شرح و تحقیق سنن ابن ماجه

حدیث ۱۶- (این حدیث صحیح است) حَدَّثَنَا مُحَمَّدُ بْنُ یَحْیَى النَّیْسَابُورِیُّ قَالَ: حَدَّثَنَا عَبْدُ الرَّزَّاقِ قَالَ: أَخْبَرَنَا مَعْمَرٌ، عَنِ الزُّهْرِیِّ، عَنْ سَالِمٍ، عَنِ ابْنِ عُمَرَ، أَنَّ رَسُولَ اللَّهِ صَلَّى اللهُ عَلَیْهِ وَسَلَّمَ قَالَ:‏« ﻻَ ﺗَﻤْﻨَﻌُﻮﺍ ﺇِﻣَﺎﺀَ ﺍﻟﻠَّﻪِ ﺃَﻥْ ﻳُﺼَﻠِّﻴﻦَ ﻓِﻲ ﺍﻟْﻤَﺴْﺠِﺪِ ‏» ﻓَﻘَﺎﻝَ ﺍﺑْﻦٌ ﻟَﻪُ : ﺇِﻧَّﺎ ﻟَﻨَﻤْﻨَﻌُﻬُﻦَّ، ﻓَﻘَﺎﻝَ : ﻓَﻐَﻀِﺐَ ﻏَﻀَﺒًﺎ ﺷَﺪِﻳﺪًﺍ، ﻭَﻗَﺎﻝَ : ﺃُﺣَﺪِّﺛُﻚَ ﻋَﻦْ ﺭَﺳُﻮﻝِ ﺍﻟﻠَّﻪِ ﺻَﻠَّﻰ ﺍﻟﻠﻪُ ﻋَﻠَﻴْﻪِ ﻭَﺳَﻠَّﻢَ ﻭﺗﻘﻮﻝُ : ﺇِﻧَّﺎ ﻟَﻨَﻤْﻨَﻌُﻬُﻦَّ؟.

لغات حدیث :

ﻻَ ﺗَﻤْﻨَﻌُﻮﺍ : جلوگیری نکنید، ممانعت نکنید .

ﺇِﻣَﺎﺀَ ﺍﻟﻠَّﻪِ : کنیزان الله ، زنان .

ﺃَﻥْ ﻳُﺼَﻠِّﻴﻦَ : اینکه نماز بخوانند، اینکه زنان نماز بخوانند .

ﻓِﻲ ﺍﻟْﻤَﺴْﺠِﺪِ ‏: در مسجد .

ﻓَﻘَﺎﻝَ ﺍﺑْﻦٌ ﻟَﻪُ : پس پرس از پسرانش گفت ، پس یکی از پسرانش گفت .

ﺇِﻧَّﺎ ﻟَﻨَﻤْﻨَﻌُﻬُﻦَّ : قطعا ما جلوی آنها را خواهند گرفت، قطعا ما آنها را ممانعت خواهیم نمود .

ﻓَﻐَﻀِﺐَ ﻏَﻀَﺒًﺎ ﺷَﺪِﻳﺪًﺍ : سخت خشمگین شد، سخت ناراحت شد .

ﺃُﺣَﺪِّﺛُﻚَ ﻋَﻦْ ﺭَﺳُﻮﻝِ ﺍﻟﻠَّﻪِ ﺻَﻠَّﻰ ﺍﻟﻠﻪُ ﻋَﻠَﻴْﻪِ ﻭَﺳَﻠَّﻢَ : من از رسول الله صلی الله علیه وآله وسلم برایت حدیث بیان می کنم .

ﻭﺗﻘﻮﻝُ : و تو می گوئی .

ﺗﺮﺟﻤﻪ حدیث :

ﺍﺑﻦ ﻋﻤﺮ ﺭﺿﯽ ﺍﻟﻠﻪ ﻋﻨﻬﻤﺎ ﻓﺮﻣﻮﺩﻧﺪ : ﺭﺳﻮﻝ ﺍﻟﻠﻪ ﺻﻠﯽ ﺍﻟﻠﻪ ﻋﻠﯿﻪ ﻭ ﺁﻟﻪ ﻭﺳﻠﻢ ﻓﺮﻣﻮﺩﻧﺪ : (زنان که ) ﮐﻨﯿﺰﺍﻥ ﺍﻟﻠﻪ ‏( هستند ‏) ﺭﺍ ﺍﺯﺍﯾﻨﮑﻪ ﺩﺭ ﻣﺴﺠﺪ ﻧﻤﺎﺯ ﺑﺨﻮﺍﻧﻨﺪ ممانعت وﺟﻠﻮﮔﯿﺮﯼ ﻧﮑﻨﯿﺪ . ﭘﺴﺮﯼ ‏( ﺍﺯ ﻓﺮﺯﻧﺪﺍﻥ ﺍﺑﻦ ﻋﻤﺮ ﺭﺿﻲ ﺍﻟﻠﻪ ﻋﻨﻬﻤﺎ ‏) ﮔﻔﺖ : ﻣﺎ ﻗﻄﻌﺎ ممانعت وﺟﻠﻮﮔﯿﺮﯼ ﻣﯽ ﮐﻨﯿﻢ ‏( ﺭﺍﻭﯼ ﺍﯾﻦ ﺣﺪﯾﺚ ‏) ﻣﯽ ﮔﻮﯾﺪ : ﺍﺑﻦ ﻋﻤﺮ ﺭﺿﻲ ﺍﻟﻠﻪ ﻋﻨﻬﻤﺎ ﺑﺴﯿﺎﺭ ﻧﺎﺭﺍﺣﺖ ﺷﺪﻧﺪ ، ﻭﻓﺮﻣﻮﺩﻧﺪ : ﻣﻦ ﺍﺯﺭﺳﻮﻝ ﺍﻟﻠﻪ صلی ﺍﻟﻠﻪ ﻋﻠﯿﻪ ﻭ ﺁﻟﻪ ﻭﺳﻠﻢ ﺑﺮﺍﯾﺖ ﺣﺪﯾﺚ ﺑﯿﺎﻥ ﻣﯽ ﮐﻨﻢ ﻭ ﺗﻮ ﻣﯽ ﮔﻮﯾﯽ ﻫﻤﺎﻧﺎ ﻣﺎ ﻗﻄﻌﺎ ‏( ﺍﺯ ﺭﻓﺘﻦ ﺯﻧﻬﺎ ﺑﻪ ﻣﺴﺎﺟﺪ ‏) ممانعت وﺟﻠﻮﮔﯿﺮﯼ ﻣﯽ ﮐﻨﯿﻢ ؟!

مسائل حدیث :

از این حدیث مسائل و احکام زیر برگرفته و استنباط می شود :

۱ - زنان را از رفتن به مسجد برای ادای نمازهای فرض جلوگیری و ممانعت نمودن، جایز نیست .

۲ - صحابه رضی الله عنهم وقتی می دیدند که کسی با حدیثی مخالفت می کند، سخت ناراحت می شدند .

۳ - در مقابل حدیث علت بیان نمودن و به بهانه های بی اساس عمل به آن را ترک کردن، مجاز نمی باشد .

۴ - حرف هیچ کس درمقابل حدیث رسول الله صلی الله علیه و آله وسلم، اعتباری ندارد .

۵ - حدیث رسول الله صلی الله علیه وآله وسلم بر حرف هرانسان دیگری مقدم تر است .

تحقیق و برسی سند :

این حدیث در سنن ابن ماجه با سند زیرآمده است :

حَدَّثَنَا مُحَمَّدُ بْنُ یَحْیَى النَّیْسَابُورِیُّ قَالَ: حَدَّثَنَا عَبْدُ الرَّزَّاقِ قَالَ: أَخْبَرَنَا مَعْمَرٌ، عَنِ الزُّهْرِیِّ، عَنْ سَالِمٍ، عَنِ ابْنِ عُمَرَ،.........

در سند این حدیث جناب (ابوبکرعبد الرزاق بن همام بن نافع حمیرى ، یمانى ، صنعانى) وجود دارد که از رجال کتب شش گانه مشهور حدیثی بوده و ایشان درآخر عمر کور شده و در حافظه ایشان تغییراتی ایجاد شده بود، ایشان از علمای بزرگواری است که دارای کتب متعددی است.

تفاوت های الفاظ روایت :

تفاوت های الفاظ این روایت در کتب ششگانه ای که این حدیث آمده زیاد است لذا به ترتیب زیر ذکر می شود :

۱ - درروایت (۸۶۵) صحیح بخاری ودرتکرارروایت (۴۴۲) صحیح مسلم این حدیث این گونه آمده است :  عَنِ ابْنِ عُمَرَ رَضِیَ اللَّهُ عَنْهُمَا، عَنِ النَّبِیِّ صَلَّى اللهُ عَلَیْهِ وَسَلَّمَ قَالَ: «إِذَا اسْتَأْذَنَکُمْ نِسَاؤُکُمْ بِاللَّیْلِ إِلَى المَسْجِدِ، فَأْذَنُوا لَهُنَّ». ولی ناگفته نماند که در این روایت صحیح مسلم کلمه « بِاللَّیْلِ » نیامده ولی کلمه «مسجد» این گونه بصورت جمع « الْمَسَاجِدِ » آمده است .

ترجمه : ابن عمررضی الله عنهما روایت نمودند که پیامبرصلی الله علیه وآله وسلم فرمودند : هرگاه که زنانتان در شب از شما اجازه خواستند تا (برای ادای نماز) به مسجد بروند پس برایشان اجازه دهید .

۲ - درروایت (۸۹۹) صحیح بخاری این حدیث این گونه آمده است : عَنِ ابْنِ عُمَرَ، عَنِ النَّبِیِّ صَلَّى اللهُ عَلَیْهِ وَسَلَّمَ قَالَ: «ائْذَنُوا لِلنِّسَاءِ بِاللَّیْلِ إِلَى المَسَاجِدِ» .

ترجمه : ابن عمر رضی الله عنه روایت نمودند که پیامبرصلی الله علیه وآله وسلم فرمودند : در شب برای زنان اجازه دهید تا (برای ادای نماز) به مساجد بروند .

۳ - درروایت (۸۷۵) صحیح بخاری وروایت (۴۴۲) صحیح مسلم وروایت (۵۲۳۸) صحیح بخاری وروایت (۷۰۶) سنن نسائی این حدیث این گونه آمده است : عَنْ سَالِمٍ، عَنْ أَبِیهِ، عَنِ النَّبِیِّ صَلَّى اللهُ عَلَیْهِ وَسَلَّمَ: «إِذَا اسْتَأْذَنَتِ امْرَأَةُ أَحَدِکُمْ إِلَى المَسْجِدِ فَلاَ یَمْنَعْهَا» . ولی در روایت (۸۷۵) صحیح بخاری « إِلَى المَسْجِدِ » نیامده است .

ترجمه : ابن عمر رضی الله عنه روایت نمودند که پیامبرصلی الله علیه وآله وسلم فرمودند : آنگاه که زن یکی از شما درخواست رفتن به مسجد را نمود پس (مرد) آن را ممانعت نکند .

۴ - درروایت (۹۰۰) صحیح بخاری این حدیث این گونه آمده است : عَنِ ابْنِ عُمَرَ، قَالَ: کَانَتِ امْرَأَةٌ لِعُمَرَ تَشْهَدُ صَلاَةَ الصُّبْحِ وَالعِشَاءِ فِی الجَمَاعَةِ فِی المَسْجِدِ، فَقِیلَ لَهَا: لِمَ تَخْرُجِینَ وَقَدْ تَعْلَمِینَ أَنَّ عُمَرَ یَکْرَهُ ذَلِکَ وَیَغَارُ؟ قَالَتْ: وَمَا یَمْنَعُهُ أَنْ یَنْهَانِی؟ قَالَ: یَمْنَعُهُ قَوْلُ رَسُولِ اللَّهِ صَلَّى اللهُ عَلَیْهِ وَسَلَّمَ: «لاَ تَمْنَعُوا إِمَاءَ اللَّهِ مَسَاجِدَ اللَّهِ» . نا گفته نماند که در روایت (۴۴۲) صحیح مسلم وروایت (۵۶۶) سنن ابی داود فقط قسمت مرفوع این روایت آمده است .

ترجمه : ابن عمر رضی الله عنهما فرمودند : عمر(رضی الله عنه) زنی داشت (به نام عاتکه بنت زید) که در جماعت نماز صبح و عشاء در مسجد شرکت می کرد، به او گفته شد چرا (از خانه) بیرون می شوی (و به نماز جماعت در مسجد شرکت می کنی) و درحالی که می دانی همانا عمر(رضی الله عنه) این کاررا نا پسند می دارد و براین غیرتش می گیرد؟ (آن زن) گفت : پس چه چیز مانع او می شود که مرا (از این کار) ممانعت و جلوگیری نماید ؟ (ابن عمر رضی الله عنه) گفت : گفته رسول الله صلی علیه و آله وسلم (که فرمودند) (زنان که ) کنیزان الله (هستند) را از رفتن به مساجد الله (برای ادای نماز) ممانعت وجلوگیری نکنید.

۵ - درتکرار دیگرروایت (۴۴۲) صحیح مسلم این حدیث این گونه آمده است : قَالَ: سَالِمُ بْنُ عَبْدِ اللهِ، أَنَّ عَبْدَ اللهِ بْنَ عُمَرَ قَالَ: سَمِعْتُ رَسُولَ اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَیْهِ وَسَلَّمَ یَقُولُ: «لَا تَمْنَعُوا نِسَاءَکُمُ الْمَسَاجِدَ إِذَا اسْتَأْذَنَّکُمْ إِلَیْهَا» قَالَ: فَقَالَ بِلَالُ بْنُ عَبْدِ اللهِ: وَاللهِ لَنَمْنَعُهُنَّ، قَالَ: فَأَقْبَلَ عَلَیْهِ عَبْدُ اللهِ: فَسَبَّهُ سَبًّا سَیِّئًا مَا سَمِعْتُهُ سَبَّهُ مِثْلَهُ قَطُّ وَقَالَ: " أُخْبِرُکَ عَنْ رَسُولِ اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَیْهِ وَسَلَّمَ وَتَقُولُ: وَاللهِ لَنَمْنَعُهُنَّ ".

ترجمه : سالم بن عبدالله رحمه الله روایت نمودند که ابن عمر رضی الله عنه فرمودند : من ازرسول الله صلی الله علیه وآله وسلم شنیدم که می فرمایند : زنانتان را از (ورفتن) به سوی مساجد (برای ادای نماز) ممانعت و جلوگیری نکنید، آنگاه که از شما اجازه خواستند. (سالم رحمه الله) می گوید :‌ بلال پسرعبدالله گفت : سوگند به الله آنان را (از رفتن به مساجد) جلوگیر و ممانعت خواهیم نمود (سالم رحمه الله) می گوید : عیدالله رو به او نموده واو را آنقدرناسزا و بد و بی را گفت که تا بحال من هرگز از ایشان این گونه نشنیده بودم و(سپس) گفت من از رسول الله صلی الله علیه وآله وسلم (حدیث بیان می کنم و) خبر می دهم و تو می گوئی : سوگند به الله قطعا آنان را (از رفتن به مساجد) جلوگیری خواهیم نمود .

و درتکراردیگرروایت (۴۴۲) صحیح مسلم این حدیث این گونه آمده است : عَنِ ابْنِ عُمَرَ، قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَیْهِ وَسَلَّمَ: «لَا تَمْنَعُوا النِّسَاءَ مِنَ الْخُرُوجِ إِلَى الْمَسَاجِدِ بِاللَّیْلِ» فَقَالَ ابْنٌ لِعَبْدِ اللهِ بْنِ عُمَرَ: لَا نَدَعُهُنَّ یَخْرُجْنَ فَیَتَّخِذْنَهُ دَغَلًا. قَالَ فَزَبَرَهُ ابْنُ عُمَرَ وَقَالَ: " أَقُولُ: قَالَ رَسُولُ اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَیْهِ وَسَلَّمَ. وَتَقُولُ: لَا نَدَعُهُنَّ ".

ترجمه : ابن عمر رضی الله عنه فرمودند : رسول الله صلی الله علیه وآله وسلم فرمودند : زنان در شب از(خانه) بیرون شدن(ورفتن) به سوی مساجد (برای ادای نماز) ممانعت و جلوگیری نکنید. پسری (از پسران) عبدالله بن عمرگفت : هرگزنمی گذاریم که آنها بیرون روند زیرا این را ذریعه فساد می گیرند، (روای) می گوید ابن عمر او را سرزنش کرد وگفت : من می گویم که رسول الله صلی الله علیه وآله وسلم (چنین) فرموده اند ، و تو می گوئی : ما قطعا آنها را نمی گذاریم (که برای ادای نماز به مساجد بروند).

ودرتکراردیگر روایت (۴۴۲) صحیح مسلم این حدیث این گونه آمده است : عَنِ ابْنِ عُمَرَ، قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَیْهِ وَسَلَّمَ: «ائْذَنُوا لِلنِّسَاءِ بِاللَّیْلِ إِلَى الْمَسَاجِدِ» فَقَالَ ابْنٌ لَهُ: یُقَالُ لَهُ وَاقِدٌ: إِذَنْ یَتَّخِذْنَهُ دَغَلًا. قَالَ: فَضَرَبَ فِی صَدْرِهِ وَقَالَ: " أُحَدِّثُکَ عَنْ رَسُولِ اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَیْهِ وَسَلَّمَ، وَتَقُولُ: لَا ".

ترجمه : ابن عمر رضی الله عنه فرمودند : رسول الله صلی الله علیه وآله وسلم فرمودند : به زنان در شب اجازه رفتن به مساجد (برای ادای نماز) را بدهید. پسری (از پسران) ایشان که به او واقد گفته می شد گفت : پس آنها این (رفتن) را ذریعه فساد می گیرند (روای ) می گوید : ابن عمر بر سینه اش زد و گفت : من از رسول الله صلی الله علیه وآله وسلم (برایت) حدیث بیان می کنم ، و تو می گوئی : نه .

 ودرتکراردیگرروایت (۴۴۲) صحیح مسلم این حدیث این گونه آمده است : عَنْ بِلَالِ بْنِ عَبْدِ اللهِ بْنِ عُمَرَ، عَنْ أَبِیهِ قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَیْهِ وَسَلَّمَ: «لَا تَمْنَعُوا النِّسَاءَ حُظُوظَهُنَّ مِنَ الْمَسَاجِدِ، إِذَا اسْتَأْذَنُوکُمْ» فَقَالَ بِلَالٌ: وَاللهِ، لَنَمْنَعُهُنَّ. فَقَالَ لَهُ عَبْدُ اللهِ: " أَقُولُ: قَالَ رَسُولُ اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَیْهِ وَسَلَّمَ وَتَقُولُ أَنْتَ: لَنَمْنَعُهُنَّ ".

ترجمه : بلال بن عبدالله بن عمر رحمه الله ازپدرشان (عبدالله بن عمر رضی الله عنه) نمودند که ایشان فرمودند: پیامبرصلی الله علیه وآله وسلم فرمودند: زنان رااز(رسیدن به) سهمامشان از مساجد آنگاه که از شما درخواست رفتن به مساجد(برای ادای نماز) را نمودند ممانعت و جلوگیری نکنید، بلال (پسر ابن عمر) گفت : سوگند به الله ما قطعا آنان را ممانعت و جلوگیری می کنیم، عبدالله (رضی الله عنه) به او گفت : من می گویم که رسول الله صلی الله علیه وآله وسلم (چنین) فرمودند و تو می گوئی که ما قطعا آنان را جلوگیری و ممانعت می کنیم.

۶- در روایت (۵۷۰) سنن ترمذی این حدیث این گونه آمده است : عَنْ مُجَاهِدٍ، قَالَ: کُنَّا عِنْدَ ابْنِ عُمَرَ، فَقَالَ: قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَیْهِ وَسَلَّمَ: «ائْذَنُوا لِلنِّسَاءِ بِاللَّیْلِ إِلَى المَسَاجِدِ»، فَقَالَ ابْنُهُ: وَاللَّهِ لَا نَأْذَنُ لَهُنَّ یَتَّخِذْنَهُ دَغَلًا فَقَالَ: فَعَلَ اللَّهُ بِکَ وَفَعَلَ، أَقُولُ: قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَیْهِ وَسَلَّمَ، وَتَقُولُ: لَا نَأْذَنُ لَهُنَّ .

ترجمه : مجاهد رحمه الله فرمودند: ما نزدابن عمر (رضی الله عنه) بودیم که ایشان فرمودند: پیامبرصلی الله علیه وآله وسلم فرمودند: به زنان اجازه دهید تا شب (برای ادای نماز) به مساجد بروند، پسری (از پسران) ایشان گفت : سوگند به الله ما برای آنان اجازه (رفتن به مساجد را) نمی دهیم ،زیرا آن را ذریعه فساد می گیرند، ابن عمر (رضی الله عنه) فرمودند : الله با تو چنین و چنان کند ،من می گویم که رسول الله صلی الله علیه وآله وسلم فرمودند : (که برای آنان اجازه دهید) . و تو می گوئی که ما برایشان اجازه نمی دهیم .

۷- در روایت (۵۶۷) سنن ابی داود این حدیث این گونه آمده است : عَنِ ابْنِ عُمَرَ، قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صَلَّى اللهُ عَلَیْهِ وَسَلَّمَ: «لَا تَمْنَعُوا نِسَاءَکُمُ الْمَسَاجِدَ، وَبُیُوتُهُنَّ خَیْرٌ لَهُنَّ».

ترجمه : ابن عمر رضی الله عنه فرمودند : رسول الله صلی الله علیه وآله وسلم فرمودند : زنانتان را از (رفتن برای نمازبه) مسجدها جلو گیری (و ممانعت ننمایید) ولی خانه هایشان (برای ادای نماز) برایشان بهتراست .

۸- در روایت (۵۶۸) سنن ابی داود این حدیث این گونه آمده است : عَنْ مُجَاهِدٍ، قَالَ: قَالَ عَبْدُ اللَّهِ بْنُ عُمَرَ: قَالَ النَّبِیُّ صَلَّى اللهُ عَلَیْهِ وَسَلَّمَ: «ائْذَنُوا لِلنِّسَاءِ إِلَى الْمَسَاجِدِ بِاللَّیْلِ»، فَقَالَ ابْنٌ لَهُ: وَاللَّهِ لَا نَأْذَنُ لَهُنَّ فَیَتَّخِذْنَهُ دَغَلًا، وَاللَّهِ لَا نَأْذَنُ لَهُنَّ، قَالَ: فَسَبَّهُ وَغَضِبَ، وَقَالَ: أَقُولُ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صَلَّى اللهُ عَلَیْهِ وَسَلَّمَ: «ائْذَنُوا لَهُنَّ» وَتَقُولُ لَا نَأْذَنُ لَهُنَّ؟

ترجمه : مجاهد رحمه الله روایت نمودند که ابن عمر رضی الله عنه فرمودند: پیامبرصلی الله علیه وآله وسلم فرمودند: به زنان اجازه دهید تا شب (برای ادای نماز) به مساجد بروند، پسری از ابن عمررضی الله عنه به ایشان گفت : سوگند به الله ما برای آنان اجازه (رفتن به مساجد را) نمی دهیم ،زیرا آن را ذریعه فساد می گیرند، سوگند به الله که ما برایشان اجازه نمی دهیم ،(مجاهد رحمه الله) می گوید :‌ ابن عمر (رضی الله عنه) خشمگین شده و بر او ناسزا گفت و(سپس) فرمودند : من می گویم که رسول الله صلی الله علیه وآله وسلم فرمودند : که برای آنان اجازه دهید . و تو می گوئی که ما برایشان اجازه نمی دهیم .

منابع حدیث :

۱ - صحیح بخاری،حدیث (۸۶۵)،(۸۷۵)،(۸۹۹)،(۹۰۰)و(۵۲۳۸).

۲ - صحیح مسلم ، حدیث (۴۴۲) وشش شماره تکراری این حدیث.

۳ - سنن نسائی ، حدیث (۷۰۶).

۴ - سنن ترمذی ، حدیث (۵۷۰).

۵ - سنن ابی داود ، حدیث (۵۶۶)،(۵۶۷)و(۵۶۸).

۶ - سنن ابن ماجه ، حدیث (۱۶).