ترجمه و تحقیق اربعین نووی

حدیث سی وهفتم اربعین نووی

عَنِ ابْنِ عَبَّاسٍ رَضِیَ اللَّهُ عَنْهُمَا، عَنِ النَّبِیِّ صَلَّى اللهُ عَلَیْهِ وَسَلَّمَ، فِیمَا یَرْوِیه عَنْ رَبِّهِ تَبَارَکَ وَتَعَالَى قَالَ: «إِنَّ اللَّهَ کَتَبَ الحَسَنَاتِ وَالسَّیِّئَاتِ ثُمَّ بَیَّنَ ذَلِکَ، فَمَنْ هَمَّ بِحَسَنَةٍ فَلَمْ یَعْمَلْهَا کَتَبَهَا اللَّهُ عِنْدَهُ حَسَنَةً کَامِلَةً، فَإِنْ هَمَّ بِهَا فَعَمِلَهَا کَتَبَهَا اللَّهُ عِنْدَهُ عَشْرَ حَسَنَاتٍ إِلَى سَبْعِ مِائَةِ ضِعْفٍ إِلَى أَضْعَافٍ کَثِیرَةٍ، وَ إِنْ هَمَّ بِسَیِّئَةٍ فَلَمْ یَعْمَلْهَا کَتَبَهَا اللَّهُ عِنْدَهُ حَسَنَةً کَامِلَةً، وَ إِنْ هَمَّ بِهَا فَعَمِلَهَا کَتَبَهَا اللَّهُ سَیِّئَةً وَاحِدَةً».

لغات حدیث :

فِیمَا یَرْوِیه : در آنچه روایتش می کند .

عَنْ رَبِّهِ تَبَارَکَ وَتَعَالَى : از پروردگارتبارک و تعالی خویش ، از پروردگار با برکت و برتر خویش .

کَتَبَ الحَسَنَاتِ : نیکی ها را نوشت ، اعمال نیک را نوشت .

وَالسَّیِّئَاتِ : وبدیها، و گناهان .

ثُمَّ بَیَّنَ ذَلِکَ : سپس آن را بیان نمود، سپس این گونه توضیحش داد .

فَمَنْ هَمَّ بِحَسَنَةٍ : پس هرکس اراده کار نیکی نمود.

فَلَمْ یَعْمَلْهَا : پس انجامش نداد .

کَتَبَهَا اللَّهُ : الله آن را نوشت .

عِنْدَهُ : نزدش .

حَسَنَةً کَامِلَةً : نیکی کامل .

فَإِنْ هَمَّ بِهَا : پس اگر او اراده انجام آن کار را نمود، پس اگر او قصد انجام آن چیز را کرد.

فَعَمِلَهَا : پس به آن عمل نمود، پس انجامش داد.

عَشْرَ حَسَنَاتٍ : ده نیکی ، ده نیکی ها .

إِلَى سَبْعِ مِائَةِ ضِعْفٍ : تا هفتصد برابر.

إِلَى أَضْعَافٍ کَثِیرَةٍ : تا چندین برابر زیاد تر ، تا چندین برابر بیشتر.

وَإِنْ هَمَّ بِسَیِّئَةٍ : و اگر اراده بدی نمود، واگر قصد انجام کاربدی را نمود، و اگر اراده انجام گناهی را کرد.

فَلَمْ یَعْمَلْهَا : پس بدان عمل نکرد، پس انجامش نداد.

کَتَبَهَا اللَّهُ : الله آن را برایش نوشت .

حَسَنَةً کَامِلَةً : نیکی کامل ، یک نیکی کامل .

سَیِّئَةً وَاحِدَةً : یک بدی ، یک گناه .

ترجمه حدیث :

ابن عباس رضی الله عنهما روایت نمودند که پیامبرصلی الله علیه وآله وسلم ازپروردگارمبارک و برترخویش روایت نمودند که ایشان فرمودند: همانا الله (متعال ، فهرست) نیکی ها و (لیست) بدیها را نوشته است و سپس این (مطلب را) بیان نموده است : پس هرکس اراده انجام عمل نیکی را نمود و سپس (بنا برمشکلی) انجامش نداد، الله (متعال) آن را به نزدش یک نیکی کامل (برای این فرد) می نویسد، واگراراده انجام کار نیکی نمود و سپس انجامش داد، الله (متعال) به نزدش برای آن ده نیکی تا هفتصد برابر و تا چندین برابربیشتر(از این) می نویسد، واگراراده انجام عمل بدی و گناهی را کرد و سپس انجامش نداد، الله (متعال) به نزدش (برای این فرد) یک نیکی کامل می نویسد، و اگراراده انجام کار بد و گناهی نمود و سپس انجامش داد، الله (متعال) آن را یک گناه می نویسد.

مسائل حدیث :

از این حدیث مسائل و احکام زیر برگرفته و استنباط می شود :

۱ - لطف و مرحمت الله متعال به مسلمانان زیاد است .

۲ - تمام اعمال نیک و اعمال بد در اسلام مشخص شده و لیست برداری شده است .

۳ - الله متعال در قبال هرنیکی ده ثواب تا هفتصد ثواب و یا بیشتر از این را اگر بخواهد عنایت می کند .

۴ - نیت انجام کار نیک همانند کارنیک دارای اجر و ثواب می باشد.

۵ - ترک گناه ، دارای اجر و ثواب می باشد .

۶- عمل بد اگر از آن توبه ای صورت نگیرد و مورد عفو و بخشش الله متعال قرار نگیرد یک گناه برایش نوشته می شود .

نکته توضیحی :

به این نوع احادیث که رسول الله صلی الله علیه وآله وسلم از الله متعال روایت می کنند، چون به ذات اقدس الله متعال نسبت داده می شوند، به آنها «احادیث قدسی» گفته می شوند.

سند حدیث :

امام نووی رحمه الله این حدیث را به صحیح بخاری و صحیح مسلم نسبت داده اند لذا سندهای این حدیث در این دو کتاب از قرار زیر می باشد :

۱ - سند صحیح بخاری : حَدَّثَنَا أَبُو مَعْمَرٍ، حَدَّثَنَا عَبْدُ الوَارِثِ، حَدَّثَنَا جَعْدُ بْنُ دِینَارٍ أَبُو عُثْمَانَ، حَدَّثَنَا أَبُو رَجَاءٍ العُطَارِدِیُّ، عَنِ ابْنِ عَبَّاسٍ رَضِیَ اللَّهُ عَنْهُمَا،.....

۲ - سند اول صحیح مسلم : حَدَّثَنَا شَیْبَانُ بْنُ فَرُّوخَ، حَدَّثَنَا عَبْدُ الْوَارِثِ، عَنِ الْجَعْدِ أَبِی عُثْمَانَ، حَدَّثَنَا أَبُو رَجَاءٍ الْعُطَارِدِیُّ، عَنِ ابْنِ عَبَّاسٍ،.....

۳ - سند دوم صحیح مسلم : حَدَّثَنَا یَحْیَى بْنُ یَحْیَى، حَدَّثَنَا جَعْفَرُ بْنُ سُلَیْمَانَ، عَنِ الْجَعْدِ أَبِی عُثْمَانَ، فِی هَذَا الْإِسْنَادِ بِمَعْنَى حَدِیثِ عَبْدِ الْوَارِثِ.....

تفاوت های الفاظ روایت :

۱ - در ابتدای روایت (۲۸۲۸) سنن دارمی و ابتدای روایت (۳۲۹) شعب الایمان بیهقی این جمله اضافه تراز این روایت اربعین آمده است « إِنَّ رَبَّکُمْ رَحِیمٌ...» همان گونه که در انتهای این روایت سنن دارمی و همین روایت شعب الایمان بیهقی این جمله اضافه ترآمده است «.... وَلَا یَهْلِکُ عَلَى اللَّهِ إِلَّا هَالِکٌ».

۲ - دراین روایت اربعین این گونه آمده است « کَتَبَهَا اللَّهُ عِنْدَهُ حَسَنَةً کَامِلَةً » ولی در روایت (۲۸۲۸) سنن دارمی و روایت (۳۲۹) شعب الایمان بیهقی این گونه آمده است « کُتِبَتْ لَهُ حَسَنَةً» همان گونه که در این روایت اربعین آمده است « کَتَبَهَا اللَّهُ عِنْدَهُ عَشْرَ حَسَنَاتٍ ...» ولی درهمین روایت مذکور سنن دارمی وشعب الایمان بیهقی این گونه آمده است « کتِبَتْ لَهُ عَشْرًا إِلَى سَبْعِمِائَةٍ ضِعْفٍ» ، همچنین در این روایت اربعین آمده است « وَ إِنْ هَمَّ بِسَیِّئَةٍ فَلَمْ یَعْمَلْهَا کَتَبَهَا اللَّهُ عِنْدَهُ حَسَنَةً کَامِلَةً، وَ إِنْ هَمَّ بِهَا فَعَمِلَهَا کَتَبَهَا اللَّهُ سَیِّئَةً وَاحِدَةً » ولی در همین روایت مذکور سنن دارمی این گونه آمده است « وَمَنْ هَمَّ بِسَیِّئَةٍ فَلَمْ یَعْمَلْهَا، کُتِبَتْ لَهُ حَسَنَةً، فَإِنْ عَمِلَهَا، کُتِبَتْ وَاحِدَةً، أَوْ یَمْحُوهَا» و در روایت (۳۲۹) شعب الایمان بیهقی این گونه آمده است « وَمَنْ هَمَّ بِسَیِّئَةٍ فَلَمْ یَعْمَلْهَا کُتِبَتْ لَهُ حَسَنَةً، وَإِنْ عَمِلَهَا کُتِبَتْ عَلَیْهِ وَاحِدَةً أَوْ یَمْحُوهَا اللهُ ».

منابع حدیث :

این حدیث در بسیاری از کتب حدیثی روایت شده است که در ذیل ان شاء الله تعالی به مهم ترین آنها اشاره خواهم نمود :

۱ - صحیح بخاری ، حدیث (۶۴۹۱) .

۲ - صحیح مسلم ، حدیث (۱۳۱) .

۳ - سنن دارمی ، حدیث (۲۸۲۸) .

۴ - شعب الایمان بیهقی ، حدیث (۳۲۹) .

۵- مسند احمد ، حدیث (۲۵۱۹) .

این حدیث علاوه از کتب مذکور در بسیاری از کتب دیگر حدیثی نیز روایت شده است .