۩۩۩ قـــرآن و سنّت زنــــده بــــاد ۩۩۩

یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا أَطِیعُوا اللَّهَ وَرَسُولَهُ وَلَا تَوَلَّوْا عَنْهُ وَأَنْتُمْ تَسْمَعُونَ (20) (سوره انفال)

۩۩۩ قـــرآن و سنّت زنــــده بــــاد ۩۩۩

یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا أَطِیعُوا اللَّهَ وَرَسُولَهُ وَلَا تَوَلَّوْا عَنْهُ وَأَنْتُمْ تَسْمَعُونَ (20) (سوره انفال)

شرح و تحقیق سنن ابن ماجه

حدیث ۱۵- (این حدیث صحیح است) ﻋَﻦْ ﻋَﺒْﺪ ﺍﻟﻠَّﻪِ ﺑْﻦَ ﺍﻟﺰُّﺑَﻴْﺮِ : ﺃَﻥَّ ﺭَﺟُﻼً ﻣِﻦَ ﺍﻷَﻧْﺼَﺎﺭِ ﺧَﺎﺻَﻢَ ﺍﻟﺰُّﺑَﻴْﺮَ ﻋِﻨْﺪَ ﺭَﺳُﻮﻝِ ﺍﻟﻠَّﻪِ ﺻَﻠَّﻰ ﺍﻟﻠﻪُ ﻋَﻠَﻴْﻪِ ﻭَﺳَﻠَّﻢَ، ﻓِﻲ ﺷِﺮَﺍﺝِ ﺍﻟْﺤَﺮَّﺓِ ﺍﻟَّﺘِﻲ ﻳَﺴْﻘُﻮﻥَ ﺑِﻬَﺎ ﺍﻟﻨَّﺨْﻞَ، ﻓَﻘَﺎﻝَ ﺍﻷَﻧْﺼَﺎﺭِﻱُّ : ﺳَﺮِّﺡِ ﺍﻟْﻤَﺎﺀَ ﻳَﻤُﺮُّ، ﻓَﺄَﺑَﻰﻋَﻠَﻴْﻪِ، ﻓَﺎﺧْﺘَﺼَﻤَﺎ ﻋِﻨْﺪَ ﺭَﺳُﻮﻝِ ﺍﻟﻠَّﻪِ ﺻَﻠَّﻰ ﺍﻟﻠﻪُ ﻋَﻠَﻴْﻪِ ﻭَﺳَﻠَّﻢَ ﻓَﻘَﺎﻝَ : ﺭَﺳُﻮﻝُ ﺍﻟﻠَّﻪِ ﺻَﻠَّﻰ ﺍﻟﻠﻪُ ﻋَﻠَﻴْﻪِ ﻭَﺳَﻠَّﻢَ : ‏« ﺍﺳْﻖِ ﻳَﺎ ﺯُﺑَﻴْﺮُ، ﺛُﻢَّ ﺃَﺭْﺳِﻞِ ﺍﻟْﻤَﺎﺀَ ﺇِﻟَﻰ ﺟَﺎﺭِﻙَ‏» ﻓَﻐَﻀِﺐَ ﺍﻷَﻧْﺼَﺎﺭِﻱُّ ﻓَﻘَﺎﻝَ : ﻳَﺎ ﺭَﺳُﻮﻝَ ﺍﻟﻠَّﻪِ، ﺃَﻥْ ﻛَﺎﻥَ ﺍﺑْﻦَ ﻋَﻤَّﺘِﻚَ؟ ﻓَﺘَﻠَﻮَّﻥَ ﻭَﺟْﻪُ ﺭَﺳُﻮﻝِ ﺍﻟﻠَّﻪِ ﺻَﻠَّﻰ ﺍﻟﻠﻪُ ﻋَﻠَﻴْﻪِ ﻭَﺳَﻠَّﻢَ، ﺛُﻢَّ ﻗَﺎﻝَ : ‏«ﻳَﺎ ﺯُﺑَﻴْﺮُ، ﺍﺳْﻖِ، ﺛُﻢَّ ﺍﺣْﺒِﺲِ ﺍﻟْﻤَﺎﺀَ ﺣَﺘَّﻰ ﻳَﺮْﺟِﻊَ ﺇِﻟَﻰ ﺍﻟْﺠَﺪْﺭِ‏» ﻗَﺎﻝَ : ﻓَﻘَﺎﻝَ ﺍﻟﺰُّﺑَﻴْﺮُ : ﻭَﺍﻟﻠَّﻪِ، ﺇِﻧِّﻲ ﻷَﺣْﺴِﺐُ ﻫَﺬِﻩِ ﺍﻵْﻳَﺔَ، ﻧَﺰَﻟَﺖْ ﻓِﻲ ﺫَﻟِﻚَ : { ﻓَﻼَ ﻭَﺭَﺑِّﻚَ ﻻَ ﻳُﺆْﻣِﻨُﻮﻥَ ﺣَﺘَّﻰ ﻳُﺤَﻜِّﻤُﻮﻙَ ﻓِﻴﻤَﺎ ﺷَﺠَﺮَ ﺑَﻴْﻨَﻬُﻢْ ﺛُﻢَّ ﻻَ ﻳَﺠِﺪُﻭﺍ ﻓِﻲ ﺃَﻧْﻔُﺴِﻬِﻢْ ﺣَﺮَﺟًﺎ ﻣِﻤَّﺎ ﻗَﻀَﻴْﺖَ ﻭَﻳُﺴَﻠِّﻤُﻮﺍ ﺗَﺴْﻠِﻴﻤًﺎ }.

 

 

لغات حدیث :

 

ﺃَﻥَّ ﺭَﺟُﻼً : همانا مردی .

ﻣِﻦَ ﺍﻷَﻧْﺼَﺎﺭِ : از انصار ، انصاری در اصطلاح به صحابه ای گویند که اهل مدینه منوره بودند .

ﺧَﺎﺻَﻢَ ﺍﻟﺰُّﺑَﻴْﺮَ : با زبیر(رضی الله عنه) در گیر شد.

ﻋِﻨْﺪَ ﺭَﺳُﻮﻝِ ﺍﻟﻠَّﻪِ ﺻَﻠَّﻰ ﺍﻟﻠﻪُ ﻋَﻠَﻴْﻪِ ﻭَﺳَﻠَّﻢَ : نزد رسول الله صلی الله علیه وآله وسلم .

ﻓِﻲ ﺷِﺮَﺍﺝِ ﺍﻟْﺤَﺮَّﺓِ : در باره سهم آب رودخانه حره ،« ﺍﻟْﺤَﺮَّﺓِ » در حقیقت به زمین گویند که دارای سنگ های سیاه باشد.

ﺍﻟَّﺘِﻲ : همانی که ، همان چیزی که .

ﻳَﺴْﻘُﻮﻥَ ﺑِﻬَﺎ ﺍﻟﻨَّﺨْﻞَ : با آن نخلستان را آب می دادند ، با آن درختان خرما را آب می دادند .

ﺳَﺮِّﺡِ ﺍﻟْﻤَﺎﺀَ ﻳَﻤُﺮُّ: رها کن آب را تا گذر نماید ، رها کن آب را خود می گذرد.

ﻓَﺄَﺑَﻰﻋَﻠَﻴْﻪِ : پس او این را براو انکار نمود، پس زبیر از قبول این حرف انصاری ازاو سرباز زد.

ﻓَﺎﺧْﺘَﺼَﻤَﺎ : پس هر دو درگیرشدند، پس هر دو با یکدیگر مجادله نمودند.

ﺍﺳْﻖِ ﻳَﺎ ﺯُﺑَﻴْﺮُ : ای زبیر آب بده ، ای زبیر آبیاری نما .

ﺛُﻢَّ ﺃَﺭْﺳِﻞِ ﺍﻟْﻤَﺎﺀَ : سپس آب را رها کن .

ﺇِﻟَﻰ ﺟَﺎﺭِﻙَ‏ : به سوی همسایه ات .

ﻓَﻐَﻀِﺐَ ﺍﻷَﻧْﺼَﺎﺭِﻱُّ : پس آن انصاری خشم گرفت ، پس آن انصاری ناراحت شد.

ﺃَﻥْ ﻛَﺎﻥَ ﺍﺑْﻦَ ﻋَﻤَّﺘِﻚَ؟ : آیا چون پسر عمه تو بوده؟ آیا بخاطر اینکه پسر عمه تو است ؟

ﻓَﺘَﻠَﻮَّﻥَ ﻭَﺟْﻪُ ﺭَﺳُﻮﻝِ ﺍﻟﻠَّﻪِ ﺻَﻠَّﻰ ﺍﻟﻠﻪُ ﻋَﻠَﻴْﻪِ ﻭَﺳَﻠَّﻢَ : پس چهره رسول الله صلی الله علیه وآله وسلم متغیرشد، پس رنگ چهره رسول الله صلی الله علیه و آله وسلم دگرگون شد.

ﺛُﻢَّ ﺍﺣْﺒِﺲِ ﺍﻟْﻤَﺎﺀَ : پس آب را نگه دار، سپس جلوی آب را بگیر.

ﺣَﺘَّﻰ ﻳَﺮْﺟِﻊَ ﺇِﻟَﻰ ﺍﻟْﺠَﺪْﺭِ‏: تا اینکه به دیواره کرت برگردد، تا اینکه به دیواره کرت برسد.

ﻭَﺍﻟﻠَّﻪِ : سوگند به الله ، قسم به معبود به حق .

ﺇِﻧِّﻲ ﻷَﺣْﺴِﺐُ ﻫَﺬِﻩِ ﺍﻵْﻳَﺔَ : همانا من گمان می کنم که این آیه .

ﻧَﺰَﻟَﺖْ ﻓِﻲ ﺫَﻟِﻚَ : درآن باره نازل شد .

ﻓَﻼَ ﻭَﺭَﺑِّﻚَ : پس نه به پرودگارت قسم ، پس نه سوگند به پروردگار تو .

ﻻَ ﻳُﺆْﻣِﻨُﻮﻥَ : ایمان نمی آورند، مؤمن نمی گردند .

ﺣَﺘَّﻰ ﻳُﺤَﻜِّﻤُﻮﻙَ : تا اینکه تو را حکم قرار دهند، تا اینکه تو را قاضی قراردهند.

ﻓِﻴﻤَﺎ ﺷَﺠَﺮَ ﺑَﻴْﻨَﻬُﻢْ : در آنچه که در میانشان اختلاف نموده اند، در حل آن مسائلی که با هم درگیر شده اند.

ﺛُﻢَّ ﻻَ ﻳَﺠِﺪُﻭﺍ : سپس نیابند .

ﻓِﻲ ﺃَﻧْﻔُﺴِﻬِﻢْ : در نفسهایشان ، در دلهایشان .

ﺣَﺮَﺟًﺎ : تنگی ، احساس سختی .

ﻣِﻤَّﺎ ﻗَﻀَﻴْﺖَ : ازآنچه تو قضاوت نموده ای، ازآنچه تو فیصله نموده ای .

ﻭَﻳُﺴَﻠِّﻤُﻮﺍ ﺗَﺴْﻠِﻴﻤًﺎ : و کاملا تسلیم نمایند، و کاملا آن را بپذیرند .

 

ﺗﺮﺟﻤﻪ حدیث :

 

ﻋﺒﺪ ﺍﻟﻠﻪ ﺑﻦ ﺯﺑﯿﺮ ﺭﺿﯽ ﺍﻟﻠﻪ ﻋﻨﻬﻤﺎ ﻓﺮﻣﻮﺩﻧﺪ : ﺯﯾﺒﺮ ‏( ﺭﺿﯽ ﺍﻟﻠﻪ ﻋﻨﻪ ‏) ﺩﺭ ﺑﺎﺭﻩ ﺁﺏ ﺭﻭﺩﺧﺎﻧﻪ ﺣﺮﻩ ﮐﻪ ﺑﺎ ﺁﻥ ﻧﺨﻠﺴﺘﺎﻥ ﺭﺍ ﺁﺏ ﻣﯽ ﺩﺍﺩﻧﺪ ﺑﺎ ﻓﺮﺩ ﺍﻧﺼﺎﺭﯼ ﺩﺭﮔﯿﺮ ﺷﺪﻩ ﻭ ﺑﻪ ﻧﺰﺩ ﺭﺳﻮﻝ ﺍﻟﻠﻪ ﺻﻠﯽ ﺍﻟﻠﻪ ﻋﻠﯿﻪ ﻭ ﺁﻟﻪ ﻭﺳﻠﻢ ﺭﻓﺘﻨﺪ ، ﺍﻧﺼﺎﺭﯼ ﻣﯽ ﮔﻔﺖ ﺁﺏ ﺭﺍ ﺑﮕﺬﺍﺭ ﺑﯿﺎﯾﺪ ‏( ﻭ ﺟﻠﻮﯾﺶ ﺭﺍ ﻧﮕﯿﺮ ‏) ﺯﯾﺒﺮ ‏( ﺭﺿﯽ ﺍﻟﻠﻪ ﻋﻨﻪ ‏) ﺍﺯ ﺍﯾﻦ ﮐﺎﺭ ﺳﺮ ﺑﺎﺯ ﺯﺩ ﻫﺮ ﺩﻭ ﺩﺭﮔﯿﺮ ﺷﺪﻩ ﻭ ﺑﻪ ﻧﺰﺩ ﺭﺳﻮﻝ ﺍﻟﻠﻪ ﺻﻠﯽ ﺍﻟﻠﻪ ﻋﻠﯿﻪ ﻭ ﺁﻟﻪ ﻭﺳﻠﻢ ﺭﻓﺘﻨﺪ ، ، ﺭﺳﻮﻝ ﺍﻟﻠﻪ ﺻﻠﯽ ﺍﻟﻠﻪ ﻋﻠﯿﻪ ﻭ ﺁﻟﻪ ﻭﺳﻠﻢ ﻓﺮﻣﻮﺩﻧﺪ : ﺍﯼ ﺯﺑﯿﺮ ﺗﻮ ﺯﻣﯿﻨﺖ ﺭﺍ ﺁﺑﯿﺎﺭﯼ ﮐﻦ ﻭ ﺳﭙﺲ ﺁﺏ ﺭﺍ ﺑﺮﺍﯼ ﻫﻤﺴﺎﯾﻪ ﺍﺕ ﺭﻫﺎ ﮐﻦ . ﺁﻥ ﺍﻧﺼﺎﺭﯼ ﻧﺎﺭﺍﺣﺖ ﻭ ﺧﺸﻤﮕﯿﻦ ﺷﺪ ﻭ ﮔﻔﺖ ﭼﻮﻥ ‏( ﺯﯾﺒﺮ ‏) ﭘﺴﺮ ﻋﻤﻪ ﯼ ﺗﻮ ﺑﻮﺩﻩ ﺍﯾﻦ ﮔﻮﻧﻪ ﻓﯿﺼﻠﻪ ﻧﻤﻮﺩﻩ ﺍﯼ؟ ﭼﻬﺮﻩ ﺭﺳﻮﻝ ﺍﻟﻠﻪ ﺻﻠﻰ ﺍﻟﻠﻪ ﻋﻠﻴﻪ ﻭﺳﻠﻢ ‏( ﺍﺯ ﺍﯾﻦ ﺳﺨﻦ ﺍﻧﺼﺎﺭ ‏) ﻣﺘﻐﯿﺮ ﻭ (و رنگش) ﺩﮔﺮ ﮔﻮﻥ ﺷﺪ ﻭ ﺳﭙﺲ ﻓﺮﻣﻮﺩﻧﺪ : ﺍﯼ ﺯﺑﯿﺮ ﺗﻮ ‏( ﺯﻣﯿﻦ ﻭ ﺩﺭﺧﺘﺎﻧﺖ ﺭﺍ ‏) ﺁﺏ ﺩﻩ ﻭ ﺳﭙﺲ ﺁﺏ ﺭﺍ ﻧﮕﻪ ﺩﺍﺭ ﺗﺎ ﮐﻨﺎﺭﻩ ﮐﺮﺗﻬﺎ ﺑﺮﺳﺪ ‏(ﻭ ﺳﭙﺲ ﺁﺏ ﺭﺍ ﺭﻫﺎ ﮐﻦ ‏) . ﺯﺑﯿﺮ ﺭﺿﯽ ﺍﻟﻠﻪ ﻋﻨﻪ ﻓﺮﻣﻮﺩﻧﺪ : ﺳﻮﮔﻨﺪ ﺑﻪ ﺍﻟﻠﻪ ﮔﻤﺎﻥ ﻣﯽ ﮐﻨﻢ ﮐﻪ ﺍﯾﻦ ﺁﯾﻪ ﺩﺭ ﻫﻤﯿﻦ ﺑﺎﺭﻩ ﻧﺎﺯﻝ ﺷﺪﻩ ﺍﺳﺖ { ﻓَﻼَ ﻭَﺭَﺑِّﻚَ ﻻَ ﻳُﺆْﻣِﻨُﻮﻥَ ﺣَﺘَّﻰ ﻳُﺤَﻜِّﻤُﻮﻙَ ﻓِﻴﻤَﺎ ﺷَﺠَﺮَ ﺑَﻴْﻨَﻬُﻢْ ﺛُﻢَّ ﻻَ ﻳَﺠِﺪُﻭﺍ ﻓِﻲ ﺃَﻧْﻔُﺴِﻬِﻢْ ﺣَﺮَﺟًﺎ ﻣِﻤَّﺎ ﻗَﻀَﻴْﺖَ ﻭَﻳُﺴَﻠِّﻤُﻮﺍ ﺗَﺴْﻠِﻴﻤًﺎ}  ﯾﻌﻨﯽ : ﭘﺲ ﻧﻪ ، ﺳﻮﮔﻨﺪ ﺑﻪ ﭘﺮﻭﺭﺩﮔﺎﺭﺕ ﻣﺴﻠﻤﺎﻥ ﻧﻤﯽ ﮔﺮﺩﻧﺪ ﺗﺎ ﺍﯾﻨﮑﻪ ﺗﺮﺍ ﺩﺭ ﻣﺴﺎﯾﻞ ﺍﺧﺘﻼﻓﯽ ﺧﻮﯾﺶ ﻗﺎﺿﯽ ﻭ ﻓﯿﺼﻞ ﮐﻨﻨﺪﻩ ﻗﺮﺍﺭ ﺩﻫﻨﺪ ﻭ ﺳﭙﺲ ﺩﺭ ﺩﻟﻬﺎﯾﺸﺎﻥ ﺍﺣﺴﺎﺱ ﺗﻨﮕﯽ ﻧﮑﻨﻨﺪ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺁﻧﭽﻪ ﺗﻮﻓﯿﺼﻠﻪ ﻧﻤﻮﺩﻩ ﺍﯼ ﻭ ﮐﺎﻣﻼ ﺗﺴﻠﯿﻢ ﺁﻥ ﮔﺮﺩﻧﺪ .

 

مسائل حدیث :

 

۱ - صحابه رضی الله عنهم نیز در برخی مسائل با یکدیگردرگیر می شدند .

۲ - قاضی صحابه در زمان حیات رسول الله صلی الله علیه و آله وسلم خود رسول الله صلی الله علیه وآله وسلم بودند.

۳ - در قضاوت های اول پیشنهاد صلح دادن بهتر است ولی اگر طرفین و یا اگر از دو طرف درگیر راضی نشد آن وقت حکم را بیان نمودن ضروری است .

۴ - رعایت نمودن حال همسایه ضروری است .

۵ - برخی از آیات قرآنی سبب نزول دارند .

۶- یک مسلمان باید دستورات و قضاوت های رسول الله علیه و آله وسلم را بدون هیچ اعتراضی و با دل باز و رضایت کامل پذیرفته و بدانها جامه عمل بپوشاند .

۷ - پیامبر صلی الله علیه وآله وسلم زمانی که ناراحت می شدند چهره مبارک متغیر و رنگ مبارک دگر گون می شد .

 

 

تحقیق و بررسی سند :

 

این حدیث با سند زیر در سنن ابن ماجه روایت شده است :

 

حَدَّثَنَا مُحَمَّدُ بْنُ رُمْحِ بْنِ الْمُهَاجِرِ الْمِصْرِیُّ قَالَ: أَنْبَأَنَا اللَّیْثُ بْنُ سَعْدٍ، عَنِ ابْنِ شِهَابٍ، عَنْ عُرْوَةَ بْنِ الزُّبَیْرِ، أَنَّ عَبْدَ اللَّهِ بْنَ الزُّبَیْرِ، حَدَّثَهُ:......

 

سند این حدیث کاملا صحیح است و همین حدیث با همین سندی که در سنن ابن ماجه آمده با اندک تغییری در متن آن در صحیح مسلم حدیث (۲۳۵۷) نیز روایت شده است.

 

تفاوت های الفاظ روایت :

 

در این روایت سنن ابن ماجه و روایت (۲۴۸۰) سنن ابن ماجه این گونه آمده است « ﻓَﺄَﺑَﻰﻋَﻠَﻴْﻪِ، ﻓَﺎﺧْﺘَﺼَﻤَﺎ ﻋِﻨْﺪَ ﺭَﺳُﻮﻝِ ﺍﻟﻠَّﻪِ ﺻَﻠَّﻰ ﺍﻟﻠﻪُ ﻋَﻠَﻴْﻪِ ﻭَﺳَﻠَّﻢَ » ولی در روایت (۲۳۵۹) صحیح بخاری این گونه آمده است « فَأَبَى عَلَیْهِ؟ فَاخْتَصَمَا عِنْدَ النَّبِیِّ صَلَّى اللهُ عَلَیْهِ وَسَلَّمَ» و در روایت (۲۳۵۷) صحیح مسلم و روایت (۵۴۱۶) سنن نسائی این گونه آمده است « فَأَبَى عَلَیْهِمْ، فَاخْتَصَمُوا عِنْدَ رَسُولِ اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَیْهِ وَسَلَّمَ» و در روایت (۱۳۶۳) و (۳۰۲۷) سنن ترمذی این گونه آمده است « فَأَبَى عَلَیْهِ، فَاخْتَصَمُوا عِنْدَ رَسُولِ اللَّهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَیْهِ وَسَلَّمَ».

 

منابع حدیث :

 

این حدیث در هرشش کتب مشهورحدیثی زیرآمده است :

 

۱ - صحیح بخاری ، حدیث (۲۳۵۹)

۲ - صحیح مسلم ، حدیث (۲۳۵۷)

۳ - سنن نسائی ، حدیث (۵۴۱۶)

۴ - سنن ترمذی ، حدیث (۱۳۶۳) و (۳۰۲۷)

۵ - سنن ابی داود ، حدیث (۳۶۳۷)

۶ - سنن ابن ماجه ، حدیث (۱۵) و(۲۴۸۰)