ﺑﻪ ﺭﯾﮓ و یا هسته خرما پرت کردن، ﻣﻦ ﺩﯾﮕﺮ ﻫﺮ ﮔﺰ ﺑﺎ ﺗﻮ ﺳﺨﻦ ﻧﻤﯽ ﮔﻮﯾﻢ.

 

مسائل حدیث :

 

از این حدیث مسائل و احکام زیربرگرفته و استنباط می شود :

 

۱ - پرت کردن ریگ و هسته خرما به سوی کسی جایز نیست .

۲ - نهی از منکردستورشرع و روش صحابه رضی الله عنهم بوده است.

۳ - قهر کردن با کسی که کار خلاف شرع می کند برای تربیت نمودن او جایز است .

۴- مخالفت نمودن با احادیث رسول الله صلی الله علیه وآله وسلم باعث ناراحتی صحابه رضی الله عنهم می شد .

۵ - صحابه رضی الله عنهم پایبند سنۤت های رسول الله صلی الله علیه وآله وسلم بودند .

۶ - کارهای که نفعی ندارد و به انسانی ضررمی رساند همانند پرت نمودن ریگ و هسته خرما و...، انجام دادن این نوع کارها مجاز نیست .

 

تحقیق و برسی سند:

 

در این سند سنن ابن ماجه ، جناب « عَبْد الْوَهَّابِ الثَّقَفِی » رحمه الله وجود دارد ایشان گرچه ازراویان کتب شش گانه حدیثی است ، بگفته حافظ ابن حجر عسقلانی رحمه الله یک راوی ثقه ای است که سه سال پیش از وفات دچار تغییر حافظه شده است ولی متن این حدیث چون با سندهای دیگر نیز روایت شده صحیح می باشد.

 

تفاوت های الفاظ روایت :

 

در الفاظ این حدیث در برخی ازکتب حدیث شش گانه حدیثی تفاوت های وجود دارد که به مهم ترین آنها در زیر اشاره خواهد شد:

 

۱ - ودرروایت (۶۲۲۰) صحیح بخاری ودر تکرارروایت (۱۹۵۴) صحیح مسلم و شبیه آن درروایت (۳۲۲۷) سنن ابن ماجه وروایت (۵۲۷۰) سنن ابی داود این گونه آمده است « عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ مُغَفَّلٍ المُزَنِیِّ، قَالَ: نَهَى النَّبِیُّ صَلَّى اللهُ عَلَیْهِ وَسَلَّمَ عَنِ الخَذْفِ، وَقَالَ: «إِنَّهُ لاَ یَقْتُلُ الصَّیْدَ، وَلاَ یَنْکَأُ العَدُوَّ، وَإِنَّهُ یَفْقَأُ العَیْنَ، وَیَکْسِرُ السِّنَّ».

 

ترجمه : عبدالله بن مغفل رضی الله عنه فرمودند : پیامبرصلی الله علیه و آله وسلم از گذاشتن ریگ و یا هسته خرما درمیان دوانگشت اشاره و پرت کردن آن ممانعت نموده، و فرمودند : همانا این (کار) شکاری را نمی کشد دشمنی را زخمی نمی کند ونمی کشد ولیکن این (کار) چشمی را می ترکاند و شگاف می دهد ودندانی را می شکند.

 

۲ - در روایت (۱۹۵۴) صحیح مسلم و شبیه آن در روایت (۵۴۷۹) صحیح بخاری این گونه آمده است « عَنِ ابْنِ بُرَیْدَةَ، قَالَ: رَأَى عَبْدُ اللهِ بْنُ الْمُغَفَّلِ رَجُلًا مِنْ أَصْحَابِهِ یَخْذِفُ، فَقَالَ لَهُ: لَا تَخْذِفْ، «فَإِنَّ رَسُولَ اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَیْهِ وَسَلَّمَ کَانَ یَکْرَهُ - أَوْ قَالَ - یَنْهَى عَنِ الْخَذْفِ، فَإِنَّهُ لَا یُصْطَادُ بِهِ الصَّیْدُ، وَلَا یُنْکَأُ بِهِ الْعَدُوُّ، وَلَکِنَّهُ یَکْسِرُ السِّنَّ، وَیَفْقَأُ الْعَیْنَ»، ثُمَّ رَآهُ بَعْدَ ذَلِکَ یَخْذِفُ، فَقَالَ لَهُ: «أُخْبِرُکَ أَنَّ رَسُولَ اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَیْهِ وَسَلَّمَ کَانَ یَکْرَهُ أَوْ یَنْهَى عَنِ الْخَذْفِ ثُمَّ أَرَاکَ تَخْذِفُ، لَا أُکَلِّمُکَ کَلِمَةً کَذَا وَکَذَا» .

 

ترجمه : ابن بریده رحمه الله فرمودند : عبدالله بن مغفل (رضی الله عنه) مردی از یارانش را دید که ریگ و یا هسته خرمائی را در میان دو انگشت اشاره خویش گذاشته و پرت می کند ، به او گفت : ریگ و یا هسته خرما در میان دو انگشت اشاره خود نگذار و پرت نکن ، همانا رسول الله صلی الله علیه وآله وسلم این کار را ناپسند می دانستند (و یا اینکه فرمودند) از گذاشتن ریگ و یا هسته خرما در میان دو انگشت اشاره و پرت کردن آن ممانعت می نمودند، زیرا با این کارشکاری شکار نمی شود و دشمنی زخمی و کشته نمی شود و لیکن با این کار دندانی می شکند و چشمی ترکیده و شگاف برمی دارد، (ابن بریده رحمه الله فرمودند) سپس (عبدالله بن مغفل رحمه الله) آن (مرد) را دید که بعد از(بیان) این (حدیث) بازهم ریگ و یا هسته خرما پرت می کند ، (عبدالله بن مغفل رضی الله عنه) برایش گفت : من به توخبرمی دهم که همانا رسول الله صلی الله علیه وآله وسلم این کار را ناپسند می نمودند ، و یا (اینکه گفتند رسول الله صلی الله علیه وآله وسلم) از گذاشتن ریگ و یا هسته خرما در میان دو انگشت اشاره و پرت کردن آن ممانعت می نمودند پس می بینم که تو ریگ و یا هسته خرما پرت می کنی ، من با تو (تا) چنین و چنان یک کلمه هم حرف نمی زنم .

 

۳ - در تکرار دیگر روایت (۱۹۵۴) صحیح مسلم وشبیه آن درروایت (۳۲۲۶) سنن ابن ماجه این گونه آمده است : عَنْ سَعِیدِ بْنِ جُبَیْرٍ، أَنَّ قَرِیبًا لِعَبْدِ اللهِ بْنِ مُغَفَّلٍ خَذَفَ، قَالَ: فَنَهَاهُ، وَقَالَ: إِنَّ رَسُولَ اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَیْهِ وَسَلَّمَ نَهَى عَنِ الْخَذْفِ، وَقَالَ: «إِنَّهَا لَا تَصِیدُ صَیْدًا، وَلَا تَنْکَأُ عَدُوًّا، وَلَکِنَّهَا تَکْسِرُ السِّنَّ، وَتَفْقَأُ الْعَیْنَ»، قَالَ: فَعَادَ، فَقَالَ: أُحَدِّثُکَ أَنَّ رَسُولَ اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَیْهِ وَسَلَّمَ نَهَى عَنْهُ، ثُمَّ تَخْذِفُ، لَا أُکَلِّمُکَ أَبَدًا ".

 

ترجمه : سعید بن جبیررحمه الله فرمودند : همانا یکی از رشته داران و نزدیکان عبدالله بن مغفل (رضی الله عنه) ریگ و یا هسته خرمائی را در میان دو انگشت اشاره اش نموده و سپس پرت کرد (عبدالله بن مغفل رضی الله عنه) به ایشان گفت : همانا رسول الله صلی الله علیه وآله وسلم ازگذاشتن ریگ و یا هسته خرما در میان دو انگشت اشاره و پرت کردن آن ممانعت نموده است و فرموده اند : همانا این (ریگ و یا هسته پرت کردن) شکاری را شکار نمی کند و دشمنی را زخمی نمی کند و نمی کشد و لیکن این (کار) دندانی را می شکند و چشمی را پاره نموده و می شگافد . (سعید بن جبیررحمه الله) فرمودند : (آن رشته دار و نزدیک عبدالله بن مغفل رضی الله عنه) دوباره شروع نمود (به پرت نمودن ریگ و یا هسته خرما) که (عبدالله بن مغفل رضی الله عنه به او) گفت : همانا من ازپیامبرصلی الله علیه وآله وسلم برایت حدیث بیان می نمایم که ایشان از این کار ممانعت نموده است و سپس تو دوباره شروع کردی (به پرت نمودن ریگ و هسته خرما) دیگر هرگز با تو حرف نخواهم زد .

 

۴ - در روایت (۴۸۱۵) سنن نسائی این گونه آمده است :عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ مُغَفَّلٍ أَنَّهُ رَأَى رَجُلًا یَخْذِفُ فَقَالَ: لَا تَخْذِفْ، فَإِنَّ نَبِیَّ اللَّهِ صَلَّى اللهُ عَلَیْهِ وَسَلَّمَ کَانَ یَنْهَى عَنِ الْخَذْفِ أَوْ یَکْرَهُ الْخَذْفَ ».

 

ترجمه : همانا عبدالله بن مغفل رضی الله عنه مردی را دیدند که ریگ و یا هسته خرمائی را در میان دو انگش اشاره اش گذاشته و پرت می کند (عبدالله بن مغفل رضی الله عنه به او) گفت : ریگ و یا هسته خرما درمیان دوانگشت اشاره خود نگذارو پرت نکن زیرا پیامبرصلی الله علیه وآله وسلم ازگذاشتن ریگ و یا هسته خرما در میان دو انگش اشاره و پرت کردن آن ممانعت می نمودند و یا این که ناپسند می نمودند .

 

 

منابع حدیث :

 

این حدیث در کتب زیر از کتب ششگانه حدیثی روایت شده است :

 

۱ - صحیح بخاری ، حدیث (۵۴۷۹) و(۶۲۲۰).

۲ - صحیح مسلم ، حدیث (۱۹۵۴) ودردو تکراردیگراین حدیث.

۳ - سنن نسائی ، حدیث (۴۸۱۵) .

۴ - سنن ابی داود ، حدیث (۵۲۷۰) .

۵ - سنن ابن ماجه ، حدیث (۱۷) ،(۳۲۲۶) و (۳۲۲۷).