۩۩۩ قـــرآن و سنّت زنــــده بــــاد ۩۩۩

یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا أَطِیعُوا اللَّهَ وَرَسُولَهُ وَلَا تَوَلَّوْا عَنْهُ وَأَنْتُمْ تَسْمَعُونَ (20) (سوره انفال)

۩۩۩ قـــرآن و سنّت زنــــده بــــاد ۩۩۩

یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا أَطِیعُوا اللَّهَ وَرَسُولَهُ وَلَا تَوَلَّوْا عَنْهُ وَأَنْتُمْ تَسْمَعُونَ (20) (سوره انفال)

ترجمه و تحقیق اربعین نووی

حدیث سی و سوم اربعین

 

عَن ابْنِ عَبَّاسٍ ، رَضِیَ اللهُ عَنْهُمَا أَنَّ رَسُولَ اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَیْهِ وَسَلَّمَ قَالَ: " لَوْ یُعْطَى النَّاسُ بِدَعْوَاهُمْ لَادَّعَى رِجَالٌ أَمْوَالَ قَوْمٍ وَدِمَاءَهُمْ ، وَلَکِنَّ الْبَیِّنَةَ عَلَى الْمُدَّعِی ، وَالْیَمِینَ عَلَى مَنْ أَنْکَرَ " .

 

لغات حدیث :

 

لَوْ یُعْطَى النَّاسُ : اگر به مردم داده می شد .

بِدَعْوَاهُمْ : بنا بر ادعاهایشان .

لَادَّعَى رِجَالٌ: هرآیینه مردانی ادعا می کردند، قطعا مردانی مدعی می شدند.

أَمْوَالَ قَوْمٍ وَدِمَاءَهُمْ : اموال قومی و خونهایشان را، مالهای افرادی و خونهایشان را .

وَلَکِنَّ الْبَیِّنَةَ عَلَى الْمُدَّعِی : ولیکن گواه برادعا کننده است .

وَالْیَمِینَ عَلَى مَنْ أَنْکَرَ : و قسم برکسی است که انکار نموده است .

 

 

ترجمه حدیث :


ابن عباس رضی الله عنهما روایت نمودند که رسول الله صلی الله علیه وآله وسلم فرمودند : اگر به مردم (تنها) بنا برادعاهایشان (هر آنچه را که مدعی اند) داده می شد هرآیینه مردانی اموال قومی و خونهایشان را ادعا می نمودند، ولیکن (آوردن) گواه برمدعی (برای اثبات ادعایش ضروری) است ، و قسم برکسی که انکار نموده (برای اثبات حقش ضروری) است .

 

مسائل حدیث :


از این حدیث مسائل و احکام زیر برگرفته و استنباط می شود :

۱ - برخی از افراد به دروغ مدعی خون و اموال دیگران می شوند.

۲ - مدعی باید برای اثبات ادعایش گواه بیاورد .

۳ - منکر برای اثبات حقش باید قسم بخورد .


نکته توضیحی :


دراصل زمانی دو نفردر باره یک چیز بایکدیگر اختلاف نموده و به نزد قاضی می آیند قاضی اول به مدعی می گوید تو برای اثبات دعوای خودت دوگواه بیاور، اگر مدعی دو گواه محکمه پسند آورد حق از آن او می گردد ولی اگر دو گواه نداشت و یک گواه داشت قاضی آن گواه او را معتبر دانسته و در قبال گواه دیگر او را قسم می دهد اگر مدعی قسم خورد که در این صورت نیز حق با مدعی است ولی اگر مدعی اصلا گواه نداشت و یا در صورتی که یک گواه داشت در قبال گواه دیگر قسم نخورد باید منکرو یا همان مدعی علیه قسم بخورد اگر قسم خورد که حق از آن او می شود و رنه باز هم حق از مدعی می گردد ، مگر اینکه صلحی صورت گیرد و طرفین دعوا برآن صلح راضی شوند که در آن صورت صلح با رضایت طرفین صورت گرفته واختلاف خاتمه می یابد .

 

سند حدیث :


این حدیث را امام نووی رحمه الله به بیهقی نسبت داده و اشاره نموده که در برخی دیگر از کتب حدیث نیزآمده و قسمتی ازآن در صحیح بخاری و صحیح مسلم نیزآمده است ، لذا ما در اینجا سند بیهقی یعنی سند این حدیث را از سنن کبری بیهقی که این گونه آمده است را در اینجا بیان می داریم :

أَخْبَرَنَا أَبُو الْحَسَنِ عَلِیُّ بْنُ أَحْمَدَ بْنِ عَبْدَانَ , أنبأ أَحْمَدُ بْنُ عُبَیْدٍ الصَّفَّارُ , ثنا جَعْفَرُ بْنُ مُحَمَّدٍ الْفِرْیَابِیُّ , ثنا الْحَسَنُ بْنُ سَهْلٍ , ثنا عَبْدُ اللهِ بْنُ إِدْرِیسَ , ثنا ابْنُ جُرَیْجٍ , وَعُثْمَانُ بْنُ الْأَسْوَدِ , عَنِ ابْنِ أَبِی مُلَیْکَةَ، قَالَ: کُنْتُ قَاضِیًا لِابْنِ الزُّبَیْرِ عَلَى الطَّائِفِ , فَذَکَرَ قِصَّةَ الْمَرْأَتَیْنِ , قَالَ: فَکَتَبْتُ إِلَى ابْنِ عَبَّاسٍ , فَکَتَبَ ابْنُ عَبَّاسٍ رَضِیَ اللهُ عَنْهُمَا......

در این سند جناب (ابْنُ جُرَیْج) و جود دارند وایشان همان (عبد الملک بن عبد العزیز بن جریج قریشی اموی ابولولید و ابوخالد مکی) می باشند وی با وجود اینکه فقیه و ثقه اند ولی در نقل روایات تدلیس می کنند و در اینجا بصورت عنعنه روایت نمودند ولی (عُثْمَانُ بْنُ الْأَسْوَد) دراین سند متابع ایشان هستند، ناگفته نماند که متن این حدیث صحیح است و این متن با سندهایی متعددی در کتب حدیثی روایت شده است.

 

تفاوت های الفاظ روایت :


ازآنجایی که امام نووی رحمه الله اشاره نمودند که قسمتی از این حدیث در صحیح بخاری و صحیح مسلم نیز روایت شده است لذا قبل از اینکه تفاوت های الفاظ این روایت اربعین را با الفاظ روایتهای سایر کتب حدیثی ذکر کنم مناسب می دانم که این حدیث را با متن و سند از صحیح بخاری و صحیح مسلم بیان نمایم :


۱ - روایت (۴۵۵۲) صحیح بخاری :

حَدَّثَنَا نَصْرُ بْنُ عَلِیِّ بْنِ نَصْرٍ، حَدَّثَنَا عَبْدُ اللَّهِ بْنُ دَاوُدَ، عَنِ ابْنِ جُرَیْجٍ، عَنِ ابْنِ أَبِی مُلَیْکَةَ، أَنَّ امْرَأَتَیْنِ، کَانَتَا تَخْرِزَانِ فِی بَیْتٍ أَوْ فِی الحُجْرَةِ، فَخَرَجَتْ إِحْدَاهُمَا وَقَدْ أُنْفِذَ بِإِشْفَى فِی کَفِّهَا، فَادَّعَتْ عَلَى الأُخْرَى، فَرُفِعَ إِلَى ابْنِ عَبَّاسٍ، فَقَالَ ابْنُ عَبَّاسٍ: قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صَلَّى اللهُ عَلَیْهِ وَسَلَّمَ: «لَوْ یُعْطَى النَّاسُ بِدَعْوَاهُمْ لذَهَبَ دِمَاءُ قَوْمٍ وَأَمْوَالُهُمْ»، ذَکِّرُوهَا بِاللَّهِ وَاقْرَءُوا عَلَیْهَا: {إِنَّ الَّذِینَ یَشْتَرُونَ بِعَهْدِ اللَّهِ} [آل عمران: 77] فَذَکَّرُوهَا فَاعْتَرَفَتْ، فَقَالَ ابْنُ عَبَّاسٍ: قَالَ النَّبِیُّ صَلَّى اللهُ عَلَیْهِ وَسَلَّمَ: «الیَمِینُ عَلَى المُدَّعَى عَلَیْهِ».


۲ - روایت (۱۷۱۱) صحیح مسلم :

حَدَّثَنِی أَبُو الطَّاهِرِ أَحْمَدُ بْنُ عَمْرِو بْنِ سَرْحٍ، أَخْبَرَنَا ابْنُ وَهْبٍ، عَنِ ابْنِ جُرَیْجٍ، عَنِ ابْنِ أَبِی مُلَیْکَةَ، عَنِ ابْنِ عَبَّاسٍ، أَنَّ النَّبِیَّ صَلَّى اللهُ عَلَیْهِ وَسَلَّمَ قَالَ: «لَوْ یُعْطَى النَّاسُ بِدَعْوَاهُمْ، لَادَّعَى نَاسٌ دِمَاءَ رِجَالٍ وَأَمْوَالَهُمْ، وَلَکِنَّ الْیَمِینَ عَلَى الْمُدَّعَى عَلَیْهِ».


حالا می پردازیم به تفاوت های الفاظ این روایت اربعین با سایر کتب حدیثی که مهم ترین تفاوتها از قرار زیرمی باشند :


۱ - در این روایت اربعین این گونه آمده است « لَوْ یُعْطَى النَّاسُ بِدَعْوَاهُمْ لَادَّعَى رِجَالٌ أَمْوَالَ قَوْمٍ وَدِمَاءَهُمْ » ولی در روایت (5425) سنن نسائی این گونه آمده است « وَلَوْ أَنَّ النَّاسَ أُعْطُوا بِدَعْوَاهُمْ لَادَّعَى نَاسٌ أَمْوَالَ نَاسٍ وَدِمَاءَهُمْ»، فَادْعُهَا وَاتْلُ عَلَیْهَا هَذِهِ الْآیَةَ: {إِنَّ الَّذِینَ یَشْتَرُونَ بِعَهْدِ اللَّهِ وَأَیْمَانِهِمْ ثَمَنًا قَلِیلًا أُولَئِکَ لَا خَلَاقَ لَهُمْ فِی الْآخِرَةِ} [آل عمران: 77] حَتَّى خَتَمَ الْآیَةَ».


۲- در این روایت اربعین این گونه آمده است « وَالْیَمِینَ عَلَى مَنْ أَنْکَرَ » ولی در روایت (3619) سنن ابی داود و برخ دیگر از کتب حدیثی این گونه آمده است « أَنَّ رَسُولَ اللَّهِ صَلَّى اللهُ عَلَیْهِ وَسَلَّمَ قَضَى بِالْیَمِینِ عَلَى الْمُدَّعَى عَلَیْهِ».

 

 

منابع حدیث :


این حدیث اربعین در کتب متعدد حدیثی روایت شده که بنده در ذیل به مهم ترین آنها اشاره خواهم نمود :

۱ - صحیح بخاری ، حدیث (4552) و...

۲ - صحیح مسلم ، حدیث (1711) و...

۳ - سنن نسائی ، حدیث (5425) .

۴ - سنن ابی داود ، حدیث (3619) .

۵ - سنن ابن ماجه ، (2321) .

۶ - سنن کبری بیهقی (21201) و...

علاوه از کتب مذکور در بسیاری از کتب حدیثی دیگر نیز این حدیث روایت شده است .