شرح و تحقیق سنن ابن ماجه

حدیث ۱۰ - (این حدیث صحیح است ) حَدَّثَنَا هِشَامُ بْنُ عَمَّارٍ قَالَ: حَدَّثَنَا مُحَمَّدُ بْنُ شُعَیْبٍ قَالَ: حَدَّثَنَا سَعِیدُ بْنُ بَشِیرٍ، عَنْ قَتَادَةَ، عَنْ أَبِی قِلَابَةَ، عَنْ أَبِی أَسْمَاءَ الرَّحَبِیِّ، عَنْ ثَوْبَانَ، أَنَّ رَسُولَ اللَّهِ صَلَّى اللهُ عَلَیْهِ وَسَلَّمَ قَالَ:‏« ﻻَ ﻳﺰﺍﻝُ ﻃَﺎﺋِﻔَﺔٌ ﻣِﻦْ ﺃُﻣَّﺘِﻲ ﻋَﻠَﻰ ﺍﻟْﺤَﻖِّ ﻣَﻨْﺼُﻮﺭِﻳﻦَ، ﻻَ ﻳَﻀُﺮُّﻫُﻢْ ﻣَﻦْ ﺧَﺎﻟَﻔَﻬُﻢْ، ﺣَﺘَّﻰ ﻳَﺄْﺗِﻲَ ﺃَﻣْﺮُ ﺍﻟﻠَّﻪِ ﻋَﺰَّ ﻭَﺟَﻞَّ‏».

لغات حدیث :

ﻻَ ﻳﺰﺍﻝُ : همیشه ، بصورت مستمر.

ﻃَﺎﺋِﻔَﺔٌ ﻣِﻦْ ﺃُﻣَّﺘِﻲ : گروهی از امت من ، جماعتی از امت من.

ﻋَﻠَﻰ ﺍﻟْﺤَﻖِّ : برحق ، اهل حق .

ﻣَﻨْﺼُﻮﺭِﻳﻦَ : یاری شوندگان .

ﻻَ ﻳَﻀُﺮُّﻫُﻢْ : به آنان ضرری نمی رساند.

ﻣَﻦْ ﺧَﺎﻟَﻔَﻬُﻢْ : کسی که با آنان مخالفت نماید .

ﺣَﺘَّﻰ ﻳَﺄْﺗِﻲَ ﺃَﻣْﺮُ ﺍﻟﻠَّﻪِ ﻋَﺰَّ ﻭَﺟَﻞَّ‏ : تا دستور الله عزوجل بیاید .

ترجمه حدیث : 

ﺛﻮﺑﺎﻥ ﺭﺿﯽ ﺍﻟﻠﻪ ﻋﻨﻪ ﻓﺮﻣﻮﺩﻧﺪ : ﺭﺳﻮﻝ ﺍﻟﻠﻪ ﺻﻠﯽ ﺍﻟﻠﻪ ﻋﻠﯿﻪ ﻭ ﺁﻟﻪ ﻭﺳﻠﻢ ﻓﺮﻣﻮﺩﻧﺪ : ﻫﻤﯿﺸﻪ ﻭ ﺑﺼﻮﺭﺕ ﻣﺴﺘﻤﺮ ‏( ﺩﺭ ﻫﺮ ﻋﺼﺮ ﻭ ﺯﻣﺎﻧﯽ ‏) ﮔﺮﻭﻫﯽ ﺍﺯ ﺍﻣﺖ ﻣﻦ ﯾﺎﺭﯼ ﺷﻮﻧﺪﮔﺎﻥ ﺑﺮ ﺣﻖ ﺍﻧﺪ ﻭﮐﺴﯽ ﮐﻪ ﺑﺎ ﺁﻧﻬﺎ ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ ﮐﻨﺪ ﻧﻤﯽ ﺗﻮﺍﻧﺪ ﺑﻪ ﺁﻧﻬﺎ ﺿﺮﺭ ‏( ﺩﯾﻨﯽ ﻭﺍﯾﻤﺎﻧﯽ ‏) ﺑﺮ ﺳﺎﻧﺪ (و آنها همین گونه هستند) ﺗﺎ ﺍﯾﻨﮑﻪ ﺩﺳﺘﻮﺭ ﺍﻟﻠﻪ ﻋﺰﻭﺟﻞ ﺑﯿﺎﯾﺪ.

مسائل حدیث :

۱ - ﻫﻤﯿﺸﻪ ﻭ ﺩﺭ ﻫﺮ ﻋﺼﺮ ﻭ ﺯﻣﺎﻧﯽ ﮔﺮﻭﻫﯽ ﺍﺯ ﺍﻣﺖ محمد صلی الله علیه وآله وسلم برحق هستند .

۲ - اهل حق از جانب الله متعال نصرت و یاری می شوند .

۳ - اهل حق همیشه مخالفینی دارند ولی مخالفین آنها نمی توانند به آنان ضرردینی و ایمانی برسانند .

۴ - اهل حق تا قرب قیامت و پایان این دنیا بر این کره خاکی خواهند بود .

نکته توضیحی :

در اینجا مناسب است که توضیح داده شود که مراد از (ﺣَﺘَّﻰ ﻳَﺄْﺗِﻲَ ﺃَﻣْﺮُ ﺍﻟﻠَّﻪِ ﻋَﺰَّ ﻭَﺟَﻞَّ‏) یعنی : تا دستور الله عزوجل بیاید، چیست ؟ آری علمای بزرگوار و محدثین کرام گفته اند که مراد از این جمله همان بادی است که نزدیک قیامت وزیدن می گیرد و روح تمام مؤمنین را قبض نموده و وفات می نمایند و درآن وقت بجزکفار کس دیگر بر روی زمین نمی ماند و آن وقت است که صوردمیده و دنیا به پایان می رسد ، در این باره به قسمتی از روایت (2937) صحیح مسلم توجه دهید :

عَنِ النَّوَّاسِ بْنِ سَمْعَانَ، قَالَ: ذَکَرَ رَسُولُ اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَیْهِ وَسَلَّمَ الدَّجَّالَ ذَاتَ غَدَاةٍ، ..........فَبَیْنَمَا هُمْ کَذَلِکَ إِذْ بَعَثَ اللهُ رِیحًا طَیِّبَةً، فَتَأْخُذُهُمْ تَحْتَ آبَاطِهِمْ، فَتَقْبِضُ رُوحَ کُلِّ مُؤْمِنٍ وَکُلِّ مُسْلِمٍ، وَیَبْقَى شِرَارُ النَّاسِ، یَتَهَارَجُونَ فِیهَا تَهَارُجَ الْحُمُرِ، فَعَلَیْهِمْ تَقُومُ السَّاعَةُ ".

ترجمه : نواس بن سمعان رضی الله عنه فرمودند : یک روزی رسول الله صلی الله علیه وآله وسلم سخن از دجال به میان آوردند .......(تا اینکه فرمودند : مردم) در همین حالت (از ناز و نعمت) هستند که ناگهان الله متعال باد خوبی را فرستاده که زیر بغل آنان را گرفته و سپس روح هر مؤمن و هرمسلمانی را قبض می نماید و افراد بد باقی می مانند ، که بدون پروا در جلوی یکدیگر همانند خران جماع می نمایند ، برهمین ها قیامت برپا می شود .

ناگفته نماند اینکه در برخی از روایت ها آمده که اهل حق در دنیا تا برپائی قیامت وجود دارند ، مراد از آن نزدیکی برپائی قیامت است ، نه اینکه قیامت برآنها برپا می شود زیرا طبق این حدیث صحیح مسلم زمان برپائی قیامت هیچ مسلمانی زنده نیست و قیامت برکفاری که بدترین مرمان هستند برپا می شود .

تحقیق و بررسی سند:

در سند این روایت (هشام بن عمار دمشقی رحمه الله) وجود دارد ایشان راوی صدوق بود که در پیری تلقین پذیر گشته است، همانگونه که در سند این روایت جناب (سعید بن بشیر رحمه الله) وجود دارد که یک راوی ضعیف است، وهمچنین در سند این روایت جناب (قتاده بن دعامه دوسی رحمه الله) وجود دارد که درنقل روایات تدلیس می کند و این روایت را بصورت عنعنه روایت نموده است ، لذا سند این حدیث ضعیف است ، ولی متن این حدیث صحیح است زیرا در صحیح مسلم و برخ دیگر کتب حدیثی با سند صحیح نقل شده است .

ناگفته نماند که نام ابوقلابه رحمه الله «عبدالله بن زید جرمی» و نام ابواسماء رحبی رحمه الله «عمروبن مرثد» می باشد .

تفاوت الفاظ و منابع حدیث :

این حدیث در برخ دیگر از کتب شش گانه حدیثی آمده که درآنها تفاوت ها و اضافی هایی درالفاظ آن وجود دارد که از قرار زیر می باشند :

۱ - این حدیث در صحیح مسلم روایت (1920) این گونه آمده است : عَنْ ثَوْبَانَ، قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَیْهِ وَسَلَّمَ: «لَا تَزَالُ طَائِفَةٌ مِنْ أُمَّتِی ظَاهِرِینَ عَلَى الْحَقِّ، لَا یَضُرُّهُمْ مَنْ خَذَلَهُمْ، حَتَّى یَأْتِیَ أَمْرُ اللهِ وَهُمْ کَذَلِکَ».

ترجمه : ﺛﻮﺑﺎﻥ ﺭﺿﯽ ﺍﻟﻠﻪ ﻋﻨﻪ ﻓﺮﻣﻮﺩﻧﺪ : ﺭﺳﻮﻝ ﺍﻟﻠﻪ ﺻﻠﯽ ﺍﻟﻠﻪ ﻋﻠﯿﻪ ﻭ ﺁﻟﻪ ﻭﺳﻠﻢ ﻓﺮﻣﻮﺩﻧﺪ : ﻫﻤﯿﺸﻪ ﻭ ﺑﺼﻮﺭﺕ ﻣﺴﺘﻤﺮ ‏( ﺩﺭ ﻫﺮ ﻋﺼﺮ ﻭ ﺯﻣﺎﻧﯽ ‏) ﮔﺮﻭﻫﯽ ﺍﺯ ﺍﻣﺖ غالبان و پیروزان ﺑﺮ ﺣﻖ هستند ﻭﮐﺴﯽ ﮐﻪ ﺁن را (در زمان مشکلات) رها نموده و یاری نکند ، ﺿﺮﺭ ‏( ﺩﯾﻨﯽ ﻭﺍﯾﻤﺎﻧﯽ ‏) نمی تواند به آن برﺳﺎﻧﺪ (و آن همین گونه هست) ﺗﺎ ﺍﯾﻨﮑﻪ ﺩﺳﺘﻮﺭ ﺍﻟﻠﻪ ﻋﺰﻭﺟﻞ ﺑﯿﺎﯾﺪ.

۲ - این حدیث در صحیح مسلم روایت (2889) وروایت (2176) سنن ترمذی این گونه آمده است : عَنْ ثَوْبَانَ، قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَیْهِ وَسَلَّمَ: " إِنَّ اللهَ زَوَى لِی الْأَرْضَ، فَرَأَیْتُ مَشَارِقَهَا وَمَغَارِبَهَا، وَإِنَّ أُمَّتِی سَیَبْلُغُ مُلْکُهَا مَا زُوِیَ لِی مِنْهَا، وَأُعْطِیتُ الْکَنْزَیْنِ الْأَحْمَرَ وَالْأَبْیَضَ، وَإِنِّی سَأَلْتُ رَبِّی لِأُمَّتِی أَنْ لَا یُهْلِکَهَا بِسَنَةٍ عَامَّةٍ، وَأَنْ لَا یُسَلِّطَ عَلَیْهِمْ عَدُوًّا مِنْ سِوَى أَنْفُسِهِمْ، فَیَسْتَبِیحَ بَیْضَتَهُمْ، وَإِنَّ رَبِّی قَالَ: یَا مُحَمَّدُ إِنِّی إِذَا قَضَیْتُ قَضَاءً فَإِنَّهُ لَا یُرَدُّ، وَإِنِّی أَعْطَیْتُکَ لِأُمَّتِکَ أَنْ لَا أُهْلِکَهُمْ بِسَنَةٍ عَامَّةٍ، وَأَنْ لَا أُسَلِّطَ عَلَیْهِمْ عَدُوًّا مِنْ سِوَى أَنْفُسِهِمْ، یَسْتَبِیحُ بَیْضَتَهُمْ، وَلَوِ اجْتَمَعَ عَلَیْهِمْ مَنْ بِأَقْطَارِهَا - أَوْ قَالَ مَنْ بَیْنَ أَقْطَارِهَا - حَتَّى یَکُونَ بَعْضُهُمْ یُهْلِکُ بَعْضًا، وَیَسْبِی بَعْضُهُمْ بَعْضًا ".

ترجمه : ثوبان رضی الله عنه فرمودند : رسول الله صلی الله علیه وآله وسلم فرمودند : همانا الله (متعال) برایم زمین را جمع نمودند و من مشرق ها و مغرب های آن را دیده ام ، و همانا حکومت امت من تا آن جاهایی از این زمین خواهد رسید که برای من جمع شده (و نشان داده شده) است، و به من دو گنج سرخ (طلا) و سفید (نقره) داده شده است، . همانا من ازپروردگارم خواسته ام تا امت مرا با قحط سالی عمومی و همگانی هلاک نکند، و اینکه برآنان دشمنی بجز خودشان مسلط ننماید که ریشه و بنیاد آنان را برکند، و همانا پروردگارم (به من) گفتند: ای محمد همانا من زمانی که فیصله ای می نمایم قطعا آن دیگر باز گردانده نمی شود، وهمانا من به تو (این دعایت را) داده (و قبول نموده ام) که امت ترا با یک قحط سالی کلی و همگانی هلاک ننمایم، و اینکه برآنان دشمنی بجز خودشان مسلط ننمایم که ریشه و بنیاد آنها را برکند و گرچه تمام کسانی که در اطراف و اکناف دنیا اند برآنها جمع شوند، (این اتفاق می افتد که خودشان با هم درگیر می شوند) تا اینکه خودشان یکدیگر را هلاک می کنند و (خودشان) یکدیگر را اسیرمی گیرند .

۳ - این حدیث درسنن ترمذی روایت (2202) این گونه آمده است : عَنْ ثَوْبَانَ قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَیْهِ وَسَلَّمَ: «إِذَا وُضِعَ السَّیْفُ فِی أُمَّتِی لَمْ یُرْفَعْ عَنْهَا إِلَى یَوْمِ القِیَامَةِ».

ترجمه : ثوبان رضی الله عنه فرمودند : رسول الله صلی الله علیه وآله وسلم فرمودند : چون شمشیر در میان امت (اجابت) من (و مسلمانان) گذاشته شد (و آنها با یکدیگر درگیر جنگ شدند، این حالت ادامه خواهد یافت) و ازآنها تا روز قیامت برداشته نخواهد شد.

۴ - این حدیث درسنن ترمذی روایت (2219) این گونه آمده است : عَنْ ثَوْبَانَ قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَیْهِ وَسَلَّمَ: «لَا تَقُومُ السَّاعَةُ حَتَّى تَلْحَقَ قَبَائِلُ مِنْ أُمَّتِی بِالمُشْرِکِینَ، وَحَتَّى یَعْبُدُوا الأَوْثَانَ، وَإِنَّهُ سَیَکُونُ فِی أُمَّتِی ثَلَاثُونَ کَذَّابُونَ کُلُّهُمْ یَزْعُمُ أَنَّهُ نَبِیٌّ وَأَنَا خَاتَمُ النَّبِیِّینَ لَا نَبِیَّ بَعْدِی».

ترجمه : ثوبان رضی الله عنه فرمودند : رسول الله صلی الله علیه وآله وسلم فرمودند: قیامت برپا نمی شود تا اینکه قبائلی از امت من به مشرکین ملحق شوند ، وتا اینکه بتان را عبادت و پرستش نمایند، وهمانا در امت من سی دروغگوخواهند بود که هر یک ازآنها گمان می برد که همانا او پیامبراست و در حالی که من آخرین پیامبران هستم و بعد از من پیامبری نیست (و نخواهد آمد) .

۵ - این حدیث درسنن ترمذی روایت (2229) این گونه آمده است : عَنْ ثَوْبَانَ قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَیْهِ وَسَلَّمَ: «إِنَّمَا أَخَافُ عَلَى أُمَّتِی الأَئِمَّةَ المُضِلِّینَ»، قَالَ: وَقَالَ رَسُولُ اللَّهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَیْهِ وَسَلَّمَ: «لَا تَزَالُ طَائِفَةٌ مِنْ أُمَّتِی عَلَى الحَقِّ ظَاهِرِینَ لَا یَضُرُّهُمْ مَنْ یَخْذُلُهُمْ حَتَّى یَأْتِیَ أَمْرُ اللَّهِ».

ترجمه : ثوبان رضی الله عنه فرمودند : رسول الله صلی الله علیه وآله وسلم فرمودند : همانا من بر امت از رهبران گمراه کننده می هراسم ، (و ثوبان رضی الله عنه دوباره) فرمودند : رسول الله صلی الله علیه وآله وسلم فرمودند : ﻫﻤﯿﺸﻪ ﻭ ﺑﺼﻮﺭﺕ ﻣﺴﺘﻤﺮ ‏( ﺩﺭ ﻫﺮ ﻋﺼﺮ ﻭ ﺯﻣﺎﻧﯽ ‏) ﮔﺮﻭﻫﯽ ﺍﺯ ﺍﻣﺖ غالبان و پیروزان ﺑﺮ ﺣﻖ هستند ﻭﮐﺴﯽ ﮐﻪ ﺁﻧﻬﺎ را (در زمان مشکلات) رها نموده و یاری نمی کند ، نمی تواند ﺿﺮﺭ ‏( ﺩﯾﻨﯽ ﻭﺍﯾﻤﺎﻧﯽ ‏) به آن برﺳﺎﻧﺪ (و آن همین گونه هستند ) ﺗﺎ ﺍﯾﻨﮑﻪ ﺩﺳﺘﻮﺭ ﺍﻟﻠﻪ ﻋﺰﻭﺟﻞ ﺑﯿﺎﯾﺪ.

۶ - این حدیث درسنن ابی داود روایت (4252) وروایت(3952) سنن ابن ماجه این گونه آمده است : عَنْ ثَوْبَانَ، قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صَلَّى اللهُ عَلَیْهِ وَسَلَّمَ: «إِنَّ اللَّهَ زَوَى لِی الْأَرْضَ» - أَوْ قَالَ: - " إِنَّ رَبِّی زَوَى لِی الْأَرْضَ، فَرَأَیْتُ مَشَارِقَهَا وَمَغَارِبَهَا، وَإِنَّ مُلْکَ أُمَّتِی سَیَبْلُغُ مَا زُوِیَ لِی مِنْهَا، وَأُعْطِیتُ الْکَنْزَیْنِ الْأَحْمَرَ وَالْأَبْیَضَ، وَإِنِّی سَأَلْتُ رَبِّی لِأُمَّتِی أَنْ لَا یُهْلِکَهَا بِسَنَةٍ بِعَامَّةٍ، وَلَا یُسَلِّطَ عَلَیْهِمْ عَدُوًّا مِنْ سِوَى أَنْفُسِهِمْ، فَیَسْتَبِیحَ بَیْضَتَهُمْ، وَإِنَّ رَبِّی قَالَ لِی: یَا مُحَمَّدُ، إِنِّی إِذَا قَضَیْتُ قَضَاءً، فَإِنَّهُ لَا یُرَدُّ، وَلَا أُهْلِکُهُمْ بِسَنَةٍ بِعَامَّةٍ، وَلَا أُسَلِّطُ عَلَیْهِمْ عَدُوًّا مِنْ سِوَى أَنْفُسِهِمْ، فَیَسْتَبِیحَ بَیْضَتَهُمْ، وَلَوِ اجْتَمَعَ عَلَیْهِمْ مِنْ بَیْنِ أَقْطَارِهَا - أَوْ قَالَ بِأَقْطَارِهَا - حَتَّى یَکُونَ بَعْضُهُمْ یُهْلِکُ بَعْضًا، وَحَتَّى یَکُونَ بَعْضُهُمْ یَسْبِی بَعْضًا، وَإِنَّمَا أَخَافُ عَلَى أُمَّتِی الْأَئِمَّةَ الْمُضِلِّینَ، وَإِذَا وُضِعَ السَّیْفُ فِی أُمَّتِی لَمْ یُرْفَعْ عَنْهَا إِلَى یَوْمِ الْقِیَامَةِ، وَلَا تَقُومُ السَّاعَةُ حَتَّى تَلْحَقَ قَبَائِلُ مِنْ أُمَّتِی بِالْمُشْرِکِینَ، وَحَتَّى تَعْبُدَ قَبَائِلُ مِنْ أُمَّتِی الْأَوْثَانَ، وَإِنَّهُ سَیَکُونُ فِی أُمَّتِی کَذَّابُونَ ثَلَاثُونَ، کُلُّهُمْ یَزْعُمُ أَنَّهُ نَبِیٌّ، وَأَنَا خَاتَمُ النَّبِیِّینَ لَا نَبِیَّ بَعْدِی، وَلَا تَزَالُ طَائِفَةٌ مِنْ أُمَّتِی عَلَى الْحَقِّ ظَاهِرِینَ لَا یَضُرُّهُمْ مَنْ خَالَفَهُمْ، حَتَّى یَأْتِیَ أَمْرُ اللَّهِ ".

ترجمه : ثوبان رضی الله عنه فرمودند : رسول الله صلی الله علیه وآله وسلم فرمودند : همانا الله (متعال) برایم زمین را جمع نمودند ویا اینکه فرمودند : همان پروردگارم برایم زمین را جمع نموده و من مشرق ها و مغرب های آن را دیده ام ، و همانا حکومت امت من تا آن جاهایی از این زمین خواهد رسید که برای من جمع شده (و نشان داده شده) است، و به من دو گنج سرخ (طلا) و سفید (نقره) داده شده است، . همانا من ازپروردگارم خواسته ام تا امت مرا با قحط سالی عمومی و همگانی هلاک نکند، و اینکه برآنان دشمنی بجز خودشان مسلط ننماید که ریشه و بنیاد آنان را برکند، و همانا پروردگارم (به من) گفتند: ای محمد همانا من زمانی که فیصله ای می نمایم قطعا آن دیگر باز گردانده نمی شود، وهمانا من به تو (این دعایت را) داده (و قبول نموده ام) که امت ترا با یک قحط سالی کلی و همگانی هلاک ننمایم، و اینکه برآنان دشمنی بجز خودشان مسلط ننمایم که ریشه و بنیاد آنها را برکند و گرچه تمام کسانی که در اطراف و اکناف دنیا اند برآنها جمع شوند، (این اتفاق می افتد که خودشان با هم درگیر می شوند) تا اینکه خودشان یکدیگر را هلاک می کنند و (خودشان) یکدیگر را اسیرمی گیرند ، همانا من بر امتم از رهبران گمراه کننده می هراسم ، و چون شمشیردر میان امت من گذاشته شود تا قیامت ازآن برداشته نمی شود،  وقیامت برپا نمی شود تا اینکه قبائلی ازمن به مشرکین ملحق شوند و تا اینکه قبائلی از امت من بتان را پرستش نمایند و همانا درامت من سی دروغگو خواهند بود که هریک ازآنها گمان می کند که همانا او پیامبر است ، و در حالی که من آخرین پیامبران هستم و بعد از من پیامبری نیست،ﻫﻤﯿﺸﻪ ﻭ ﺑﺼﻮﺭﺕ ﻣﺴﺘﻤﺮ ‏( ﺩﺭ ﻫﺮ ﻋﺼﺮ ﻭ ﺯﻣﺎﻧﯽ ‏) ﮔﺮﻭﻫﯽ ﺍﺯ ﺍﻣﺖ غالبان و پیروزان ﺑﺮ ﺣﻖ هستند ﻭﮐﺴﯽ ﮐﻪ ﺁﻧﻬﺎ را (در زمان مشکلات) رها نموده و یاری نمی کند ، نمی تواند ﺿﺮﺭ ‏( ﺩﯾﻨﯽ ﻭﺍﯾﻤﺎﻧﯽ ‏) به آن برﺳﺎﻧﺪ (و آن همین گونه هستند ) ﺗﺎ ﺍﯾﻨﮑﻪ ﺩﺳﺘﻮﺭ ﺍﻟﻠﻪ (ﻋﺰﻭﺟﻞ) ﺑﯿﺎﯾﺪ.