ترجمه و تحقیق اربعین نووی

حدیث سی و نهم اربعین

عَنِ ابْنِ عَبَّاسٍ رَضِیَ اللهُ عَنْهُ قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللهِ صلَّى الله عَلَیْهِ وَسَلَّمَ: « إِنَّ اللهَ تَجَاوَزَ لِی عَنْ أُمَّتِی الْخَطَأَ وَالنِّسْیَانَ، وَمَا اسْتُکْرِهُوا عَلَیْهِ».

لغات حدیث :

إِنَّ اللهَ : همانا الله ، همانا معبود به حق .

تَجَاوَزَ لِی : برای من در گذر نموده است ، بخاطر من گذشت و معاف نموده است .

عَنْ أُمَّتِی : از امت من .

الْخَطَأَ وَالنِّسْیَانَ : خطا و فراموشی .

وَمَا اسْتُکْرِهُوا عَلَیْهِ : و آنچه برآن مجبورشوند .

ترجمه حدیث :

ابن عباس رضی الله عنهما روایت نمودند که رسول الله صلی الله علیه وآله وسلم فرمودند : همانا الله (متعال) بخاطر من از امت من (گناه) خطا و فراموشی و آنچه که برآن مجبورمی شوند را درگذر و معاف نموده است .

مسائل حدیث :

۱ - عمل خلاف شرعی که بنا برفراموشی انجام شود مؤاخذه شرعی ندارد و بر انجام دهنده آن عمل گناهی نیست .

۲ - عمل خلاف شرعی که بنا براجبار صورت گیرد مؤاخذه شرعی ندارد و برانجام دهنده او گناهی نمی رسد.

۳ - عمل خلاف شرعی که بنا برخطا و بدون قصد صورت گیرد مؤاخذه شرعی ندارد و برانجام دهنده آن عمل گناهی نیست .

۴ - بخشش گناه این سه عمل (خطا، فراموشی و اجبار) بخاطررسول الله صلی الله علیه وآله وسلم برای این امت صورت گرفته است .

نکته توضیحی :

این حدیث در باره کارهای خلاف شرع است یعنی اعمال خلاف شرعی که بصورت خطا ، فراموشی و اجبار صورت می گیرند، مؤاخذه شرعی ندارند و برای انجام دهنده آنها گناهی نیست، ولی این اعمال اگرنسبت به حقوق مردم باشند در شریعت مؤاخذه و گرفت می شوند ، بعنوان مثال اگرکسی انسانی را بصورت خطائی گشت ، گناه قتل به اونمی رسد و از این نظرمعاف است ولی دیه از او گرفته می شود .

سند حدیث :

این حدیث را امام نووی به سنن ابن ماجه و سنن بیهقی و برخ دیگر کتب حدیثی نسبت دادند، لذا در ذیل سند سنن ابن ماجه و سنن بیهقی ذکر خواهد شد :

۱ - سند سنن ابن ماجه : حَدَّثَنَا مُحَمَّدُ بْنُ الْمُصَفَّى الْحِمْصِیُّ، حَدَّثَنَا الْوَلِیدُ بْنُ مُسْلِمٍ قَالَ: حَدَّثَنَا الْأَوْزَاعِیُّ، عَنْ عَطَاءٍ، عَنِ ابْنِ عَبَّاسٍ،.....

۲ - سند اول، السنن الکبری بیهقی : أَخْبَرَنَا أَبُو ذَرِّ بْنُ أَبِی الْحُسَیْنِ بْنِ أَبِی الْقَاسِمِ الْمُذَکِّرُ، وَأَبُو عَبْدِ اللهِ إِسْحَاقُ بْنُ مُحَمَّدِ بْنِ یُوسُفَ السُّوسِیُّ فِی آخَرِینَ قَالُوا: نا أَبُو الْعَبَّاسِ مُحَمَّدُ بْنُ یَعْقُوبَ نا الرَّبِیعُ بْنُ سُلَیْمَانَ، نا بِشْرُ بْنُ بَکْرٍ، نا الْأَوْزَاعِیُّ، عَنْ عَطَاءٍ، عَنْ عُبَیْدِ بْنِ عُمَیْرٍ، عَنِ ابْنِ عَبَّاسٍ رَضِیَ اللهُ عَنْهُ......

۳ - سند دوم، السنن الکبری بیهقی : أَخْبَرَنَاه أَبُو سَعْدٍ الْمَالِینِیُّ، أنا أَبُو أَحْمَدَ بْنُ عَدِیٍّ الْحَافِظُ، نا عُمَرُ بْنُ سِنَانٍ، وَالْحَسَنُ بْنُ سُفْیَانَ، وَغَیْرُهُمَا قَالُوا: نا مُحَمَّدُ بْنُ الْمُصَفَّى، نا الْوَلِیدُ بْنُ مُسْلِمٍ، فَذَکَرَهُ وَقَالَ عَنْ عَطَاءٍ، عَنِ ابْنِ عَبَّاسٍ رَضِیَ اللهُ عَنْهُمَا.....

۳ - سند سوم، السنن الکبری بیهقی : أَخْبَرَنَا أَبُو عَبْدِ اللهِ الْحَافِظُ , ثنا أَبُو الْعَبَّاسِ مُحَمَّدُ بْنُ یَعْقُوبَ , ثنا الرَّبِیعُ بْنُ سُلَیْمَانَ الْمُرَادِیُّ , ثنا بِشْرُ بْنُ بَکْرٍ , عَنِ الْأَوْزَاعِیِّ ح , وَأَخْبَرَنَا أَبُو عَبْدِ اللهِ الْحَافِظُ فِی مَوْضِعٍ آخَرَ قَالَ: ثنا أَبُو الْعَبَّاسِ مُحَمَّدُ بْنُ یَعْقُوبَ , ثنا بَحْرُ بْنُ نَصْرِ بْنِ سَابِقٍ الْخَوْلَانِیُّ , ثنا بِشْرُ بْنُ بَکْرٍ , عَنِ الْأَوْزَاعِیِّ , عَنْ عَطَاءِ بْنِ أَبِی رَبَاحٍ , عَنْ عُبَیْدِ بْنِ عُمَیْرٍ , عَنِ ابْنِ عَبَّاسٍ رَضِیَ اللهُ عَنْهُمَا قَالَ:......

از سندهای سنن کبری بیهقی مشخص می گردد که سند سنن ابن ماجه منقطع است زیرا « عُبَیْدِ بْنِ عُمَیْرٍ» در میان « عَطَاءٍ » و « ابْنِ عَبَّاسٍ » بوده و از سند افتاده است ، و شاید این کار را جناب «ولید بن مسلم» که از تدلیس گران است کرده باشد، ولی با این وجود متن این حدیث با مجموعه سندها ذکر شده صحیح می باشد.

تفاوت های الفاظ روایت :

۱ - در این روایت اربعین این گونه آمده است « إِنَّ اللهَ تَجَاوَزَ لِی عَنْ أُمَّتِی » ولی در روایت (۲۰۴۵) سنن ابن ماجه این گونه آمده است «إِنَّ اللَّهَ وَضَعَ عَنْ أُمَّتِی» و در روایت (۷۲۱۹) صحیح ابن حبان این گونه آمده است «إِنَّ اللَّهَ تَجَاوَزَ عَنْ أُمَّتِی» و در روایت (۲۰۰۱۳) السنن الکبری بیهقی این گونه آمده است «تَجَاوَزَ اللهُ عَنْ أُمَّتِی».

منابع حدیث :

این حدیث در کتب متعدد حدیثی روایت شده است که مهم ترین آنها از قرار زیراست :

۱ - سنن ابن ماجه ، حدیث (۲۰۴۵) .

۲ - صحیح ابن حبان ، حدیث (۷۲۱۹) .

۳ - السنن الکبری ، حدیث (۱۵۰۹۴) .

علاوه از کتب مذکوراین حدیث در برخ دیگر از کتب حدیثی نیز روایت شده است .