شرح و تحقیق سنن ابن ماجه

حدیث ۹- (این حدیث صحیح است) حَدَّثَنَا یَعْقُوبُ بْنُ حُمَیْدِ بْنِ کَاسِبٍ قَالَ: حَدَّثَنَا الْقَاسِمُ بْنُ نَافِعٍ قَالَ: حَدَّثَنَا الْحَجَّاجُ بْنُ أَرْطَاةَ، عَنْ عَمْرِو بْنِ شُعَیْبٍ، عَنْ أَبِیهِ، قَالَ: ﻗَﺎﻡَ ﻣُﻌَﺎﻭِﻳَﺔُ، ﺧَﻄِﻴﺒًﺎ ﻓَﻘَﺎﻝَ : ﺃَﻳْﻦَ ﻋُﻠَﻤَﺎﺅُﻛُﻢْ؟ ﺃَﻳْﻦَ ﻋُﻠَﻤَﺎﺅُﻛُﻢْ؟ ﺳَﻤِﻌْﺖُ ﺭَﺳُﻮﻝَ ﺍﻟﻠَّﻪِ ﺻَﻠَّﻰ ﺍﻟﻠﻪُ ﻋَﻠَﻴْﻪِ ﻭَﺳَﻠَّﻢَ ﻳَﻘُﻮﻝُ : ‏«ﻻَ ﺗَﻘُﻮﻡُ ﺍﻟﺴَّﺎﻋَﺔُ ﺇِﻻَّ ﻭَﻃَﺎﺋِﻔَﺔٌ ﻣِﻦْ ﺃُﻣَّﺘِﻲ ﻇَﺎﻫِﺮِﻳﻦَ ﻋَﻠَﻰ ﺍﻟﻨَّﺎﺱِ، ﻻَ ﻳُﺒَﺎﻟُﻮﻥَ ﻣَﻦْ ﺧَﺬَﻟَﻬُﻢْ ﻭَﻻَ ﻣَﻦْ ﻧَﺼَﺮَﻫُﻢْ ‏».

لغات حدیث :

ﺃَﻳْﻦَ ﻋُﻠَﻤَﺎﺅُﻛُﻢْ؟ : علمای شما کجا هستند ؟ اهل علمتان کجایند .

ﻻَ ﺗَﻘُﻮﻡُ ﺍﻟﺴَّﺎﻋَﺔُ : قیامت برپا نمی گردد.

 ﻃَﺎﺋِﻔَﺔٌ ﻣِﻦْ ﺃُﻣَّﺘِﻲ : گروهی از امت من ، جمعی از امت من .

ﻇَﺎﻫِﺮِﻳﻦَ ﻋَﻠَﻰ ﺍﻟﻨَّﺎﺱِ : غالبان بر مردم اند ، پیروزان بر مردم هستند.

ﻻَ ﻳُﺒَﺎﻟُﻮﻥَ : پروا نمی کنند ، توجه نمی کنند .

ﻣَﻦْ ﺧَﺬَﻟَﻬُﻢْ : کسی که آنها را رها می کند و بوقت مشکلات یاری نمی کند .

ﻣَﻦْ ﻧَﺼَﺮَﻫُﻢْ ‏: کسی که آنها را یاری و نصرت می کند.

ﺗﺮﺟﻤﻪ حدیث :

ﺷﻌﯿﺐ ﺭﺣﻤﻪ ﺍﻟﻠﻪ ﻓﺮﻣﻮﺩﻧﺪ : ﻣﻌﺎﻭﯾﻪ ﺭﺿﯽ ﺍﻟﻠﻪ ﻋﻨﻪ ﺑﺮﺍﯼ ﺳﺨﻨﺮﺍﻧﯽ ﺑﻠﻨﺪ ﺷﺪﻩ ﻭ ﻓﺮﻣﻮﺩﻧﺪ : ﻋﻠﻤﺎﯼ ﺷﻤﺎ ﮐﺠﺎﺳﺖ؟، ﻋﻠﻤﺎﯼ ﺷﻤﺎ ﮐﺠﺎﺳﺖ ؟ ﻣﻦ ﺍﺯ ﺭﺳﻮﻝ ﺍﻟﻠﻪ ﺻﻠﯽ ﺍﻟﻠﻪ ﻋﻠﯿﻪ ﻭ ﺁﻟﻪ ﻭﺳﻠﻢ ﺷﻨﯿﺪﻡ ﮐﻪ ﻣﯽ ﻓﺮﻣﺎﯾﻨﺪ : ﻗﯿﺎﻣﺖ ﺑﺮﭘﺎ ﻧﻤﯽ ﮔﺮﺩﺩ ﻣﮕﺮ ﺍﯾﻨﮑﻪ ﮔﺮﻭﻫﯽ ﺍﺯ ﺍﻣﺖ ﻣﻦ ‏( ﺍﺯ ﻧﻈﺮ عقیده و روش ‏) ﺑﺮ ﻣﺮﺩﻡ ﻏﺎﻟﺐ ﻭ ﭘﯿﺮﻭﺯ ﺍﻧﺪ ﻭ ﭘﺮﻭﺍﯾﯽ ﻧﺪﺍﺭﻧﺪ ﮐﻪ ﭼﻪ ﮐﺴﯽ که ﺁﻧﻬﺎ ﺭﺍ رها می نماید (و درزمان مشکلات یاری نمی کند) ﻭ ﭼﻪ ﮐﺴﯽ ﺁﻧﻬﺎ ﺭﺍ ﯾﺎﺭﯼ ﻣﯽ ﮐﻨﺪ.

مسائل حدیث :

از این حدیث مسائل و احکام زیر برگرفته و استنباط می شود :

۱ - تا پایان این دنیا همیشه بر این کره خاکی گروهی که از نظر عقیده وروش بر مردم غالب اند وجود دارد .

۲ - گروه حق توجه و پروائی ندارد که چه کسی آنها را در زمان مشکلات یاری می کنند و یا اینکه رها می کند زیرا آنها معتقد اند که یاری دهنده واقعی آنها فقط وفقط الله متعال است و عزت و ذلت تنها در دستان اوست .

نکته توضیحی :

هدف معاویه رضی الله عنه ازاینکه دوبار گفتند که علمایتان کجا هستند؟ این بود که مردم به این گفته ایشان خوب توجه کنند و اگر تا به حال نشنیده اند تعجب و سپس انکارنکنند و متوجه شوند که واقعیت دارد وگرچه شاید عوام تا به حال این حدیث را نشنیده باشند ولی علماء بزرگوار شنیده اند و بهمین خاطر معاویه رضی الله عنه دوست داشت که علمای بزرگوار اسلام که ازآن خبر دارند شنیده و تأیید نمایند تا جای هیچ شک و تردیدی برای قبول آن باقی نماند و همه علمای موجود در آنجا با سکوت و عدم انکارشان روایت معاویه رضی الله عنه را تأیید نمودند.

تحقیق و بررسی سند :

در سند این حدیث جناب (یعقوب بن حمید رحمه الله) وجود دارد که یک راوی ضعیف است و جناب (قاسم بن نافع) وجود دارد که یک راوی مجهول است و جناب (حجاج بن أرطأة رحمه الله) وجود دارد که در نقل روایات تدلیس می کند و این روایت را بصورت عنعنه روایت نموده است ، لذا سند این حدیث ضعیف است ولی باین وجود بنا برمتابعات و سندهای دیگری که مفهوم این متن با آنها روایت شده و در صحیح بخاری و صحیح مسلم وبرخی دیگراز کتب حدیثی آمده متن این حدیث صحیح می باشد.

تفاوت های الفاظ روایت و منابع حدیث :

این حدیث علاوه از سنن ابن ماجه از کتب شش گانه حدیثی در صحیح بخاری و صحیح مسلم نیز آمده که در میان الفاظ آن دو با ابن ماجه تفاوتهایی وجود دارد که در ذیل بیان خواهد شد :

۱ - این حدیث در صحیح بخاری روایت (۳۱۱۶) این گونه آمده است «مَنْ یُرِدِ اللَّهُ بِهِ خَیْرًا یُفَقِّهْهُ فِی الدِّینِ، وَاللَّهُ المُعْطِی وَأَنَا القَاسِمُ، وَلاَ تَزَالُ هَذِهِ الأُمَّةُ ظَاهِرِینَ عَلَى مَنْ خَالَفَهُمْ حَتَّى یَأْتِیَ أَمْرُ اللَّهِ، وَهُمْ ظَاهِرُونَ».

ترجمه : (رسول الله صلی الله علیه وآله وسلم) فرمودند : هرکسی را که الله (متعال) به او اراده خیر نماید به او فهم دین عنایت می کند، و الله دهنده است و من (پیامبر) تقسیم کننده ام ، و همیشه (گروهی از) این امت (اسلامی) برکسی که با آنها مخالفت می کند (از نظر عقیده و روش) غالب و پیروز اند (و این گروه با این حالت در دنیا هستند) تا این که دستور الله (برای برپائی قیامت) بیاید و در حالی که آنها (از نظر عقیده و روش بر مخالفین) غالب و پیروز هستند .

۲ - این حدیث در صحیح بخاری روایت (۳۶۴۱) این گونه آمده است «لاَ یَزَالُ مِنْ أُمَّتِی أُمَّةٌ قَائِمَةٌ بِأَمْرِ اللَّهِ، لاَ یَضُرُّهُمْ مَنْ خَذَلَهُمْ، وَلاَ مَنْ خَالَفَهُمْ، حَتَّى یَأْتِیَهُمْ أَمْرُ اللَّهِ وَهُمْ عَلَى ذَلِکَ».

قَالَ عُمَیْرٌ: فَقَالَ مَالِکُ بْنُ یُخَامِرَ: قَالَ مُعَاذٌ: وَهُمْ بِالشَّأْمِ، فَقَالَ مُعَاوِیَةُ: هَذَا مَالِکٌ یَزْعُمُ أَنَّهُ سَمِعَ مُعَاذًا یَقُولُ: وَهُمْ بِالشَّأْمِ».

ترجمه : (رسول الله صلی الله علیه وآله وسلم فرمودند ) همیشه از امت من گروهی برپادارنده گان دستور(دین) الله (متعال) هستند، کسی که آنها را در زمان مشکلات رها می کند (در حقیقت به آنها) ضررنمی رساند و نه هم کسی که با آنها مخالفت می کند(می تواند به آنها ضرری برساند) ، (و این گروه همیشه در دنیا هست ) تا اینکه دستور الله (برای برپائی قیامت بیاید) و در حالی که آنها براین (روش و عقیده خودشان استوار) هستند .

عمیر(رحمه الله که یکی از راویان است) گفت : مالک بن یخامر گفت : معاذ گفت : وآنها در شام هستند، سپس معاویه (رضی الله عنه) فرمودند : این مالک است که گمان می کند که از معاذ شنیده که می گوید : و آنها در شام هستند .

۳ - این حدیث در صحیح بخاری روایت (۷۴۶۰) این گونه آمده است: «لاَ یَزَالُ مِنْ أُمَّتِی أُمَّةٌ قَائِمَةٌ بِأَمْرِ اللَّهِ، مَا یَضُرُّهُمْ مَنْ کَذَّبَهُمْ وَلاَ مَنْ خَالَفَهُمْ، حَتَّى یَأْتِیَ أَمْرُ اللَّهِ وَهُمْ عَلَى ذَلِکَ»، فَقَالَ مَالِکُ بْنُ یُخَامِرَ، سَمِعْتُ مُعَاذًا، یَقُولُ: وَهُمْ بِالشَّأْمِ، فَقَالَ مُعَاوِیَةُ: هَذَا مَالِکٌ یَزْعُمُ أَنَّهُ سَمِعَ مُعَاذًا یَقُولُ: وَهُمْ بِالشَّأْمِ .

ترجمه : (رسول الله صلی الله علیه وآله وسلم فرمودند ) همیشه از امت من گروهی برپادارنده گان دستور(دین) الله (متعال) هستند، کسی که آنها را تکذیب نماید و یا با آنها مخالفت می کند (در حقیقت به آنها) ضرری نمی رساند ، (و این گروه همیشه در دنیا هست ) تا اینکه دستور الله (برای برپائی قیامت بیاید) و در حالی که آنها براین (روش و عقیده خودشان استوار) هستند .

(عمیررحمه الله که یکی از راویان است) گفت : مالک بن یخامر گفته است که من از معاذ شنیدم که می گوید : وآنها در شام هستند، سپس معاویه (رضی الله عنه) فرمودند : این مالک است که گمان می کند که ایشان از معاذ شنیده که می گوید : و آنها در شام هستند .

۴ - این حدیث در روایت (۱۰۳۷) صحیح مسلم این گونه آمده است:  «لَا تَزَالُ طَائِفَةٌ مِنْ أُمَّتِی قَائِمَةً بِأَمْرِ اللهِ، لَا یَضُرُّهُمْ مَنْ خَذَلَهُمْ أَوْ خَالَفَهُمْ، حَتَّى یَأْتِیَ أَمْرُ اللهِ وَهُمْ ظَاهِرُونَ عَلَى النَّاسِ» .

ترجمه : (رسول الله صلی الله علیه وآله وسلم فرمودند ) همیشه گروهی ازامت من ایستاده (و بجا آورنده) دستور (دین) الله (متعال) هستند، وکسی که آنها را (در زمان مشکلات) رها کند و یا اینکه با آنها مخالفت نماید نمی تواند به آنها (ضرردینی و ایمانی) برساند (این گروه همیشه در دینا هست) تا این که دستور الله (بربرپائی قیامت) بیاید و درحالی که آنها بر مردم غالب و پیروز اند .

۵ - این حدیث در تکرار روایت (۱۰۳۷) صحیح مسلم این گونه آمده است :«مَنْ یُرِدِ اللهُ بِهِ خَیْرًا یُفَقِّهْهُ فِی الدِّینِ، وَلَا تَزَالُ عِصَابَةٌ مِنَ الْمُسْلِمِینَ یُقَاتِلُونَ عَلَى الْحَقِّ ظَاهِرِینَ عَلَى مَنْ نَاوَأَهُمْ، إِلَى یَوْمِ الْقِیَامَةِ».

ترجمه : (رسول الله صلی الله علیه وآله وسلم فرمودند ) هرکسی را که الله (متعال) خیرش را بخواهد به او فهم دین عنایت می نماید ، وهمیشه گروهی از مسلمانان بر(دفاع از) حق (با کفار و دشمنان دین) می جنگند، و برکسی که با آنها دشمنی می کند (از نظرعقیده و روش) تا به قیامت غالب و پیروز هستند .